杏MAP导航

Di?n v?n c?a ??c Thánh Cha Phanxicô
t?i cu?c g?p g? v?i các giám m?c, linh m?c,
tu s? nam n?, ch?ng sinh và giáo lý viên
t?i Nhà th? chính toà thánh Martino,
Bratislava, Slovakia 13/09/2021

Quý ch? huynh Giám M?c,
Quý Linh m?c, Tu s? nam n? và Ch?ng sinh,
Quý Giáo lý viên và anh ch? em quý m?n!

Tôi có l?i chào n?ng nhi?t ??n quý anh ch? em và tôi c?m ?n ??c Cha Stanislav Zvolenský qua di?n v?n dành cho tôi. C?m ?n m?i ng??i ?ã mong tôi t? nhiên nh? ? nhà, tôi ??n ?ây nh? ng??i anh em c?a m?i ng??i và do ?ó tôi c?m nh?n nh? m?t ng??i trong anh ch? em. Tôi ??n ?ây ?? san s? v?i anh ch? em b??c ???ng cu?c s?ng – ?ây là ?i?u v? giám m?c ph?i làm, v? ?y là ??c Thánh Cha –, nh?ng ?u t?, mong ??i và hy v?ng c?a Giáo h?i và ??t n??c này. Nói v? ??t n??c này, tôi m?i chia s? v?i bà T?ng Th?ng r?ng Slovakia là m?t bài th?! Chia s? là cách mà c?ng ?oàn tín h?u s? khai ?ã s?ng: chuyên ch?m và hi?p nh?t, h? b??c ?i cùng nhau (x. Cv 1,12-14). H? c?ng t?ng cãi nhau, nh?ng v?n ??ng hành v?i nhau.

?i?u ??u tiên chúng ta c?n là m?t Giáo h?i b??c ?i cùng nhau trên hành trình cu?c s?ng v?i ng?n ?èn Tin M?ng cháy sáng. Giáo h?i không ph?i là m?t pháo ?ài, không là m?t th? l?c, m?t lâu ?ài to? l?c trên cao nhìn xu?ng th? gi?i v?i kho?ng cách và t? mãn. ? Bratislava này lâu ?ài ?ã có và r?t ??p! Nh?ng Giáo h?i là c?ng ?oàn mu?n g?n k?t v?i ??c Ki-tô b?ng ni?m vui Tin M?ng – ch? không ph?i lâu ?ài! –, ?ó là men làm d?y nên v??ng qu?c c?a bác ái và hoà bình trong kh?i b?t th? gi?i. Do v?y, chúng ta không nên tin vào cám d? c?a s? hoành tráng, nh?ng ?i?u to l?n ki?u tr?n th?! Giáo h?i ph?i khiêm nh??ng nh? ??c Giê-su, ??ng ?ã t? ra không, tr? nên nghèo ?? chúng ta ???c giàu có (x. 2Cr 8,9), Ng??i ?ã ??n và ? gi?a chúng ta ?? ch?a lành nh?ng v?t th??ng nhân lo?i c?a chúng ta.

Th?t ??p thay m?t Giáo h?i khiêm nh??ng mà l?i không tách kh?i th? gi?i và không ??ng nhìn cu?c s?ng t? xa nh?ng Giáo h?i s?ng gi?a cu?c ??i này. S?ng gi?a cu?c ??i, chúng ta không ???c quên ??c tính này, là chung chia, ??ng hành, ?ón nh?n nh?ng ?u t? và mong ??i t? dân chúng. ?i?u này giúp chúng ta ra kh?i tính quy k?: coi Giáo h?i là trung tâm… Ai là trung tâm c?a Giáo h?i? ?ó không ph?i là Giáo h?i! Khi Giáo h?i nhìn l?i mình, gi?ng nh? ng??i ph? n? trong Tin M?ng, b? còng l?ng và ch? có th? nhìn xu?ng chính mình (x. Lc 13,10-13). Do v?y, trung tâm c?a Giáo h?i không ph?i chính Giáo h?i. Chúng ta hãy ra kh?i m?i b?n tâm thái quá v? chính mình, v? c? c?u, v? vi?c xã h?i c?m thông cho chúng ta nh? th? nào. ?i?u này r?t cu?c ??a chúng ta ??n “nguyên t?c trang ?i?m”… Làm th? nào ?? trang ?i?m cho mình ??p h?n… Thay vào ?ó, chúng ta hãy d?n thân vào cu?c s?ng hi?n t?i c?a dân chúng và t? h?i r?ng: ?âu là nh?ng nhu c?u và khao khát thiêng liêng c?a dân t?c mình? H? ch? ??i ?i?u gì t? Giáo h?i? ??i v?i tôi, ?i?u quan tr?ng là tr? l?i nh?ng câu h?i này và n?y ra trong trí tôi ba t?.

