杏MAP导航

Gia An, SJ - CTV Vatican News

“Fakes news” x?a và nay…

V?i nh?ng ng??i bình dân, “fake news” có th? là m?t thu?t ng? khá m?i. Th?t ra thu?t ng? này ???c s? d?ng ?? ch? v? nh?ng hi?n t??ng ?ã r?t c?: chuy?n thông tin sai s? th?t. Ng??i bình dân hay g?i nôm na là tin v?t, tin ??n nh?m, tin ??t ?i?u b?a chuy?n.

Trong ??i s?ng xóm làng ngày x?a, chuy?n “fake news” v?n ?ã là m?t v?n n?n gây ra nhi?u r?i lo?n. “C? quan ngôn lu?n” chuyên phát tán “fake news” là nh?ng k? vô công r?i ngh? v?i thói t?t ng?i lê ?ôi mách. Ch? c?n nh?ng ng??i này lê chân m?t vòng t? ??u làng t?i cu?i xóm là tin t?c tràn ng?p kh?p m?i ngóc ngách xóm làng. Tin ???c truy?n ?i t? tai này ??n tai kia bao gi? c?ng kèm thêm nh?ng ??m ??t và thêm th?t. Ngang qua nh?ng ng??i ??c m?m ??c mi?ng, chuy?n gì c?ng có th? b? th?i lên, lan r?ng ra và có s?c hu? ho?i ghê g?m. Thông tin sai l?ch v?i m?t chút ác ý có th? hu? ho?i danh ti?ng và c? cu?c ??i c?a m?t con ng??i.

Ngày nay, v?i s? bùng n? c?a công ngh? thông tin, internet v? ??n t?n m?i nhà, trên tay m?i ng??i là m?t chi?c ?i?n tho?i có th? c?p nh?t tin t?c m?i lúc m?i n?i, chuy?n “fake news” càng tr? nên nguy hi?m h?n. Không c?n ph?i lê chân t? ??u làng ??n cu?i xóm, nh?ng ng??i gieo r?c tin gi? ch? c?n ng?i m?t ch? làm anh hùng bàn phím, th? là l?i nói c?a h? không cánh mà v?n có th? bay kh?p thiên h?.

T? khi c?n ??i d?ch Covid-19 n? ra, c?n d?ch “fake news” c?ng theo ?ó mà hoành hành. Ai c?ng mu?n mình có ti?ng nói trong th? gi?i ?o. Ai c?ng mu?n làm nhà ??a tin nhanh nh?t và hot nh?t. C? khi tin t?c ch?a ???c xác minh và chính b?n thân mình c?ng ch?a cân nh?c ???c nh?ng thi?t h?i có th? gây ra, ng??i ta v?n cho phép mình ??ng t?i và phát tán tin t?c.

Ch? kh? cho nh?ng ng??i bình dân ??n s?, g?p tin gì c?ng tin. Ch? t?i nghi?p cho nh?ng ng??i luôn b?t ??u lý lu?n b?ng câu kh?ng ??nh: trên m?ng nói th? này, trên m?ng nói th? kia…

Tr??c h?t, chúng ta th? tìm hi?u t?i sao có “fake news”, và ngày nay “fake news” th??ng ???c s? d?ng vào nh?ng m?c ?ích gì?

M?c ?ích c?a “fake news”

1.     Câu khách

V?i truy?n thông hi?n ??i, m?t trong nh?ng tiêu chu?n ??u tiên ?? l??ng giá m?t bài vi?t ?ó là l??t ng??i ??c hay ng??i xem, s? l??ng likes và shares bài. M?i cái click chu?t c?a ng??i ??c có kh? n?ng mang l?i m?t ph?n nh? l?i nhu?n và uy tín cho m?t bài vi?t và m?t trang web. Càng ???c nhi?u ng??i ghé m?t ??n, càng d? ?n ti?n t? qu?ng cáo.

