Thần học cốt lõi: Một hướng đi cho tương lai Giáo dục Công giáo
Vatican News
Một giai đoạn chuyển mình sâu sắc
Giáo dục đại học Công giáo trên thế giới đang bước vào một giai đoạn biến đổi sâu sắc. Những áp lực này đã rõ ràng: số lượng sinh viên sụt giảm, chi phí gia tăng, thái độ văn hóa thay đổi đối với đạo Công giáo, và một quan điểm ngày càng thực dụng về giáo dục, xem trường đại học chủ yếu là nơi đào tạo nghề nghiệp. Những áp lực này thách thức các trường cao đẳng và đại học Công giáo phải làm rõ căn tính và mục đích tồn tại của mình. Trong vô số khía cạnh của cuộc khủng hoảng về căn tính này, một câu hỏi nổi bật lên một cách cấp thiết: Vai trò của thần học trong giáo dục đại học Công giáo là gì?
Trong tác phẩm Thần học và Giáo dục đại học Công giáo: Vượt qua cuộc khủng hoảng căn tính, Massimo Faggioli, Giáo sư Lịch sử và Nghiên cứu Thần học tại Đại học Pennsylvania, Hoa Kỳ đã bàn đến câu hỏi này. Ông nhận định rằng các trường đại học Công giáo được định hình bởi logic thị trường đang ngày càng không còn chỗ cho thần học. Ông lập luận ủng hộ một nền thần học định hướng giáo hội học như một cách để chống lại các áp lực thế tục. Dù đồng tình với mối quan ngại của Faggioli, tiến sĩ Jason King, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Công giáo tại Đại học Thánh Mẫu ở bang Texas, Mỹ cho rằng giải pháp của Faggioli thiên quá nhiều về thứ có thể gọi là “thần học giới hàn lâm” (guild theology). Theo quan điểm của Jason King và các đồng nghiệp của ông, giáo dục đại học Công giáo thay vào đó phải ưu tiên thứ mà họ gọi là “thần học cốt lõi” (core theology) – một nền thần học nhắm trực tiếp đến việc hình thành con người sinh viên: hành trình tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống, sự hiểu biết truyền thống Công giáo và sự dấn thân của họ với thế giới.
Tại sao “Thần học giới hàn lâm” chưa đủ ?
“Thần học giới hàn lâm” ám chỉ thần học với tư cách là một ngành học thuật được thực hành bởi các học giả chuyên môn. Nó tồn tại trong những cuộc đối thoại giữa các nhà thần học – đầy ắp thuật ngữ chuyên môn, các cuộc tranh luận học thuật và những tiêu chuẩn nghề nghiệp. Nó nghiêm ngặt, có tính chuyên môn hóa cao và có giá trị không thể phủ nhận trong việc thúc đẩy suy tư thần học. Tuy nhiên, hầu hết sinh viên tại các trường đại học Công giáo khó có thể tiếp cận loại thần học này.
Faggioli xem thần học giới hàn lâm như một thành lũy chống lại sự xâm lấn của logic thị trường, một cách để đảm bảo thần học duy trì vị thế trí thức nghiêm túc trong khuôn viên trường. Nhưng nếu nó trở thành phương thức chính của sự tham gia thần học, nó có nguy cơ cô lập thần học khỏi cộng đồng đại học rộng lớn hơn.
Hơn nữa, thần học giới hàn lâm gặp khó khăn trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng ý nghĩa sâu rộng mà nhiều sinh viên ngày nay trải nghiệm. Giới trẻ đối mặt với một thế giới phân mảnh – nơi bão hòa kỹ thuật số, chia rẽ chính trị và đứt gãy xã hội – khiến họ vật lộn để tìm ra sự gắn kết. Họ gặp phải những tường thuật cạnh tranh nhau về bản sắc, mục đích sống và bản chất của một cuộc đời tốt đẹp, mà thường không có bất kỳ khuôn khổ nào để tích hợp những câu hỏi này. Nhiều sinh viên cảm thấy gánh nặng của những kỳ vọng xã hội về thành công sự nghiệp, an toàn tài chính và thành tựu cá nhân mà không hiểu tại sao bất kỳ điều nào trong số đó thực sự quan trọng.
Trong môi trường đào tạo Công giáo, thần học không thể chỉ là một môn học chuyên biệt dành riêng cho các chuyên gia. Tương lai của thần học trong giáo dục đại học Công giáo sẽ không được bảo đảm chỉ bằng cách củng cố uy tín của ngành học. Đúng hơn, nó phụ thuộc vào việc biến thần học trở nên không thể thiếu cho sự phát triển của sinh viên và hành trình tìm kiếm ý nghĩa và chân lý của họ.