T? th? nh?t là s? t? do. Không có t? do thì không có nhân lo?i ?ích th?c b?i vì con ng??i ???c t?o d?ng cách t? do và ?? ???c t? do. Nh?ng giai ?o?n kh?c li?t trong l?ch s? ??t n??c c?a anh ch? em là m?t bài h?c l?n: khi t? do b? t?n th??ng, b? xâm ph?m và hu? ho?i, nhân lo?i b? xu?ng c?p và nh?ng c?n l?c b?o l?c, c??ng ?o?t và ti?m quy?n x?y ra.

Tuy v?y, t? do không ph?i là m?t thành t?u t?t y?u, không t?n t?i m?t l?n cho mãi mãi. Không ph?i th?! T? do là m?t hành trình, ?ôi khi khó kh?n ?? kh?i s? l?i, ?? tranh ??u ?? có ???c nó m?i ngày. T? do bên ngoài ho?c trong các c? c?u xã h?i là không ?? ?? coi là t? do ?ích th?t. T? do tr??c tiên là l?i m?i g?i n?i cá nhân v? trách nhi?m trong ch?n l?a c?a mình, là phân ??nh và th?ng ti?n cu?c s?ng. ?i?u này th?c s? khó kh?n và làm chúng ta s? hãi. Nhi?u khi th?y d? ch?u h?n khi không ?? cho nh?ng tình hu?ng th?c t? thách ?? chúng ta và ti?p t?c cu?c s?ng b?ng cách l?p l?i quá kh?, ch?ng c?n b?n tâm, ch?ng lo ch?n sai, t?t h?n là kéo lê cu?c s?ng và làm nh? bao ng??i khác – có th? là ?a s?, công ý hay nh?ng gì các ph??ng ti?n truy?n thông nói – quy?t ??nh cho chúng ta. ?i?u này th?t không t?t. Ngày nay, r?t nhi?u l?n chúng ta làm nh?ng ?i?u truy?n thông quy?t ??nh cho chúng ta. Và nh? th? chúng ta m?t t? do. Chúng ta hãy nh? l?i l?ch s? dân t?c Ít-ra-en: h? ch?u ?au kh? d??i ách th?ng tr? Pha-ra-ô, h? là nô l?, nh?ng ???c Thiên Chúa gi?i thoát. Nh?ng ?? tr? nên th?c s? t? do, không ch? là ???c gi?i thoát kh?i k? thù, h? ph?i b?ng qua sa m?c, m?t hành trình gian khó. Khi ?ó h? ngh? r?ng có l? tr??c ?ây còn ?? kh? h?n, ít ra còn có c? hành c? t?i… ?ó là m?t cám d? l?n lao, là ch?ng thà có ???c c? hành còn h?n là hành trình gian khó và li?u mình ?? ???c t? do. ?ây là m?t trong nh?ng cám d?. Hôm qua, khi g?p g? nhóm ??i k?t, tôi nh? l?i Dostoevskij v?i tác ph?m “Nhà ?i?u tra v? ??i”. Theo ?ó, ??c Ki-tô bí m?t tr? l?i trái ??t và b? nhà ?i?u tra trách c? vì ?ã trao t?ng con ng??i s? t? do. M?t chút bánh mì và chút gì ?ó ?? ?n, m?t chút ?? ?n thôi. Luôn t?n t?i cám d? ki?u nh? th?, cám d? v? c? hành Ai C?p. Thà có c? hành và bánh mì còn h?n là khó nh?c và li?u mình vì t? do. Tôi ?? anh ch? em t? suy t? v? nh?ng ?i?u này.