Ai c?ng bi?t r?ng nh?ng tin t?c mang tính gi?t gân thì m?i thu hút ???c nhi?u ng??i. N?u không có tin gi?t gân, ng??i ta có th? thêm th?t ho?c th?m chí t?o ra nh?ng tình ti?t gi?t gân ?? câu khách. Tính chính xác và chân th?t tr? thành tiêu chu?n tu? ph?. Mi?n sao có ???c nhi?u ng??i ?? m?t và t??ng tác.

Nh?ng ngày này, khi mà c? th? gi?i náo lo?n vì ??i d?ch Covid-19, nh?ng thông tin v? b?nh d?ch bao gi? c?ng là tin hot vì luôn ???c nhi?u ng??i quan tâm. D? nhiên, t? internet, ?ã có r?t nhi?u bài vi?t hay và b? ích giúp m?i ng??i c?p nh?n tình hình và bi?t cách phòng tránh b?nh d?ch. Tuy nhiên, bên c?nh ?ó là vô s? bài vi?t ch? nh?m m?c ?ích câu khách. Nh?ng video clips ???c c?t xén, và l?ng ghép vào nh?ng ?i?u g?i là “s? ?i?p” v?i gi?ng ?i?u hù do?, làm hoang mang lòng ng??i, nh?ng l?i thu hút ???c nhi?u ng??i quan tâm và chia s?. Có nh?ng bài vi?t ???c gi?t nh?ng cái t?a ?? th?t kêu, nh?ng n?i dung thì không có gì. Có nh?ng bài là vay m??n ý t??ng t? tác gi? khác, r?i xào ch? l?i nh? th? là ý t??ng c?a mình. Còn có c? nh?ng bài vi?t ???c l?y v? t? trang web khác dán vào web c?a mình mà không c?n ph?i trích ngu?n. Công s?c lao ??ng c?a ng??i khác ???c s? d?ng nh? th? là c?a mình. K?t qu? là nh?ng trang web h?u ích thì c? âm th?m ph?c v? không công, còn nh?ng web gi?i c?t xén vay m??n và t?o fake news thì ???c h??ng l?i cách b?t công t? công s?c c?a ng??i khác.

2.     Tuyên truy?n

? nh?ng n?i mà truy?n thông ???c s? d?ng nh? là m?t ph??ng ti?n ph?c v? cho h? th?ng chính tr? và b? chi ph?i b?i nh?ng ng??i có quy?n, tin t?c luôn có nguy c? ch? ?óng m?t vai trò duy nh?t là tuyên truy?n. Tuyên truy?n ngh?a là ch? c? võ cho m?t não tr?ng nh?t ??nh, ch? ??a ra nh?ng thông tin m?t chi?u theo h??ng có l?i nh?m qu?ng bá cho hình ?nh c?a nh?ng ng??i có quy?n.

?? ph?c v? cho m?c ?ích nh? th?, tin t?c luôn có th? b? c?t xén và l?p ghép. Nh?ng ?i?u ???c phép nói ch? là nh?ng ?i?u có l?i cho m?t nhóm ng??i, nh?t là nh?ng ng??i có quy?n. ???ng nhiên nh?ng s? th?t không có l?i s? b? b?ng bít ho?c d?p t?t. Nh?ng tin t?c không th? b?ng bít ???c thì s? ???c truy?n ?i nh? gi?t, ho?c b? bóp méo, ho?c b? tuyên truy?n hoàn toàn sai s? th?t.

???ng nhiên ?ây c?ng là m?t d?ng fake news. B?i l? m?t n?a s? th?t, hay m?t ph?n c?a s? th?t, thì không ph?i là s? th?t.

3.     ??nh h??ng d? lu?n

G?n v?i tuyên truy?n là vi?c ??nh h??ng d? lu?n. Trong b?t c? m?t xã h?i nào, d? lu?n luôn có m?t ti?ng nói và s?c n?ng ?áng k?. Không ph?i lúc nào c?ng có th? d?p t?t ???c ti?ng nói c?a d? lu?n. Vì th?, thay vì d?p t?t, tin t?c có th? b? dùng nh? là m?t ph??ng ti?n ?? ??nh h??ng d? lu?n.

