杏MAP导航

G. Tr?n ??c Anh O.P.

Vài nét v? ?ông Timor

Sau Vatican, ?ông Timor là n??c có t? l? Công Giáo cao nh?t th? gi?i: 98% trên t?ng s? kho?ng 1 tri?u 400 ngàn dân c?, s?ng trên lãnh th? r?ng 14 ngàn 800 cây s? vuông, h?n kém t?nh S?n La c?a Vi?t Nam.

Ng??i B? ?ào Nha khám phá ??o Timor h?i ??u th? k? 16 và bi?n lãnh th? này thành thu?c ??a c?a mình t? n?m 1520. N?m 1859, B? ?ào Nha nh??ng ph?n phía tây c?a ??o cho ng??i Hòa Lan. Trong th?i th? chi?n th? II, t? 1942 ??n 1945, Nh?t B?n chi?m ph?n Timor thu?c B? ?ào Nha nh?ng sau khi Nh?t th?t tr?n, B? ?ào Nha ph?c h?i và cai tr? lãnh th? này cho ??n ngày 28/11/1975 thì tr? l?i n?n ??c l?p cho dân ?ông Timor. Nh?ng ch? 9 ngày sau ?ó, quân ??i Indonesia ti?n chi?m tr?n ph?n ??t này và n?m sau ?ó bi?n thành t?nh th? 27 c?a mình.

Trong 2 th?p niên, sau ?ó di?n ra cu?c tranh ??u giành ??c l?p c?a dân ?ông Timor, trong ?ó theo m?t s? s? gia có t? 100 ??n 250 ngàn ng??i thi?t m?ng. Trong cu?c tr?ng c?u dân ý do Liên Hi?p Qu?c giám sát h?i n?m 1999, ??i ?ã s? dân ?ông Timor ?ã b? phi?u ?ng h? ??c l?p kh?i Indonesia. Tuy nhiên c?ng có nh?ng l?c l??ng dân quân Timor ch?ng ??c l?p do Indonesia t? ch?c và h? tr? quân s?, khi?n cho kho?ng 1.400 ng??i ?ông Timor b? gi?t ho?c b? m?t tích, g?n n?a tri?u ng??i ph?i di t?n. H?u h?t các c? c?u h? t?ng c?a ?ông Timor b? phá h?y trong ?ó có các gia c?, h? th?ng d?n th?y nh?p ?i?n, h? th?ng cung c?p n??c, tr??ng h?c, và ?i?n l?c. Quân ??i gìn gi? hòa bình do Australia h??ng d?n ???c b? trí t?i nhi?u n?i và sau cùng ch?m d?t ???c b?o l?c. N?m 2002, ?ông Timor ???c qu?c t? nhìn nh?n nh? m?t qu?c gia ??c l?p.

N?m 2006, Australia và Liên Hi?p Qu?c l?i d?n thân giúp bình ??nh ?ông Timor, nh? ?ó các cu?c b?u c? t?ng th?ng và qu?c h?i ???c ti?n hành n?m sau ?ó, trong an bình. Liên Hi?p Qu?c ti?p t?c tr? giúp phát tri?n kinh t? và c?ng c? các c? c?u chính tr?. Hi?n nay ?ông Timor là m?t trong nh?ng n??c nghèo nh?t th? gi?i v?i ngu?n kinh t? ph?n l?n d?a vào ngu?n n?ng l??ng d?u h?a ? vùng bi?n Timor.

Cu?c vi?ng th?m c?a ?TC Gioan Phaolô II

Ngày 12/10/1989, khi ?GH Gioan Phaolô II ??n th?m giáo ph?n Dili, th? ph? c?a ?ông Timor, ??t n??c này còn ? trong tình tr?ng b? Indonesia chi?m ?óng và lo?n l?c vì xung ??t gi?a các l?c l??ng ?ng h? và ch?ng ??c l?p. ??c Giáo Hoàng có thói quen hôn ??t khi t? thang máy bay b??c xu?ng, nh?ng ngài không hôn ??t ?ông Timor, vì c? ch? này có ngh?a là nhìn nh?n s? chi?m ?óng c?a Indonesia t?i lãnh th? này. Ngài ??ng yên, trong khi ng??i ta mang tô l?n ??ng ??t ??n g?n ?? ngài hôn. C? ch? c?a ??c Thánh Cha Gioan Phaolô II nói rõ l?p tr??ng c?a Giáo H?i ??i v?i nh?ng ?òi h?i ??c l?p c?a ?ông Timor.

