杏MAP导航

Kh?c Bá, S.J.

Nh? s? li?u nh?c nh?, d?ch b?nh không ph?i là m?t s? ki?n hi?m g?p, mà nó th??ng xuyên x?y ra trong l?ch s? con ng??i, trong có có nh?ng d?ch b?nh kh?ng khi?p làm ch?t hàng tri?u ng??i ? th?i Trung C?, cho t?i nh?ng d?ch g?n ?ây nh? Ebola n?m 1976 hay SARS n?m 2002.

Cho t?i n?m 1878, t?c tr??c khi nhà khoa h?c Pasteur phát hi?n ra s? t?n t?i c?a các loài vi khu?n, nhân lo?i v?n không bi?t nguyên nhân th?c s? c?a các b?nh truy?n nhi?m là gì. Có nhi?u th?i ?i?m, h? còn ngh? r?ng d?ch b?nh là do th?n ô u? hay qu? d? nh?p vào ng??i. Vì v?y, th?i x?a, khi d?ch b?nh x?y ??n, ng??i ta ??u ??a ra gi?i pháp gi?ng nhau: cách ly. Hình th?c và m?c ?? cách ly tu? thu?c vào tính nguy hi?m và ph?m vi lây lan c?a d?ch b?nh, nh?ng th??ng thì các d?ch b?nh l?n ??u d?n ??n nh?ng ki?u cách ly thô b?o, ?i kèm v?i s? k? th? l?n nh?ng ??i x? phi nhân dành cho b?nh nhân. H? hoàn toàn b? lo?i ra ngoài xã h?i, và th?m chí có nh?ng tr??ng h?p b? chôn s?ng.

Trong c?n d?ch Corona hi?n nay, gi?i pháp chính ???c ??a ra ?? gi?m thi?u ?? lây lan v?n là ‘cách ly’. T?t nhiên, ?ó là m?t ?i?u chính ?áng, vì n?u không dùng gi?i pháp này thì chúng ta h?u ch?c không ki?m soát ???c d?ch b?nh. Nh?ng ?i?u ng?c nhiên là, t? nh?ng thông tin và hình ?nh t??ng ??i kh? tín trên truy?n thông, hình th?c cách ly hi?n nay v?n mang tính thô b?o, k? th? và phi nhân không khác m?y ngày x?a. Ví d?, có nh?ng ng??i b? nh?t h?n trong chung c?, b? ng??i ta hàn c?a chính l?i ?? không thoát ???c ra ngoài. Có nh?ng ng??i b? ?u?i b?t, b? trói và ?em v? tr?i t?p trung vì nghi b? nhi?m b?nh. Ng??i ta c?ng xây c? nh?ng b?nh vi?n l?n và t?p trung ng??i b?nh l?i m?t ch? v?i nh?ng ?i?u ki?n thi?u th?n; và nh? th?, nó tr? thành n?i hi?m nghèo cho các b?nh nhân, vì h? v?a có nguy c? b? lây chéo các b?nh khác, v?a ph?i s?ng trong m?t môi tr??ng vi-rút ??m ??c, và l?i v?a không ???c ch?m sóc t? t? t? th? ch?t l?n tinh th?n.

V?y là, dù hi?u bi?t c?a con ng??i ?ã ti?n m?t b??c dài, nh?ng cách chúng ta ??i x? v?i nhau trong nh?ng lúc ho?n n?n v?n không h? thay ??i! Có th? nói r?ng, ?i?u chính y?u ? ?ây không ph?i là chúng ta chi?n ??u v?i con vi-rút, mà chúng ta ?ang chi?n ??u cho b?n n?ng sinh t?n c?a mình. V?n ?? ? ch?: ?ó là cu?c chi?n mang tính v? k?, ‘b?t ch?p’. Ng??i ta h?u nh? ?ang b?t ch?p t?t c? ?? tìm s? an toàn cho mình. Nh?ng gi?i pháp ‘cách ly’ ??u ???c quy?t ??nh b?i nh?ng k? kho? m?nh, và d??ng nh? c?ng ch? ??t m?c tiêu l?i ích cho nh?ng ng??i ch?a b? b?nh, ch? không ph?i cho nh?ng ng??i b? nhi?m. Và ng??c l?i, m?t s? b?nh nhân c?ng tìm m?i cách tr?n tránh ?? không b? r?i vào tình tr?ng nguy hi?m n?i các ?i?m t?p trung, b?t k? s? tr?n tránh c?a mình có th? gây thêm tai ho? b?nh t?t cho ng??i khác. V? ?i?m này, chúng ta l?i gi?ng h?t nh? nh?ng con vi-rút. Th?c th?, nh?ng con vi-rút ch? có th? kí sinh n?i bào b?ng cách xâm nh?p vào t? bào ch? và s? d?ng v?t li?u di truy?n c?a t? bào ch? ?? t? nhân lên. Nói cách khác, vi-rút sinh t?n theo ki?u ‘b?t ch?p’. Chúng tìm m?i cách sinh t?n mà không c?n ?? ý ??n thi?t h?i c?a ai khác.

