杏MAP导航

Kh?c Bá, SJ - CTV Vatican News

M?t n?n giáo d?c thi?u tri?t lý

T?m b? qua nghi v?n v? kh? n?ng ‘gian th??ng giáo d?c’ nh? nhi?u ng??i ?ang e ng?i, ?i?u có th? th?y r?t rõ ?ó là s? thi?u h?t m?t n?n t?ng tri?t lý mang tính nh?t quán c?a h? th?ng giáo d?c nhân b?n c?a ??t n??c. Chúng ta d? dàng nh?n ra nh?ng t? duy ‘khôn l?i, ma lanh’ trong các cách di?n ??t và các câu chuy?n ng? ý t? nh?ng cu?n sách giáo khoa. Có th? chính nh?ng ng??i biên so?n c?ng không c? ý nh? v?y, nh?ng chính ?i?u ?ó l?i ph?n ánh m?t th? não tr?ng chung mang tính ích k?, tranh ?ua ?ã ?n sâu vào ti?m th?c/vô th?c c?a ng??i Vi?t hi?n nay, ??n m?c ngay c? các nhà giáo d?c c?ng không thoát ra ???c m?ng l??i c?a nó.

Vì th?, vi?c suy ngh? và nghiên c?u v? tri?t lý giáo d?c là ?i?u c?n ph?i làm tr??c khi ti?n hành nh?ng k? ho?ch ti?p theo. Theo thông tin m?i nh?t, B? Giáo D?c ?ã quy?t ??nh ch?nh s?a, c?i cách b? sách Ti?ng Vi?t 1 nói trên.[2] T?t nhiên, ?i?u này là c?n thi?t, nh?ng ch? mang tính t?m th?i trong lúc c?p bách hi?n nay. Thi?t t??ng n?u không xây d?ng m?t n?n móng tri?t lý v?ng vàng thì m?i c?i cách s? ch? nh? xây nhà trên cát, và vài n?m sau chúng ta l?i ph?i ng?i v?i nhau ?? phàn nàn và h??ng ??n m?t c?i cách khác, nh? v?n ?ã di?n ra m?y ch?c n?m nay. Giáo s? Chu H?o nh?n xét cách xác ?áng: “S? c? này là k?t qu? t?t y?u c?a các cu?c c?i cách giáo d?c h?n hai m??i n?m g?n ?ây nh?m ??i m?i ch??ng trình giáo d?c ph? thông, n?i dung sách giáo khoa, ph??ng pháp d?y h?c, cách th?c thi t?t nghi?p ph? thông và tuy?n sinh vào ??i h?c…??u không d?a trên m?t tri?t lý, m?t t? t??ng hay m?t lý lu?n giáo d?c rõ ràng và nghiêm ch?nh nào. T?t c? ch? là các d? án, ??i m?i mang tính ch?p vá.”[3] Nh?ng c?i cách ki?u ?ó không ch? hoài phí ti?n thu? và làm c?n ki?t ni?m tin c?a ng??i dân, mà quan tr?ng h?n là bi?n nh?ng th? h? tr? em ? ??t n??c này thành nh?ng chú chu?t b?ch.

Có th? xây d?ng tri?t lý giáo d?c nh? th? nào?

?? hình thành m?t h? th?ng tri?t lý giáo d?c v?i n?n t?ng siêu hình v?ng vàng là ?i?u r?t khó kh?n, nh?t là v?i m?t ??t n??c y?u v? tri?t h?c nh? Vi?t Nam. Tuy nhiên, ?i?u ?ó không có ngh?a là chúng ta không th? tìm ki?m m?t ph??ng h??ng tri?t lý giáo d?c cho mình ???c. ??n gi?n vì chúng ta v?n có th? th?c hi?n hai ?i?u sau: (1) Nghiên c?u và h?c h?i t? tri?t lý c?a các n?n giáo d?c tiên ti?n khác; (2) xác ??nh thêm nh?ng ?i?m tri?t lý ??c thù trong tâm th?c và v?n hoá ng??i Vi?t Nam.

V? c? b?n, dù ? ?âu, con ng??i c?ng chia s? nh?ng giá tr? chung. Chúng ta hay nh?n m?nh ??n khía c?nh khác bi?t, ??c thù c?a m?i dân t?c. ?i?u ?ó không sai, vì th?c s? v?n hoá ?nh h??ng r?t l?n ??n con ng??i. Tuy nhiên, vi?c nh?n m?nh ?ó nhi?u khi khi?n ta quên r?ng có nh?ng giá tr? và n?n t?ng c?t lõi chung cho m?i ng??i, ví d?: ai c?ng mu?n ???c h?nh phúc, ???c yêu th??ng, ???c tôn tr?ng và tr? nên h?u ích. Vì v?y, vi?c giáo d?c con ng??i ? m?i n?i ??u có nh?ng ?i?m c?n b?n chung có th? áp d?ng cho m?i dân t?c, m?i n?n v?n hoá.