Trong cu?c vi?ng th?m ?y, khi ??c Thánh Cha Gioan Phaolô II c? hành thánh l?, có m?t nhóm sinh viên hô nh?ng kh?u hi?u ch?ng Indonesia chi?m ?óng ?ông Timor, h? qu?ng các gh? khi?n c?nh sát Indonesia ?ã dùng g?y ?? ?àn áp. Nh?ng tr?m tr?ng h?n, ?ó là bi?n c? h?i n?m 1991, h?n 250 th??ng dân ?ông Timor b? l?c l??ng an ninh Indonesia sát h?i trong m?t ?ám ma t?i ngh?a trang Santa Cruz ? Dili. C? sau cu?c tr?ng c?u dân ý v? n?n ??c l?p, ?ã x?y ra các cu?c ?àn áp nh?ng ng??i ch?ng ??c l?p trong vòng vài tu?n l? khi?n có 1.400 ng??i b? thi?t m?ng, k? c? các linh m?c và n? tu.

Giáo H?i t?ng tr??ng

Trong th?i n?i chi?n, ch? có 20% dân chúng t?i ?ông Timor là ng??i Công Giáo, nh?ng ch?ng bao lâu Giáo H?i tr? thành m?t ?i?m tham chi?u v?i uy tín gia t?ng m?nh trong dân chúng, vì Giáo H?i mang l?i s? giúp ??, nâng ?? tinh th?n, và hàng giáo s? Công Giáo không do d? t? giác nh?ng vi ph?m các quy?n con ng??i, và trong m?t s? tr??ng h?p còn giúp ?? các chi?n binh giành ??c l?p.

S? tín h?u Công Giáo t?i ?ây ?ã t?ng t? 30% dân s? h?i th?p niên 1970 lên 98% trên t?ng s? kho?ng 1,4 tri?u dân hi?n nay. Ngoài giáo ph?n Dili nguyên th?y, n?m 1996, Tòa Thánh thi?t l?p thêm giáo ph?n Baucau ? mi?n ?ông và n?m 2010 l?p thêm giáo ph?n Maliana ? mi?n tây Dili.

Ngày 14/8/2015, C?ng hòa dân ch? ?ông Timor và Tòa Thánh ?ã ký hi?p ??nh v? quy ch? pháp lý c?a Giáo H?i Công Giáo. Sau ?ó n?m 2019, ??c Thánh Cha Phanxicô thi?t l?p giáo t?nh Dili và nâng Dili thành t?ng giáo ph?n v?i 2 giáo ph?n thu?c h?t. H?i n?m ngoái (2023), ??i h?c Công Giáo ??u tiên ? ?ông Timor mang tên Thánh Gioan Phaolô II ?ã ???c thi?t l?p ?? ghi nh? cu?c vi?ng th?m l?ch s? c?a ngài h?i n?m 1989, ???c coi là bi?n c? ?ã giúp ??y m?nh c?a tranh ??u giành ??c l?p c?a qu?c gia này. Ngày 27/9/2022, ??c Thánh Cha Phanxicô ?ã b? nhi?m v? H?ng Y ??u tiên t?i n??c này là Virgilio do Carmo, dòng Don Bosco, TGM giáo ph?n th? ?ô ?ông Timor.

M?c dù có nhi?u khó kh?n v? kinh t?, ?ông Timor v?n duy trì m?t ni?m tin v?ng ch?c. Trong khi t?i nhi?u n??c khác, các ch?ng vi?n b? ?óng c?a vì thi?u ?n g?i, thì Giáo H?i t?i ?ông Timor có hàng tr?m ?ng sinh ch?ng sinh mu?n vào ch?ng vi?n nh?ng b? t? ch?i vì thi?u ch? và thi?u c? c?u. (Acistampa 20-8-2024)

Ho?t ??ng c?a ??c Thánh Cha

Tr? l?i cu?c vi?ng th?m c?a ??c Thánh Cha. Sáng th? hai 9/9, ngài s? chào bi?t th? ?ô Port Moresby c?a Papua New Guinea lúc 11 gi? 40 sáng và bay t?i th? ?ô Dili lúc kho?ng h?n 2 gi? chi?u. Sau nghi th?c ti?p ?ón ? phi tr??ng, lúc 6 gi? chi?u cùng ngày, ngài s? vi?ng th?m T?ng th?ng và g?p g? chính quy?n cùng v?i ??i di?n xã h?i dân s? và ngo?i giao ?oàn ? Dili.