?ôi khi ngay c? n?i Giáo h?i, ý t??ng này có th? gây h?i cho chúng ta, ?ó là t?t h?n là xác ??nh t?t c?, các ?i?u lu?t ph?i gi?, s? ch?c ch?n và ??ng b?, h?n là ?? m?i ng??i t? tr??ng thành và ch?u trách nhi?m, h?n là suy t?, t? v?n l??ng tâm, và ?em ra th?o lu?n. ?ây là kh?i ??u c?a s? phân t?ng, t?t c? ??u h?p l?… Trong ??i s?ng thiêng liêng và Giáo h?i, có cám d? ?i tìm s? bình an gi? t?o, ?i?u có th? làm chúng ta vô s?, h?n là tìm nhi?t huy?t Tin M?ng giúp bi?n ??i và làm chúng ta không th? ng?i yên. S? an toàn c?a c? hành Ai C?p thì d? ch?u h?n s? vô ??nh c?a sa m?c, nh?ng Giáo h?i không ?? mình r?i vào cu?c phiêu l?u c?a t? do, ngay c? trong ??i s?ng thiêng liêng, có nguy c? tr? thành m?t n?i kh?t khe và khép kín. Có l? m?t s? ng??i ?ã quen v?i ?i?u này, nh?ng nh?ng ng??i khác – nh?t là nh?ng th? h? tr? – h? không ???c thu hút b?i m?t ??c tin không cho h? t? do n?i tâm, b?i m?t Giáo h?i ngh? ??n m?i ng??i theo cùng m?t cách th?c và vâng ph?c mù quáng.

Anh ch? em quý m?n, ??ng s? ?ào luy?n con ng??i v?i m?i t??ng quan tr??ng thành và t? do v?i Chúa. T??ng quan này r?t quan tr?ng. ?i?u này có th? cho chúng ta c?m t??ng là không th? ?i?u khi?n m?i th?, là m?t ?i s?c m?nh và quy?n l?c, nh?ng Giáo h?i c?a ??c Ki-tô không mu?n th?ng tr? tâm h?n và chi?m l?nh không gian, Giáo h?i mu?n là “ngu?n m?ch” hy v?ng trong ??i s?ng con ng??i. ?ây là m?t nguy c?, là m?t thách ??. Tôi nói ?i?u này nh?t là cho các M?c t?, anh em thi hành s? v? trong m?t ??t n??c n?i m?i s? thay ??i r?t nhanh và các ti?n trình dân ch? ???c kh?i s?, nh?ng s? t? do v?n còn mong manh. ?i?u này l?i càng ?úng trong tâm và trí con ng??i. Do v?y, tôi khuy?n khích anh em giúp h? tr??ng thành, thoát kh?i m?t n?n ??o ??c hà kh?c. Hãy ra kh?i s? c?ng nh?c ?y và tr??ng thành cách t? do!  Không ai ph?i c?m th?y b? chèn ép h?u m?i ng??i có th? khám phá s? t? do c?a Tin M?ng, d?n d?n ?i vào t??ng quan v?i Chúa v?i s? tin t??ng c?a ng??i bi?t r?ng v?i Chúa, h? có th? ?em ??n chính l?ch s? ??i mình và c? nh?ng t?n th??ng mà không s? và không ph?i gi? b?, không ph?i lo v? hình ?nh c?a mình. H? có th? nói: “Tôi là t?i nhân”, nh?ng nói v?i lòng chân thành, không ph?i ??m ng?c xong r?i l?i t? nh?n mình là công chính. ?ó là t? do. ??c gì l?i công b? Tin M?ng là t? do, không bao gi? b? bó bu?c và Giáo h?i tr? thành d?u ch? c?a t? do và ?ón nh?n.

Tôi ch?c r?ng không bao gi? chúng ta bi?t ???c ?i?u này t? ?âu ??n. Tôi k? cho anh ch? em ?i?u x?y ra g?n ?ây. Lá th? c?a m?t Giám m?c nói v? m?t v? s? th?n. Th? nói r?ng: “Chúng tôi b? ng??i Th? Nh? K? ?ô h? su?t 400 n?m và chúng tôi ?ã ch?u ?au kh? nhi?u. R?i 50 n?m d??i th?i c?ng s?n và chúng tôi ?ã ch?u ?au kh? nhi?u. Nh?ng b?y n?m d??i th?i v? s? th?n này, chúng tôi còn kh? h?n c? hai s? ki?n kia!” ?ôi khi tôi t? h?i bao nhiêu ng??i trong các tín h?u có th? nói nh? th? v? v? Giám m?c hay Linh m?c qu?n x? c?a mình? Bao nhiêu ng??i dám? Không có t? do, không có tình ph? t?, m?i s? s? không ?n.