Vi?c h?c h?i, th?m chí là b?t ch??c, n?n t?ng tri?t lý và tri th?c t? m?t h? th?ng giáo d?c t?t c?a n??c khác ch?ng có gì là x?u h?. Ngay c? nh?ng n?n giáo d?c tiên ti?n trên th? gi?i c?ng không ph?i t? h? phát ki?n và xây ??p b?ng s?c l?c riêng c?a mình, mà ch? y?u là ???c phát tri?n trên n?n t?ng th?a k? và h?c h?i t? bao nhiêu thành qu? tr??c ?ó c?a nhân lo?i, ??c bi?t là v? m?t tri?t h?c. H?n n?a, b?n thân n?n giáo d?c Vi?t Nam hi?n t?i c?ng ?ã chuy?n ??i h? hình theo n?n h?c thu?t Ph??ng Tây (t? 1919), vì v?y, vi?c ti?p t?c nghiên c?u và h?c h?i, không ch? t? nh?ng n??c g?n g?i v? v?n hoá và ch?ng t?c mà còn t? các n?n giáo d?c Ph??ng Tây, là ?i?u h?t s?c c?n thi?t.

Có nhi?u ?i?u chúng ta có th? h?c h?i t? h?. Tuy nhiên, có m?t ?i?m mang tính c?t lõi c?n ph?i chú tr?ng: m?t n?n giáo d?c ???c xem là t?t ph?i có t?m nhìn r?ng giáo d?c không ch? ?? m? mang trí tu?, mà quan tr?ng h?n là ?? m? r?ng tâm h?n. Vì th?, các ch??ng trình giáo d?c tiên ti?n này chú tr?ng vi?c giúp tr? em nâng cao tâm th?c quý tr?ng và yêu m?n s? s?ng, nh?t là s? s?ng con ng??i. M?t trong nh?ng ph??ng th?c giúp ??t ?i?u này chính là cho các em ti?p xúc, ch?m sóc và hoà mình vào môi tr??ng thiên nhiên, ?? các em không ch? vui ch?i, mà còn bi?t ti?p xúc, trân quý, và ch?m sóc s? s?ng c?a t?ng sinh m?nh bé nh?. Ví d?, tr? em m?u giáo ???c cho gieo m?t h?t gi?ng nào ?ó, r?i sau ?ó t?ng em s? quan sát và ch?m sóc cây ?ó cho ??n tr??ng thành. Các em c?ng ???c t?o ?i?u ki?n ?? ti?p xúc, ch?i ?ùa v?i các con v?t (trong công viên, n?i nông tr?i, vv.), và ch?m sóc chúng. ?ó là cách hi?u qu? ?? các em th?t s? có lòng quý tr?ng t?ng sinh m?nh, l?n lòng tôn kính ??ng T?o Hoá; và ?ó là cách ?? thi?n tính trong tâm h?n các em ???c m? r?ng. M?t ??a tr? bi?t yêu m?n thiên nhiên, yêu m?n s? s?ng c?a muôn loài, thì ch?c h?n c?ng s? bi?t tôn tr?ng chính mình và yêu m?n tha nhân; bi?t quý trong s? s?ng c?a h?, và có ý th?c ?óng góp xây d?ng xã h?i mãnh li?t h?n.

Còn v? khía c?nh ??c thù trong tri?t lý giáo d?c c?a Vi?t Nam: n?u nói r?ng Vi?t Nam ch?a có n?n t?ng tri?t lý giáo d?c nào c?ng không h?n ?úng, vì chúng ta t?ng theo h? hình c?a Nho h?c trong m?t th?i gian dài; r?i sau khi ti?p thu h? hình Tây h?c, các nhà trí th?c l?n th?i ??u, nh? Hoàng Xuân Hãn, Nguy?n V?n Huyên, T? Quang B?u, ?ào Duy Anh,.. c?ng ?ã xây d?ng ???c các ch??ng trình giáo d?c quy c? và có n?n t?ng. ??c bi?t, cho ??n tr??c khi k?t thúc chi?n tranh vào n?m 1975, n?n giáo d?c Mi?n Nam Vi?t Nam ?ã k? th?a và phát tri?n ch??ng trình c?a các v? h?c gi? này, ?? xác l?p m?t tri?t lý giáo d?c khá h? th?ng là ‘nhân b?n – dân t?c – khai phóng’. Và ?i?u quan tr?ng h?n c?: chúng ta có m?t truy?n th?ng giáo d?c nhân b?n trong gia ?ình và làng xóm, v?i nh?ng h? giá tr? r?t rõ nét ???c th?a nh?n qua nhi?u th? h?.