Hoá ra, khi ??ng ??n l?n ranh s?ng ch?t, ph?n l?n chúng ta l?i hành x? ch?ng khác gì m?t con vi-rút ?? T?t nhiên, có th? không ph?i m?i ng??i ??u hành ??ng gi?ng nhau, nh?ng ? m?c chung thì chúng ta có th? nói nh? v?y. N?u v?y, hoá ra hàng tri?u n?m ‘ti?n hoá’ c?ng ch? có th? thôi sao? Vì th?, lúc này chúng ta ph?i ??t l?i câu h?i v? h?t nhân c?a ‘nhân tính’. ?i?u gì th?c s? làm nên c?n c?t c?a nhân lo?i, ?? ngay c? khi ??ng ??n l?n ranh sinh t?, chúng ta v?n hành x? theo ?úng c?t cách riêng bi?t c?a con ng??i, thay vì hành x? nh? nh?ng con vi-rút?

T?t nhiên, ?ây là câu h?i mang tính siêu hình tri?t h?c, nên không d? gì ??a ra nh?ng tr? l?i v?n t?t. Tuy nhiên, chúng ta th? xét câu h?i này trong ph?m vi b?i c?nh xã h?i hi?n ??i mà mình ?ang s?ng. Vào n?m 1789, ?? làm n?n t?ng cho cu?c Cách M?ng Pháp, ng??i ta ?ã tr?ng lên kh?u hi?u: liberté, égalité, fraternité (T? Do, Bình ??ng, Bác Ái). ??ng sau kh?u hi?u ?ó là n?n t? t??ng mang ??m tính Ch? Ngh?a Ánh Sáng, v?n xác ??nh v? trí trung tâm dành cho con ng??i, và tuyên b? r?ng c?n b?n c?a m?i cá nhân và c?a c? c?ng ??ng nhân lo?i chính là lý trí, và r?ng c?ng ch? có lý trí là tiêu chu?n duy nh?t xác l?p và quy?t ??nh cho m?i b??c ti?n c?a loài ng??i.

Nhân lo?i ?ã t?ng l?c quan và t? tin r?ng chúng ta có th? xây d?ng m?t th? gi?i t?t ??p h?n, ??y nhân b?n và ti?n b? h?n, d?a trên n?n t?ng này. Và qu? th?t, cu?c cách m?ng ?ó ?ã bi?n ??i b? m?t c?a c? th? gi?i. ?i?u ph?i k? ??n ??u tiên chính là nh?ng ti?n b? v??t b?c trong nhi?u lãnh v?c, t? khoa h?c k? thu?t cho t?i v?n hoá và chính tr? xã h?i. Nh?ng phát hi?n y khoa c?a Pasteur là ví d? ?i?n hình cho dòng ch?y ti?n b? ?ó. Nó c?ng kéo theo nh?ng th?ng ti?n, ít nh?t là ? ph?m vi t? t??ng hay t? các tuyên ngôn, v? ??a v? và ph?m giá c?a con ng??i, mà B?n Tuyên Ngôn Qu?c T? v? Nhân Quy?n 1948 là m?t minh ch?ng ?i?n hình.

Nh?ng, li?u n?n t?ng duy lý có th?c s? ?? ?? xây d?ng m?t n?n nhân b?n v?ng vàng? L?ch s? th? gi?i t? ?ó ??n nay, nh?t là b?i c?nh d?ch b?nh hi?n t?i, cho th?y r?ng nh?ng t?m nhìn quá l?c quan nh? nói trên ??u là ?o t??ng. Chính nh?ng con vi-rút bé xíu kia ?ang ph?i bày s? th?t ?ó! C?n d?ch b?nh trong nh?ng ngày qua ?ang cho th?y r?ng n?n t?ng nhân tính mà ng??i ta dày công xây d?ng t? h?t nhân duy lý không h? v?ng ch?c; và ch? c?n m?t bi?n c? c?ng ?? khi?n nó lung lay. Châu Âu nói riêng và N??c Pháp nói chung, n?i ???c xem là có n?n v?n minh ??y chi?u sâu, và c?ng là n?i kh?i phát cho cu?c cách m?ng duy lý, l?i là m?t trong nh?ng n?i có bi?u hi?n k? th? ch?ng ng??i Trung Qu?c ??u tiên. T?t nhiên, ?i?u ph?i ghi nh?n là nh?ng d?i trá c?a chính quy?n và c?a m?t s? cá nhân Trung Qu?c ?ã khi?n h? bùng lên c?n gi?n d?, nh?ng rõ ràng nó c?ng cho th?y r?ng n?n t?ng khoan dung c?a h? ?ã không ?? sâu và ?? l?n ?? có th? thông c?m và b? qua cho sai l?m nghiêm tr?ng c?a ng??i khác.