Giới hạn của “Thần học công cộng”
Nếu thần học giới hàn lâm là quá biệt lập, thì mối nguy hiểm ngược lại đến từ một nền “thần học công cộng” (public theology) vốn thường có xu hướng chạy theo sự kiện. Thần học công cộng tham gia vào sự phản ánh thần học với các vấn đề xã hội, chính trị và văn hóa đương đại. Sự dấn thân này là rất quan trọng cho chứng tá của Giáo hội trong thế giới và chắc chắn có một vị trí trong các trường đại học Công giáo. Tuy nhiên,
nếu sinh viên chỉ tiếp cận thần học qua lăng kính của các sự kiện và tranh luận hiện tại, họ có thể đánh giá cao sự liên quan tức thời của nó nhưng lại thiếu cảm nhận về những nền tảng sâu xa hơn. Họ có thể bắt đầu xem thần học như một lời bình luận thuần túy về các tin tức mới nhất, thay vì là một truyền thống mang lại sự khôn ngoan lâu bền để tham gia vào những câu hỏi sâu sắc của con người.
Vấn đề này càng trở nên trầm trọng hơn bởi thực tế là không gian công cộng ngày nay bị phân cực sâu sắc. Khi thần học liên tục bị lôi kéo vào các cuộc chiến văn hóa phe phái, nó có nguy cơ trở nên ý thức hệ và vướng quá sâu vào các phe phái chính trị. Nó có thể bắt đầu phản chiếu chính những chia rẽ mà nó tìm cách hàn gắn.
Một ưu tiên cho “Thần học cốt lõi”
“Trước những hạn chế của cả hai cách tiếp cận hàn lâm và công cộng, các trường đại học Công giáo phải khẳng định lại vị trí trung tâm của thần học đối với căn tính của mình bằng cách ưu tiên cho thứ chúng tôi gọi là Thần học cốt lõi”, tiến sĩ Jason King nói.
Thần học cốt lõi ám chỉ sự hình thành thần học mà mọi sinh viên tại một cơ sở Công giáo nên trải nghiệm, bất kể chuyên ngành của họ là gì. Nó không được định nghĩa bởi sự chuyên môn hóa học thuật hẹp (như thần học giới hàn lâm) cũng không phải bằng sự bình luận liên tục về các sự kiện hiện tại (như thần học công cộng). Thay vào đó, Thần học cốt lõi nhấn mạnh đến một sự hình thành và hiểu biết sẽ tồn tại lâu dài vượt xa những năm tháng đại học của sinh viên.
Thứ nhất, nó mang đến cho sinh viên một cuộc gặp gỡ với các trình thuật Kinh Thánh và những hiểu biết thần học đã định hình tư tưởng Công giáo qua nhiều thế kỷ. Đây không chỉ là về việc thu nhận kiến thức lịch sử, mà còn là về việc nhìn thấy những nguồn mạch này là sống động và vẫn đang trả lời những câu hỏi về mục đích và định mệnh con người ngày nay.
Thứ hai, nó cho thấy đức tin đã phát triển trong những bối cảnh cụ thể như thế nào, đã đối mặt với những thách thức mới ra sao, và đã giúp định hình các nền văn hóa. Quan điểm này giúp sinh viên thấy thần học không phải là một di sản tĩnh tại mà là một cuộc đối thoại sống động và năng động giữa Giáo hội và thế giới theo thời gian.
Thứ ba, vì thần học luôn được sống, nên thay vì chỉ đơn giản đưa ra một “quan điểm Công giáo” vào các cuộc tranh luận đương đại, Thần học cốt lõi cung cấp cho sinh viên một khuôn khổ để nuôi dưỡng cảm thức sâu sắc hơn về niềm tin, để dấn thân mạnh mẽ hơn với những vấn nạn liên quan đến phẩm giá con người, cũng như công lý và lợi ích chung của toàn xã hội.
Hai ví dụ cụ thể
Thần học cốt lõi không chỉ là một lý tưởng lý thuyết mà còn cần được sống trong lớp học. Các nguyên tắc của nó nên định hình cách các khóa học được thiết kế và giảng dạy để sinh viên tham gia vào thần học một cách nghiêm túc về trí tuệ, có ý nghĩa cá nhân và phù hợp với cuộc sống của họ. Trong thực tế, điều này sẽ như thế nào? Jason King đưa ra hai khóa học của trường mình làm ví dụ.