Vì v?y, dù d??ng nh? chúng ta ch?a t?ng có m?t n?n tri?t lý ???c bi?n gi?i và phân tích cách có h? th?ng và hoàn ch?nh, nh?ng chúng ta l?i có s?n nh?ng giá tr? tri?t lý mang tính quy chi?u r?t rõ ràng trong gia s?n c?a truy?n th?ng v?n hoá và tâm th?c c?a dân t?c mình. Theo thi?n ý ng??i vi?t, chúng ta có th? li?t kê 5 giá tr? nhân b?n mang tính n?n t?ng ?ó nh? sau:

(1)  ??o hi?u. Trong tâm th?c ng??i Vi?t, ?ây là giá tr? n?n t?ng trong t??ng quan v?i gia ?ình.

(2)  T? tr?ng. ?ây là giá tr? c?t lõi trong t??ng quan c?a m?t ng??i v?i chính mình (‘t? tr?ng’ ngh?a là bi?t tôn tr?ng chính b?n thân mình).

(3)  Chân thành - Trung tín – T??ng tr?. ?ây là giá tr? n?n t?ng trong t??ng quan v?i tha nhân và xã h?i nói chung.

(4)  Yêu quê h??ng, dân t?c. ?ây là giá tr? ??c tr?ng trong t??ng quan v?i ??t n??c.

(5)  Hi?n lành và th??ng ng??i. ?ây là giá tr? quy chi?u trong t??ng quan v?i tâm th?c thiêng liêng, tôn giáo.

Chính nh?ng giá tr? ?ó ?óng vai trò ??nh h??ng cách ?ng x? và l?i s?ng c?a t?ng cá nhân; và chúng tr? thành các ?i?m quy chi?u ?? xác ??nh ??o ??c và luân lý c?a ng??i Vi?t.

C?n giao cho ai nghiên c?u?

Sau khi xác ??nh ???c ph??ng h??ng nghiên c?u v? tri?t lý giáo d?c, v?n ?? quan tr?ng còn l?i ph?i ??t ra: nhi?m v? nghiên c?u này nên ??t vào nh?ng ai?

M?t trong nh?ng v?n n?n ? Vi?t Nam là nhi?u ng??i làm vi?c theo ‘ch?c v?’ và ‘nhi?m v? chính tr?’ thay vì ‘chuyên môn chuyên bi?t’. Ông ??ng Hùng Võ, nguyên Th? tr??ng Tài Nguyên Môi Tr??ng, ?ã can ??m ch? ra, “tôi cho r?ng l?i l?n là ta ?ã ghép ‘giáo d?c’ th? h? tr? và ‘?ào t?o’ ng??i l?n vào chung m?t b?. K? t? khi B? Giáo d?c và ?ào t?o ???c thành l?p, t?t c? b? tr??ng ??u t? khu v?c ??i h?c, các vi?c l?n ??u do bên ??i h?c ch? trì. M?t giáo s? ng? v?n, l?ch s? hay ??a lý có th? r?t gi?i chuyên môn, nh?ng s? tr? thành vô ngh?a n?u không rành v? tâm lý giáo d?c tr? em.”[4]

Vì v?y, tr??c h?t, c?n trao quy?n nghiên c?u và làm vi?c ??c l?p cho các b?/vi?n chuyên v? giáo d?c, v?i nh?ng ng??i có chuyên môn chuyên bi?t. Nh?ng c?ng c?n l?u ý: nhi?u ng??i ???c xem là có ‘chuyên môn’, là ‘nhà s? ph?m’ trong th? h? hi?n nay l?i có nguy c? là nh?ng ‘chuyên gia trong phòng máy l?nh’. Ngh?a là k?t qu? nghiên c?u c?a h? ??n t? suy ngh? ch? quan và mang n?ng tính lý thuy?t. Vì th?, c?n ph?i có nh?ng nhà chuyên môn s? ph?m có tâm và t?m th?t s? trong s? m?ng này.

Chúng ta có r?t nhi?u ng??i Vi?t tài n?ng, có chuyên môn ho?c t? ch?t v? giáo d?c, ? trong n??c l?n kh?p n?i trên th? gi?i. R?t nhi?u ng??i trong s? h? luôn có tâm huy?t và n?ng lòng v?i n??c nhà. Vì v?y, tôi tin r?ng ch? c?n m? ra m?t c? ch? thông thoáng, m?i h? làm vi?c, ?óng góp cho n?n giáo d?c n??c nhà, thì h?n ngu?n nhân s? c?n thi?t cho s? m?ng này không còn là v?n ??.

Giáo d?c, xét cho cùng không ph?i là chuy?n c?a riêng ai, hay c?a m?t nhóm ng??i nào. Vì th?, ??c mong không ai th? ? v?i giáo d?c, không ai tìm cách tr?c l?i t? giáo d?c, và c?ng không ai tìm cách áp ??t ý th?c h? riêng c?a mình lên giáo d?c!

[1]  . C?p nh?t 18/10/2020.

[2] . C?p nh?t 18/10/2020.

[3] x.  ??ng ngày 13/10/2020.

[4] . C?p nh?t 18/10/2020.