T? th? hai – t? th? nh?t là s? t? do – là s? sáng t?o. Anh ch? em là con cháu c?a m?t truy?n th?ng tuy?t v?i. Kinh nghi?m ??o ??c c?a anh ch? em tìm th?y mùa xuân trong l?i rao gi?ng và s? v? c?a các c?t tr? là thánh Cirillo và Metodio. Các v? ?y d?y chúng ta r?ng vi?c truy?n giáo không bao gi? là s? l?p l?i c?a quá kh?. Ni?m vui Tin M?ng luôn là ??c Ki-tô nh?ng cách th?c tin vui này có th? tr? thành con ???ng trong th?i gian và trong l?ch s? thì khác nhau. Các l?i n?o hoàn toàn khác nhau. Thánh Cirillo và Metodio ?ã cùng nhau rao gi?ng ? vùng ??t này c?a l?c ??a châu Âu và, ???c nung n?u b?i nhi?t huy?t rao gi?ng Tin M?ng, ?ã sáng t?o ra b? ch? cái m?i ?? d?ch Thánh Kinh, các b?n v?n ph?ng v? và giáo lý Công giáo. Nh? th? h? tr? thành nh?ng tông ?? h?i nh?p v?n hoá c?a ??c tin gi?a anh ch? em. H? là nh?ng nhà sáng ch? ngôn ng? m?i ?? truy?n ??t ??c tin, h? sáng t?o trong vi?c chuy?n ng? thông ?i?p Ki-tô giáo, h? g?n g?i v?i l?ch s? các dân t?c mà h? ti?p xúc ?? nói ngôn ng? c?a h? và ??ng hoá mình v?i v?n hoá ?y. ??t n??c Slovakia hi?n nay không c?n ?i?u này sao? Tôi t? h?i. Ch?ng l? ?ây không ph?i là nhi?m v? c?p thi?t nh?t c?a Giáo h?i gi?a các dân t?c châu Âu, ?ó là tìm ra “m?u t?” m?i ?? nói v? ??c tin sao? Chúng ta có sau l?ng m?t truy?n th?ng Công giáo phong phú, nh?ng ??i v?i nhi?u ng??i ngày nay, ?ó ch? còn là m?t k? ni?m v? m?t quá kh? không ???c nh?c ??n và không còn ??nh h??ng c?n tính con ng??i. Tr??c hi?n t??ng ?ánh m?t c?m th?c v? Thiên Chúa và ni?m vui ??c tin, s? không có ích gì khi than phi?n, khép mình vào m?t ch? ngh?a Công giáo phòng v?, phán xét và lên án th? gi?i là x?u xa. Không, ? ?ây c?n s? sáng t?o c?a Tin M?ng. Chúng ta hãy ?? ý! Tin M?ng không khép kín, nh?ng luôn r?ng m?! Tin M?ng thì s?ng ??ng, luôn s?ng ??ng và tri?n n?. Chúng ta nh? l?i vi?c nh?ng ng??i ?àn ông ?ã làm gì ?? ??a ng??i b?i li?t ??n tr??c Chúa Giê-su khi không th? b?ng qua ?ám ?ông ??ng ch?t kín c?a vào. H? ?ã g? mái nhà và th? ng??i b?i li?t xu?ng (x. Mc 2,1-5). H? th?t sáng t?o! Tr??c khó kh?n – “Chúng ta ph?i làm th? nào?... À, chúng ta hãy làm th? này”. Tr??c m?t th? h? không còn tin, ?ã m?t ?i c?m th?c v? ??c tin, hay ?ã gi?n l??c ??c tin thành m?t thói quen hay m?t nét v?n hoá ít nhi?u ch?p nh?n ???c, chúng ta hãy c? g?ng m? ra m?t l?i thoát và chúng ta hãy sáng t?o! T? do, sáng t?o… Th?t ??p bi?t bao khi chúng ta bi?t tìm ra con ???ng, cách th?c và ngôn ng? m?i ?? loan báo Tin M?ng! Chúng ta có th? giúp nhau b?ng s? sáng t?o nhân lo?i, m?i ng??i ??u có kh? n?ng này, nh?ng s? sáng t?o tuy?t ??nh là Chúa Thánh Th?n! Chính Ngài thúc ??y và làm chúng ta bi?t sáng t?o! N?u l?i rao gi?ng và m?c v? c?a chúng ta không th? ti?n t?i b?ng cách thông th??ng, chúng ta hãy c? g?ng m? ra nh?ng không gian m?i, th? nh?ng l?i n?o khác.