Ví d?, ? nh?ng n??c ??c ??ng và nh?ng chính th? không ?ng h? ch? ?? dân ch?, khi ??a nh?ng  tin t?c th?i s? v? các n??c dân ch? bao gi? h? c?ng ch?n l?c ?? ch? làm n?i b?t m?t tiêu c?c, nh? nh?ng cu?c bi?u tình, nh?ng v? kh?ng b?, nh?ng chuy?n gi?t ng??i hàng lo?t, nh?ng c?nh h?n mang ch?t chóc. M?c ?ích c?a vi?c ch?n l?c này không gì khác h?n là ??a d? lu?n ?i theo h??ng bài bác và khinh r? ch? ?? dân ch?. ?ó là m?t cách ch?n l?c và c?t xén thông tin ?? ??nh h??ng d? lu?n.

Vi?c ??nh h??ng này có th? th?y rõ h?n trong c?n d?ch Covid. Ch?ng h?n, trong th?i gian này, nh?ng ng??i theo dõi tin t?c b?nh d?ch ? Vi?t Nam v?i óc ph?n bi?n có th? ??t câu h?i: t?i sao Vi?t Nam là n??c n?m g?n ? d?ch Trung Qu?c, l??ng ng??i qua l?i gi?a hai n??c là nhi?u vô k? t? khi d?ch Covid n? ra, v?y nh?ng toàn b? nh?ng tr??ng h?p nhi?m virus ???c công b? công khai hoàn toàn là nh?ng tr??ng h?p tr? v? t? th? gi?i dân ch? là Châu Âu và M?? Không có m?t tr??ng h?p lây nhi?m nào ??n t? ngu?n Trung Qu?c! ?i?u này li?u có kh? tín không? Hay ??n gi?n ?ây ch? là m?t chi?n thu?t n?m trong chính sách tuyên truy?n và ??nh h??ng d? lu?n ?ã có s?n?

H?n n?a, ??nh h??ng d? lu?n còn có tác d?ng lèo lái ?? làm cho ng??i ta t?p trung vào nh?ng chuy?n ???c ??nh h??ng mà t?m quên ?i ho?c làm ng? v?i nh?ng chuy?n quan tr?ng h?n. Khi d?ch Covid b?t ??u n? ra ? Vi?t Nam c?ng là lúc nhi?u b?c tranh th?m ??m ???c v? ra v? tình hình b?nh d?ch ? nh?ng n??c khác. Nh?ng b?c ?nh ?ã có t? vài n?m tr??c b?ng nhiên ???c phù phép ?? tr? thành “tin t?c th?i s?”. Ch?ng h?n, b?c ?nh n?m 2014 c?a các ngh? s? n?m bi?u di?n ngh? thu?t trên ???ng ph? c?a ??c ?? t??ng nh? nh?ng n?n nhân c?a tr?i t?p trung, ???c hô bi?n thành b?c ?nh xác ng??i ch?t n?m la li?t trên ???ng ph? Ý trong c?n d?ch. Nh?ng dãy hòm c?a các n?n nhân v??t biên trên ??o Lampedusa n?m 2013 t? d?ng bi?n thành quan tài c?a nh?ng ng??i ch?t vì d?ch Covid-19. R?i nh?ng tin t?c t??ng t??ng v? c?nh c??p bóc vì ?ói kém trong n?n d?ch ? Ý ???c ??ng trên nh?ng trang báo v?n có nhi?u ng??i ??c v.v… Câu h?i ??t ra là t?i sao nh?ng fakes news d?ng này l?i xu?t hi?n trong th?i ?i?m này? Ph?i ch?ng d? lu?n ?ang ???c ??nh h??ng ?? t?p trung vào chuy?n bi ?át c?a nhà ng??i khác mà t?m quên ?i cái tình c?nh tr??c m?t c?a nhà mình. Ph?i ch?ng ?ây là chi?n thu?t nhân d?p ng??i khác ?ang lâm n?n mà dìm ng??i ta xu?ng ?? th?y mình ít t? h?n?