V?y là, khi ??t n?n trên h?t nhân duy lý, dù v?i nh?ng n? l?c l?n lao, t? nh?ng lý thuy?t giáo d?c nhân b?n, nh?ng ch? ngh?a anh hùng phim ?nh, cho t?i nh?ng câu chuy?n v?n h?c lãng m?n và ??y tính hy sinh, vv., chúng ta ??u không th?c s? xây nên ???c m?t n?n nhân tính ?? sâu và ?? v?ng. Lý do vì, n?u không ???c ??t trên m?t n?n t?ng siêu v??t khác, ‘trí tu? lý thuy?t’ c?a con ng??i, v?i khuynh h??ng tìm các gi?i ?áp r?ch ròi cho m?i v?n ?? và ?òi thi?t l?p m?t tr?t t? xã h?i công b?ng theo ki?u công th?c, không th? ch? ra m?t vi?n t??ng t?n c?n cho m?t th? gi?i ??y ?a d?ng, mâu thu?n, và bí ?n. H?n n?a, ‘trí tu? th?c hành’ c?a chúng ta luôn b? bao vây b?i nh?ng ‘l?c h?p d?n’, nh? quy?n l?c, l?i l?c, danh v?ng, vv., nên ngay c? b?n thân nó c?ng không ?? ‘khách quan’ khi v?ch ra các ??nh h??ng chung cho c? c?ng ??ng.

Vì v?y, ?ã ??n lúc chúng ta ph?i ??t l?i v?n ?? v? h?t nhân n?n t?ng c?a nhân tính. T?t nhiên, lý trí luôn là ?i?m c?n b?n cho m?i d? án, m?i ph??ng h??ng c?a ??i s?ng con ng??i. Nh?ng lý trí ?ó c?n ???c ??t n?n trên m?t ?i?m t?a nào khác sâu xa h?n nó, ?? không ch? cung c?p nh?ng lý do siêu hình, mà còn ?? thanh luy?n khuynh h??ng duy l?i trong các ho?t ??ng t? duy c?a nó. Thi?t t??ng, chính t?i ?i?m này, chúng ta ph?i tr? l?i v?i nh?ng n?n t?ng và ki?n gi?i cao sâu c?a các tôn giáo.

?? h??ng d?n con ng??i xây d?ng và phát tri?n nhân tính, h?u h?t các tôn giáo chân chính ??u t?p trung vào khái ni?m lòng nhân, vì chính lòng nhân là ?i?m g?p g? gi?a con ng??i và Th??ng ??. Các b?c tôn s? tâm linh ??u d?y ta ?i?m giác ng? ?ó. Nói nh? phái Tâm h?c bên Trung Hoa, tình yêu – v?n g?n v?i s? th?c hành l??ng tâm – chính là ph??ng cách ??t ???c t?n cùng c?a b?n tâm, t?c tình tr?ng thiên uyên nh?t th? v?i v?n v?t và v?i Tr?i. Ph?t giáo c?ng l?y ??c T? Bi làm n?n t?ng, nh? nh?n xét c?a ??t Lai L?t Ma: “tôn giáo ?ích th?c là s? t? t?, là lòng nhân ái.” T??ng t?, Ki-tô giáo cho r?ng tình yêu và kh? n?ng yêu th??ng là ?i?u con ng??i ???c chia s? b?n tính c?a Thiên Chúa cách rõ nh?t, vì Thiên Chúa là Tình Yêu. Vì v?y, khi nh?n m?nh ??n lòng nhân và ??t nó trong n?n t?ng tâm linh, chúng ta m?i th?y ???c vi?n t??ng l?n lao và cao sâu mà nhân tính có th? ??t t?i, vì tình yêu t? nó có biên c??ng bao la – do v?n thu?c v? Thiên Chúa. Nh? tình yêu, con ng??i nh? th? ???c tr?i r?ng và ch?m ??n chi?u sâu nh?t c?a hi?n h?u mình, có th? kinh nghi?m ph?n nào ?i?u thu?c ph?m vi vô cùng và siêu vi?t. Trong vi?n t??ng ??c tin, có th? nói ?ó là kinh nghi?m ‘??ng ch?m’ ??n Thiên Chúa. Chính trong kinh nghi?m tình yêu mà con ng??i th?y rõ nh?t vi?c mình và tha nhân thu?c v? Thiên Chúa, th?y mình là hình ?nh c?a Ng??i.