Tôi “m? ngo?c” ?? nói v? vi?c gi?ng l?. Ai ?ó ?ã nói v?i tôi r?ng trong Tông hu?n Ni?m vui Tin M?ng tôi ?ã nh?n m?nh quá nhi?u v? bài gi?ng, b?i ?ó là m?t trong nh?ng v?n n?n ngày nay. ?úng v?y, bài gi?ng không ph?i là m?t bí tích, nh? m?t vài nhà c?i cách cho nh? th?, nh?ng bài gi?ng l?i mang tính bí tích! Không ph?i là bài gi?ng Mùa Chay, không ph?i th?, nh?ng là m?t ?i?u khác. Bài gi?ng n?m ? trung tâm Bí tích Thánh Th?. Chúng ta hãy ngh? ??n giáo dân, nh?ng ng??i ph?i nghe nh?ng bài gi?ng dài 40, 50 phút, v? nh?ng ch? ?? h? ch?ng hi?u gì, ch?ng ??ng ch?m ??n h?… Th?a quý Giám m?c và Linh m?c, anh em hãy suy ngh? k? cách nào ?? chu?n b? bài gi?ng, làm sao ?? gi?ng l?, h?u bài gi?ng có th? ??ng ch?m ??n giáo dân và ???c g?i h?ng t? b?n v?n Kinh Thánh. Thông th??ng, m?t bài gi?ng không nên dài quá 10 phút, b?i vì giáo dân sau 8 phút ?ã không còn t?p trung n?a, ngay c? khi bài gi?ng r?t h?p d?n. N?u có dài, thì t? 10-15 phút, không h?n. M?t giáo s? chuyên giúp gi?ng l? nói r?ng m?t bài gi?ng ph?i có tính xuyên su?t: m?t ý t??ng, m?t hình ?nh và m?t tâm tình; r?ng giáo dân ra v? v?n nh? m?t ý t??ng, hình ?nh và có gì ?ó ?ánh ??ng con tim h?. Rao gi?ng Tin M?ng ??n gi?n nh? th? thôi! ??c Giê-su ?ã rao gi?ng nh? th?, Ngài l?y hình ?nh chim tr?i, ru?ng lúa…nh?ng th? c? th? mà dân chúng hi?u ???c. Tôi xin anh ch? em l??ng th? vì ?ã tr? l?i v?n ?? này, nh?ng ?ây là ?i?u tôi ?u t?…Cho phép tôi nói th?ng nhé: các s? là nh?ng ng??i v? tay tr??c tiên, h? là n?n nhân c?a các bài gi?ng c?a chúng ta!

Hai thánh Cirillo và Metodio ?ã kh?i s? s? sáng t?o này, h? ?ã làm nh? th? và cho chúng ta th?y r?ng không th? làm cho Tin M?ng l?n m?nh n?u không ???c bén r? trong v?n hoá dân t?c, trong các bi?u t??ng, ?u t?, ngôn t? và c?n tính c?a dân t?c ?y. H? t?ng b? bu?c t?i là l?c giáo b?i ?ã dám d?ch ngôn ng? ??c tin. Chính ý th?c h? ?y s?n sinh ra n? l?c ??ng b? hoá. Sau mong mu?n ??ng b? là m?t ý th?c h?. Nh?ng Tin M?ng hoá là m?t ti?n trình h?i nh?p v?n hoá, là h?t gi?ng phong phú s? m?i m?, là s? ??i m?i c?a Th?n Khí làm m?i l?i m?i s?. Ng??i nông dân gieo h?t gi?ng c?a mình – ??c Giê-su nói – r?i tr? v? nhà và ng?. Anh ta không d?y ?? xem h?t gi?ng n?y m?m hay l?n lên…Chính Thiên Chúa ban s? sinh tr??ng. Không nên ?i?u khi?n quá m?c khía c?nh này c?a cu?c s?ng: hãy ?? cu?c s?ng phát sinh, nh? hai thánh Cirillo và Metodio ?ã làm. Chúng ta c?n gieo t?t và ch?m sóc nh? các v? ?y, ?ó là ?i?u ph?i làm. Ng??i nông dân ch?m sóc nh?ng không ??n ?ó m?i ngày xem nó t?ng tr??ng th? nào. N?u anh ta làm nh? v?y, anh ta s? gi?t ch?t cây tr?ng.