V?i b?t c? m?c ?ích nào, dù là ?? câu khách, ?? tuyên truy?n hay ?? ??nh h??ng d? lu?n, luôn có nguy c? ng??i ??c không ph?i là nh?ng ng??i ???c ph?c v? b?ng thông tin chính xác, nh?ng ch? b? xem là nh?ng ph??ng ti?n b? lèo lái, hay nh?ng con r?i b? gi?t giây và b? l?i d?ng.

V?y thì ph?i làm sao ?? tránh cho mình r?i vào nh?ng cái b?y gi?ng ra b?i nh?ng ng??i t?o tin gi? và ??a tin gi??

Nên làm gì v?i “fake news”

1.     T?p thói quen ph?n bi?n

Ph?n bi?n là ?i?u c?n ph?i có ??i v?i b?t c? m?t xã h?i v?n minh nào. Ph?n bi?n là dùng lý lu?n và suy t? ?? nh?n ??nh m?t v?n ??, ?? ??t câu h?i, ?? nhìn v?n ?? ? nhi?u góc ?? khác nhau, thay vì ch? ??c và tin ngay l?p t?c b?ng c?m tính. Th? gi?i internet là th? gi?i c?a th??ng vàng h? cám. N?u không có kh? n?ng ph?n bi?n ?? ch?n l?c mà luôn s?n sàng dung n?p m?i th?, ng??i ta có nguy c? bi?n cu?c ??i mình thành m?t bãi rác v?i ?? th? lo?i thông tin ?a t?p. Không ph?i b?t c? m?t clip hay bài vi?t nào ???c nhi?u ng??i ??c, like và share thì ???ng nhiên ?ó là m?t clip t?t hay m?t bài vi?t hay. Chân lý không ph?i lúc nào c?ng n?m theo s? ?ông, n?u ?ó l?i là m?t s? ?ông b? lèo lái và b? ??nh h??ng. C?ng v?y, không ph?i khi nhi?u báo ?ài cùng ??ng lo?t ??a tin v? m?t ?i?u gì ?ó, thì ?i?u ?ó ???ng nhiên là ?úng. ? nh?ng n?i còn bóng dáng c?a ??c tài chính tr?, có th? có tr??ng h?p là toàn b? m?t h? th?ng báo chí và truy?n thông ch? nói theo m?t chi?u, m?i tin t?c ??u ph?i tuân theo ch? ??o c?a nh?ng ng??i có quy?n, và chân lý không còn là tiêu chu?n t?i th??ng n?a.

Vì th?, c?n t?p ??t ra nhi?u câu h?i và nh?ng nghi ng? lành m?nh. Ch?ng h?n: ki?u ??a tin nh? th? này có mang l?i bình an và có tính xây d?ng không, hay ?ang gieo r?c b?t an và gây chia r?? Nh?ng tin t?c lo?i này có giúp tôi l?n lên trong ??c tin c?a mình không, hay l?i gây thêm hoang mang cách vô ích? C?n ph?i rõ ngay t? ??u r?ng ch? nh?ng ?i?u mang l?i bình an, yêu th??ng và h?p nh?t thì m?i ??n t? Thiên Chúa và m?i ?áng ?? cho chúng ta l?u tâm. Còn ng??c l?i, t?i sao c? ph?i phí th?i gian và n?ng l??ng ?? cho mình b? chi ph?i b?i nh?ng tin ch? làm chúng ta t?c?