Ch? khi tr? l?i v?i vi?n t??ng ?ó, nh? suy t? c?a ??c Thánh Cha Bi?n ??c XVI trong Thông ?i?p Deus caritas est (Thiên Chúa Là Tình Yêu), chúng ta m?i b?t quy h??ng v? mình ?? tìm ki?m h?nh phúc cho ng??i khác, và r?i cu?i cùng s? t? hi?n và mong mu?n ‘s?ng’ vì tha nhân. ?ó là cu?c g?p g? trong chi?u sâu b?n ch?t c?a Eros và Agape.[1] Khi ??t n?n trên tình yêu trong ??c tin, nhân tính chúng ta ???c m? ra m?t chân tr?i v??t qua bên kia lãnh v?c riêng c?a lý trí, ??ng th?i thanh luy?n cho lý trí thoát kh?i nh?ng mù quáng ?? tr? nên chính nó cách t?t ??p h?n, giúp nó bi?t chu toàn trách v? cao c? c?a mình. Chính nh?ng lý l? và nguyên do thiêng liêng m?i làm cho hành ??ng c?a con ng??i mang ý ngh?a và giá tr? t?i h?u.

N?u hình dung chúng ta ?ang có m?t n?n t?ng nhân tính v?ng ch?c nh? th? ngay lúc này, ?i?u gì s? x?y ra trong vi?c ??i phó v?i c?n ??i d?ch corona? Xét cho cùng, con vi-rút không ph?i là m?t ‘loài thông minh’. Nó không có b?t c? ‘k? ho?ch tính toán’ nào ?? lây lan. Vì th?, m?c ?? phát tán c?a nó ph? thu?c chính y?u vào ?ng x? c?a con ng??i. N?u lòng nhân c?a th? gi?i ?? sâu và r?ng, nh?ng ng??i có d?u hi?u b? nhi?m s? ch? ??ng ?i ki?m tra và ch? ??ng tránh ti?p xúc ?? b?o v? cho ng??i khác. H? có th? t? cách ly ? nhà, nh?ng c?ng s?n sàng ??n nh?ng ?i?m cách ly chung mà không c?n ch?y tr?n, vì h? bi?t trách nhi?m, ??ng th?i ý th?c r?ng mình s? ???c yêu th??ng và ch?m sóc. Còn nh?ng ng??i kho? m?nh: h? v?a tìm cách b?o v? cho mình và cho nh?ng ng??i khác, nh?ng ??ng th?i c?ng bi?t quan tâm, lo l?ng và ch?m sóc trong kh? n?ng có th? ??i v?i nh?ng ng??i b?nh t?t. C? xã h?i s? d?n các ngu?n l?c ?? ch?m sóc và nghiên c?u ph??ng th?c ch?a tr?. Các thông tin s? minh b?ch và chân th?c; s? không ai c? tình che d?u hay làm nhi?u lo?n ?? gây hoang mang tr? ng?i, vì t?t c? ??u ???c lòng nhân h??ng d?n. N?u vi?n t??ng ?ó di?n ra, trong th?i ??i ti?n b? v? khoa h?c k? thu?t hi?n nay, h?n nh?ng con vi-rút này không th? mang l?i ??i d?ch cho nhân lo?i ???c!

Có l? ch?a bao gi? c? nhân lo?i l?i c?m th?y s? ph?n con ng??i g?n nhau, g?n ch?t v?i nhau nh? lúc này. Cùng chung s? ph?n, n?u không có kh? n?ng t??ng tr?, gánh vác cùng nhau và cho nhau, thì ch? có th? ??y nhau vào th?m ho?. C? nhân lo?i ?ang c?n tình ng??i phát l? h?n bao gi? h?t, c?n quay l?i v?i s? d?u dàng nh? lòng m? ?? bao b?c và ch?m sóc và hy sinh cho nhau trong c?n ho?n n?n. Có l? ?ó c?ng là bài h?c l?n mà Thiên Chúa mu?n con ng??i rút ra nh? m?t ph?n ý ngh?a c?a ?au kh?. Vì v?y, chung trong l?i c?u cho các n?n nhân và cho th? gi?i trong c?n ??i d?ch, chúng ta c?ng c?u mong cho nhau bi?t quay l?i v?i n?n t?ng lòng nhân trong ??c tin, ?? xây d?ng m?t th? gi?i th?t s? nhân b?n h?n. ?ó là gi?i pháp c?n c? nh?t, không ph?i ch? ??i v?i c?n d?ch này, mà ??i v?i toàn th? ??i s?ng xã h?i t??ng lai c?a nhân lo?i.

[1] Deus caritas est, s? 5-6.