T? do, sáng t?o và sau cùng là ??i tho?i. M?t Giáo h?i bi?t t?o nên t? do n?i tâm và trách nhi?m, bi?t sáng t?o trong vi?c h?i nh?p vào l?ch s? và v?n hoá, ph?i là Giáo h?i bi?t ??i tho?i v?i th? gi?i, v?i nh?ng ai nh?n bi?t ??c Ki-tô dù không ph?i “ng??i c?a chúng ta”, v?i nh?ng ai ?ang n? l?c tìm ki?m s? thánh thi?n và v?i c? nh?ng ai không tin. Không ph?i là m?t nhóm nh? ??c thù, không, là ??i tho?i v?i t?t c? m?i ng??i: v?i nh?ng ai tin, v?i ng??i l?n lên trong s? thánh thi?n, v?i ng??i t? t? và v?i ng??i không tin. Ph?i là m?t Giáo h?i, theo g??ng hai thánh Cirillo và Metodio, hi?p nh?t và n?i k?t ?ông và Tây, nh?ng truy?n th?ng và c?m nh?n khác bi?t nhau. M?t C?ng ?oàn, khi loan báo Tin M?ng tình yêu, s? làm tr? sinh s? hi?p nh?t, b?ng h?u và ??i tho?i gi?a các tín h?u, gi?a nh?ng Ki-tô h?u và gi?a các dân t?c.

S? hi?p nh?t, liên ??i và ??i tho?i luôn mong manh, ??c bi?t khi sau l?ng là m?t l?ch s? ?au th??ng ?ã ?? l?i nh?ng v?t h?n. H?i t??ng l?i nh?ng v?t th??ng có th? khi?n ng??i ta r?i vào thù h?n, m?t tin t??ng, th?m chí là khinh th??ng, thúc ??y chúng ta d?ng nên nh?ng rào c?n ??i v?i nh?ng ai khác chúng ta. M?t khác, nh?ng v?t th??ng có th? tr? thành nh?ng l?i m?, nh? nh?ng v?t th??ng c?a Chúa, trao truy?n lòng th??ng xót c?a Thiên Chúa, ân s?ng làm thay ??i ??i s?ng và bi?n ??i chúng ta tr? nên ng??i ki?n t?o hoà bình và hoà gi?i. Tôi bi?t n?i anh ch? em có câu châm ngôn r?t hay: “Ai ném anh m?t hòn ?á, anh cho h? m?t ? bánh mì”. Châm ngôn này truy?n c?m h?ng cho chúng ta. Câu này ??m tính Tin M?ng! ?ó là l?i m?i g?i c?a Chúa Giê-su h?u phá v? vòng lu?n qu?n và tàn phá c?a b?o l?c, b?ng cách ??a má bên kia cho ai ?ánh mình h?u chi?n th?ng s? d? b?ng s? thi?n (x. Rm 12,21). Tôi ??c bi?t ???c ?ánh ??ng b?i cu?c ??i c?a H?ng Y Korec. Ngài là m?t H?ng Y Dòng Tên, b? bách h?i, c?m tù, bu?c ph?i làm vi?c c?c nh?c ??n ?? ?au b?nh. Khi ngài ??n Roma d?p N?m Thánh 2000, ngài ?ã ?i ??n hang to?i ??o và th?p m?t ng?n n?n c?u kh?n lòng th??ng xót cho h?. ?ó chính là Tin M?ng! Tin M?ng l?n lên trong cu?c s?ng và l?ch s? ngang qua ??c ái khiêm nh??ng và ??c ái kiên ??nh.

Anh ch? em thân m?n, tôi t? ?n Chúa vì ???c ??n v?i anh ch? em, tôi c?ng h?t lòng tri ân m?i ng??i vì nh?ng gì anh ch? em ?ã làm và ?ã s?ng, và vì nh?ng ?i?u anh ch? em làm nh? ???c ?ánh ??ng t? bài gi?ng này, ?ó c?ng là h?t gi?ng tôi ?ang gieo…Chúng ta ch? xem h?t gi?ng ?y có l?n lên không! Tôi c?u chúc anh ch? em ti?p t?c hành trình c?a mình trong t? do c?a Tin M?ng, trong sáng t?o c?a ??c tin và trong ??i tho?i xu?t phát t? lòng th??ng xót Chúa. Xin lòng th??ng xót Chúa làm chúng ta tr? nên anh ch? em c?a nhau và m?i g?i chúng ta tr? nên ng??i ki?n t?o hoà bình và hoà h?p. Tôi h?t lòng chúc lành cho anh ch? em và xin anh ch? em c?u nguy?n cho tôi.