Trong khóa học thứ nhất về “Thiên Chúa, Công Việc và Tiền Bạc”, sinh viên khám phá Học thuyết Xã hội của Giáo hội Công giáo liên quan đến kinh tế và lao động. Họ bắt đầu bằng cách nhìn vào các tình huống kinh tế thực tế và trải nghiệm sống của người lao động, sau đó đưa vào các quan điểm thần học Công giáo. Họ nghiên cứu Kinh Thánh, các thông điệp của Giáo hoàng và gặp gỡ các nhân vật như Dorothy Day, Gustavo Gutiérrez, và Oscar Romero. Cuối khóa học, sinh viên rời đi không chỉ với kiến thức về Học thuyết xã hội của Giáo hội Công giáo mà còn với khả năng mới để suy tư thần học về các lựa chọn kinh tế cá nhân, mục tiêu nghề nghiệp và sự tham gia vào xã hội.
Trong khóa học thứ hai về “Người ngoài hành tinh, Quái vật, Anh hùng và Chúa Giêsu”, sinh viên cùng nhau khám phá khoa học viễn tưởng và các câu chuyện hư cấu suy đoán khác như những cách tưởng tượng về thế giới, và đặt những tường thuật giàu trí tưởng tượng đó vào đối thoại với các khuôn khổ thần học Kitô giáo. Sinh viên có thể phân tích một câu chuyện hậu tận thế như Con đường (The Road) của Cormac McCarthy bên cạnh Tin Mừng Máccô được viết trong thời kỳ bách hại để phản ánh về “Làm thế nào để chúng ta sống trong một thế giới tan vỡ?” Cách tiếp cận này không chỉ là phân tích văn học về các thế giới giả tưởng, mà là đặt ra những câu hỏi thần học cốt lõi, giúp sinh viên thấy thần học và những câu chuyện như những cách thức mạnh mẽ để hiểu về thực tại.
Hai khóa học này minh họa rằng Thần học cốt lõi không phải là một bài tập giáo điều cứng nhắc hay một sự dấn thân hời hợt với các vấn đề thời sự. Đúng hơn, nó là một cách tiếp cận tích hợp trong giáo dục – kết hợp Kinh Thánh, truyền thống thần học Công giáo và trải nghiệm sống (thậm chí là trí tưởng tượng) của chính sinh viên. “Là một nhà giáo dục, chúng tôi đã chứng kiến tận mắt cách tiếp cận này có thể biến đổi con người ra sao,” Jason King chia sẻ. Sinh viên bước vào các khóa học với kỳ vọng thần học không phải là giáo điều trừu tượng hoặc cung cấp một cái nhìn tổng quan lịch sử khô khan về Giáo hội. Điều thu hút và thay đổi họ là khám phá ra rằng thần học giúp họ dấn thân vào ý nghĩa, căn tính và mục đích sống của chính cuộc đời họ. Khi sinh viên nhận ra rằng những câu hỏi đang trào dâng trong trái tim họ – về họ là ai, tại sao họ tồn tại, họ nên sống thế nào – chính là những câu hỏi mà thần học giải quyết, một ánh sáng sẽ bật lên. Thần học cốt lõi tạo ra kết nối rõ ràng đó. Nó cho sinh viên một lối để nhìn thế giới một cách thần học, không chỉ trong những năm đại học mà còn lâu dài sau khi họ tốt nghiệp.
Định hướng cho tương lai của Giáo dục đại học Công giáo
Những thay đổi sắp tới trong giáo dục đại học Công giáo sẽ đòi hỏi một nền thần học vừa nền tảng vừa dễ tiếp cận đối với sinh viên. Các trường cao đẳng và đại học Công giáo tồn tại không chỉ để tự duy trì mình như các thể chế, mà là để hình thành sinh viên theo những cách sẽ định hình toàn bộ cuộc đời họ. Việc tái tập trung vào Thần học cốt lõi không phải là về việc bảo tồn một căn tính Công giáo hay cứu lấy một khoa thần học, nhưng là thực sự phục vụ sinh viên. Nó đảm bảo rằng những người trẻ tuổi nhận được nhiều hơn là đào tạo nghề nghiệp. Họ tốt nghiệp với một nền giáo dục thu hút toàn bộ con người họ, bao gồm các chiều kích đạo đức và tâm linh của cuộc sống. Bằng cách này, giáo dục đại học Công giáo vẫn trung thành với sứ mạng riêng biệt của mình và mang lại một điều gì đó thực sự cần thiết trong thời đại của chúng ta.
Cảm ơn bạn đã đọc bài viết này. Nếu bạn muốn nhận các bản tin qua email, vui lòng đăng ký newsletter bằng cách nhấp vào đây.