Trong ??i s?ng th??ng ngày, khi chúng ta nghe m?t ng??i nói x?u m?t ng??i, n?u là ng??i t?nh táo và bi?t nh?n ??nh, chúng ta s? nh?n ra ngay: cái x?u không n?m ? ng??i b? nói x?u, nh?ng chính xác n?m ? ng??i ?ang nói x?u. Tin t?c và nh?ng chuy?n v? ng??i b? nói x?u thì còn ph?i ??i xác minh, nh?ng cái x?u c?a ng??i ?ang ??ng tr??c m?t mình ?? nói x?u v? m?t ng??i khác thì không còn nghi ng? gì n?a. C?ng v?y v?i nh?ng tin t?c gieo r?c hoang mang, nghi ng?, chia r?, và nh?t là nh?ng lo?i tin t?c l?i d?ng th?i bu?i khó kh?n c?a lòng ng??i ?? t?n công vào ??c tin c?a chúng ta, ?? bài bác nh?ng v? m?c t?, và ?? nói x?u Giáo H?i… thì c?n nh?n ra ngay r?ng cái x?u không n?m ? ng??i b? nói x?u, nh?ng n?m ? nh?ng ng??i s?n xu?t và làm lan truy?n nh?ng tin t?c b?a ??t nh? th?.

2.     Ch?n m?t g?i vàng

M?t trong nh?ng câu h?i ??u tiên quan tr?ng khi chúng ta ??c m?t tin t?c ?ó là: tin ?y t? ?âu mà ??n, t? ngu?n nào? Ngu?n ?y có uy tín không? Tác gi? là ai? Có ?áng ?? tin c?y hoàn toàn không? Có ai giúp chúng ta xác minh ???c tính chính th?c c?a nh?ng tin t?c ?y không?

N?u chúng ta th?y mình là ng??i d? tin, d? b? lay ??ng, d? b? chi ph?i b?i nh?ng tin t?c ch?ng bi?t là ?úng hay sai n?a, thì gi?i pháp t?t nh?t cho chúng ta là hãy ch?n cho mình nh?ng trang tin t?c ?? uy tín trong Giáo H?i, trong giáo ph?n, trong giáo x? c?a mình. ??ng th?i, c?ng nên t?p ph?t l? v?i nh?ng ki?u tin nh?n và nh?ng bài vi?t không rõ ngu?n g?c, không bi?t tác gi?.

T?p ??t ni?m tin c?a mình vào nh?ng ch? ?áng tin là cách t?t nh?t ?? mình không b? lung lay và xao xuy?n b?i nh?ng ?i?u chính mình không bi?t có nên tin hay không. B?i vì không ??t ni?m tin vào nh?ng ch? ?áng tin, tr??c sau gì chúng ta c?ng s? ??t ni?m tin vào ch? khác. Tai ho? là khi ch? khác ?y có th? là nh?ng cái lò t?o tin gi?, là ch? ch?ng ?áng tin tí nào.

K?t lu?n

Ông bà ta v?n th??ng d?y “m?t l?i nói d?i, sám h?i b?y ngày”. Không bi?t nh?ng ng??i d?ng tin nói d?i có bi?t sám h?i hay không. Nh?ng b?t c? m?t l?i nói d?i nào c?ng có tác h?i nh? m?t loài c? ??c, bám r? và ?n sâu trong tâm h?n c?a ng??i dung d??ng nó. ?i?u b? bào mòn và hu? ho?i tr??c tiên không ph?i là nh?ng n?n nhân c?a l?i nói d?i, nh?ng chính là nhân cách c?a ng??i nói d?i. Hình ph?t dành cho k? nói d?i là ch?ng nh?ng không m?t ai tin mình, mà chính mình c?ng ch?ng tin ???c m?t ai (G. Bernard Shaw). Chúng ta c?n c?n tr?ng và có trách nhi?m trong vi?c s? d?ng các ph??ng ti?n truy?n thông, ?? không t? bi?n mình thành ng??i c?ng tác v?i nh?ng l?i nói d?i, nh?ng ki?u thông tin làm m?t bình an và gây chia r?.

Dù sao ?i n?a, d??i cái nhìn c?a ??c tin, chúng ta xác tín r?ng nh?ng thành t?u c?a th? gi?i truy?n thông là m?t quà t?ng mà Thiên Chúa ban cho con ng??i ngày nay. ??c gì chúng ta luôn bi?t s? d?ng quà t?ng ?y cách h?u hi?u, nh?m mang l?i nh?ng hoa trái t?t ??p là bình an và hi?p nh?t cho con ng??i.