Sáng hôm sau, th? Ba 10/9, sau khi th?m các tr? em khuy?t t?t ? tr??ng Irmãs Alba, ??c Thánh Cha s? g?p các Giám m?c, linh m?c, phó t?, tu s? nam n?, các ch?ng sinh và giáo lý viên ? Nhà th? chính tòa ??c M? Vô Nhi?m, r?i g?p riêng các tu s? dòng Tên t?i tòa S? Th?n Tòa Thánh lúc g?n 11 gi?.

Sau cùng, lúc 4 gi? r??i chi?u, ??c Thánh Cha s? c? hành thánh l? cho hàng tr?m ngàn các tín h?u t?i cánh ??ng Tasi Tolu phía ?ông Dili.

Thánh l?

Trong cu?c ph?ng v?n dành cho hãng tin Fides c?a B? loan báo Tin M?ng, truy?n ?i ngày 31/7 v?a qua, Cha Graciano Santos, T?ng ??i di?n giáo ph?n Dili, cho bi?t có th? có t?i 700 ngàn tín h?u tham d? thánh l? v?i ??c Thánh Cha. H? ??n t? các n?i trong 3 giáo ph?n ? ?ông Timor, t? Indonesia và vài n??c láng gi?ng.

Còn Cha Bento Pereira, Giám ??c truy?n thông thu?c H?GM ?ông Timor, cho bi?t vi?c chu?n b? cho chuy?n vi?ng th?m c?a ??c Thánh Cha ???c ti?n hành v? m?t tinh th?n c?ng nh? v?t ch?t. M?t kinh ??c bi?t v? cu?c vi?ng th?m ?ã ???c so?n th?o và ??c h?ng ngày trong các nhà th?, tu vi?n, và tr??ng Công Giáo trên toàn qu?c. Vi?c chu?n b? c?ng nêu b?t quan h? gi?a ??c tin và v?n hóa, ??c tin và l?ch s?. Cu?c vi?ng th?m c?a ??c Thánh Cha di?n ra trong b?i c?nh ?ông Timor chu?n b? m?ng k? ni?m 25 n?m ??c l?p kh?i Indonesia m?ng vào n?m 2025.

Nhi?u tín h?u Công Giáo thu?c 2 giáo ph?n Kupang và Atambua thu?c Indonesia c?ng ?ang chu?n b? ??n tham d? thánh l? do ??c Thánh Cha c? hành. Hai giáo ph?n này, ? mi?n Tây ??o Timor và thu?c lãnh th? Indonesia nh?ng cách th? ?ô Jakarta 2.800 cây s?, trong khi ch? cách th? ?ô Dili h?n kém 400 cây s?. Vì th? các tín h?u ?ã ch?n ??n Dili ?? g?p g? và tham d? thánh l? do ??c Thánh Cha c? hành, thay vì ph?i bay v? th? ?ô c?a Indonesia. H? ch? c?n ?i xe bus 10 ti?ng ??ng h? ?? d? l? v?i ??c Thánh Cha.

??c TGM Hironimus Pakaenoni c?a giáo ph?n Kupang nói v?i hãng tin Fides c?a B? loan báo Tin M?ng r?ng: “Chúng tôi ?ang c?ng tác v?i chính ph? Indonesia ?? giúp ?? các tín h?u Công Giáo tham d? cu?c vi?ng th?m c?a ?GH t?i Dili. Chúng tôi ?ã yêu c?u các linh m?c, n? tu và tín h?u ??ng ký t?i các giáo x?. Giáo ph?n ?ã th?a thu?n v?i V?n phòng di trú ?? chu?n b? các gi?y t? di chuy?n. Nhi?u tín h?u không có h? chi?u nh?ng h? s? ???c c?p m?t gi?y phép ??c bi?t cho chuy?n ?i này. Ho?c các viên ch?c ?ã ?? ngh? m?t th? t?c ??c bi?t ?? c?p h? chi?u cho h? trong vòng 3 ngày. Chúng tôi ?ã th?a thu?n v?i H?GM ?ông Timor, ?? trù b? vi?c ti?p ?ón và nâng ?? các tín h?u Indonesia.

Sau thánh l?, sáng hôm sau, ngày 11/9, ??c Thánh Cha còn g?p gi?i tr? t?i trung tâm H?i ngh? ? Dili vào lúc 9 gi? r??i tr??c khi lên ???ng ??n th?m Singapore là ch?ng cu?i cùng trong chuy?n tông du th? 45 c?a ngài t?i n??c ngoài.