W Warszawie upami臋tniono dzia艂alno艣膰 si贸str nazaretanek ratuj膮cych 呕yd贸w w czasie II wojny 艣wiatowej
Tomasz Zielenkiewicz - Warszawa
W uroczysto艣ci wzi臋li udzia艂 przedstawiciele Instytutu Pami臋ci Narodowej oraz w艂adz, a tak偶e licznie zebrane siostry nazaretanki, równie偶 z innych polskich klasztorów. Celebruj膮cy Msz臋 艣wi臋t膮 biskup Micha艂 Janocha przypomina艂 histori臋 warszawskich nazaretanek. Mimo 偶e zakonnice nied艂ugo po kapitulacji w 1939 roku otworzy艂y szko艂臋 powszechn膮, gimnazjum i liceum, to dwie ostatnie placówki decyzj膮 niemieckich okupantów zamkni臋to. Siostry uzyska艂y jednak pozwolenie na prowadzenie kursów przygotowawczych do szkó艂 krawieckich, a potem na otwarcie zawodowej szko艂y krawieckiej. Biskup przypomnia艂, 偶e prowadzi艂y w tym miejscu tajne kursy sanitarne dla 偶o艂nierzy AK, przechowywa艂y i pomaga艂y te偶 uchod藕com z Kresów. 鈥濼rafi艂y tu te偶 dziewcz臋ta 偶ydowskie, na fa艂szywych dokumentach, równie偶 te, pochodz膮ce z mieszanych ma艂偶e艅stw polsko-偶ydowskich, które by艂y 艣miertelnie zagro偶one. Za pomoc 呕ydom w Polsce grozi艂a bowiem kara 艣mierci" - przypomnia艂 biskup Janocha.
Siostra Wies艂awa Hyzi艅ska, prze艂o偶ona prowincji warszawskiej Zgromadzenia Sióstr Nazaretanek w przemówieniu podkre艣li艂a, 偶e nie pozosta艂y one wtedy oboj臋tne na krzywd臋 ludzk膮. 鈥濿 czasach pe艂nych bestialstwa i nienawi艣ci siostry znalaz艂y w sobie odwag臋, by i艣膰 za g艂osem sumienia, serca i wiary, by nie艣膰 wsparcie i otuch臋" - podkre艣la艂a. 鈥濳iedy terror wojenny odmawia艂 dzieciom 偶ydowskim prawa do 偶ycia, nasze siostry dawa艂y im dom i swoj膮 mi艂o艣膰" - zaznacza艂a.
Dr Mateusz Szpytma, wiceprezes Instytutu Pami臋ci Narodowej przypomina艂, 偶e na zag艂ad臋 zostali przeznaczeni w czasie okupacji niemieckiej wszyscy 呕ydzi. 鈥瀂 bada艅 wiemy, 偶e pomocy szukali g艂ównie u znajomych i s膮siadów, ale je艣li do ukrycia by艂y przeznaczone dzieci, to wówczas przede wszystkim w zakonach" - wskaza艂. Podkre艣li艂, 偶e z ponad 70 zgromadze艅, które wówczas istnia艂y na terenie II Rzeczpospolitej, ponad po艂owa udzieli艂a schronienia 呕ydom. W rozmowie z Radiem Watyka艅skim dr Szpytma przyzna艂, 偶e nigdy nie uda si臋 pozna膰 wszystkich bohaterskich Polaków, którzy ratowali 呕ydów, ale niezwykle wa偶ne jest, 偶e dzi艣 przypominamy o kolejnych bohaterach 鈥� siostrach nazaretankach. 鈥濳a偶dy przypadek ratowania 呕ydów w zakonach by艂 skuteczny, te osoby doczeka艂y ko艅ca wojny" - podkre艣li艂.
Wanda Jasi艅ska, córka Ewy Grzybowskiej opowiada艂a Radiu Watyka艅skiemu histori臋 swojej mamy, dziewczyny 偶ydowskiego pochodzenia, któr膮 uratowa艂y w艂a艣nie siostry nazaretanki. Jej rodzina pochodzi艂a ze Lwowa. 鈥濵ama kocha艂a siostry, by艂y nadzwyczajnie dzielne, podarowa艂a im potem obraz swojego autorstwa" - opowiedzia艂a. 鈥濭dy w latach 70. mama stara艂a si臋 o odznaczenie sióstr medalem Sprawiedliwego w艣ród Narodów 艢飞颈补迟a, wskazywa艂y, 偶e nie zrobi艂y nic nadzwyczajnego, bo by艂 to ich obowi膮zek" - doda艂a Wanda Jasi艅ska. Ostatecznie siostra prze艂o偶ona Eutalia Jadwiga Wismont za swoj膮 dzia艂alno艣膰 zosta艂a uhonorowana przez Instytut Yad Vashem 24 kwietnia 2023 roku.
O tym, jak siostrom uda艂o si臋 uratowa膰 偶ydowskie dziewcz臋ta opowiada艂a Radiu Watyka艅skiemu równie偶 nazaretanka siostra Beata Rzepczyk, historyk, archiwistka prowincjalna. 鈥濼o by艂 ca艂y system, w którym uczestniczy艂y wszystkie zakonnice. Szczególnie wa偶ne by艂o to podczas niezapowiedzianych wizytacji. Zwykle z Pa艅stwa Podziemnego dociera艂y do nich informacje, jednak pewnego dnia tak nie by艂o. Siostra furtianka wiedzia艂a, 偶e odbywaj膮 si臋 w tym czasie tajne lekcje, mia艂a wi臋c przygotowany dzwonek na dole, by szybko da膰 zna膰, to by艂y umówione sygna艂y. Potem zaprowadzi艂a Niemców kolejno do innych sal, by zyska膰 na czasie. Aby przygotowa膰 wszystko na wizytacj臋, trzeba by艂o w koszach wynosi膰 zakazane ksi膮偶ki, wnosi膰 dozwolone, a dziewczyny siada艂y przy maszynach do szycia. Z kolei dziewczyny 偶ydowskie nale偶a艂o wyprowadzi膰 za klauzur臋, bo tam Niemcy nigdy nie chodzili" - opowiedzia艂a. W tym wszystkim pomaga艂y s. Izabella Jadwiga Machowska 鈥� kierowniczka internatu, s. Lauretana Barbara Gumowska 鈥� nauczycielka j臋zyka polskiego oraz s. Amabilis Maria Filipowicz 鈥� nauczycielka j臋zyka polskiego i historii w tajnym gimnazjum.
Siostra Rzepczyk dodaje, 偶e do klasztoru podrzucane by艂y te偶 ma艂e dzieci. Siostry wi臋c przekazywa艂y je rodzinom, b膮d藕 do domu dziecka. 鈥濸o wojnie wiele z tych kontaktów pozosta艂o, by艂y to wzruszaj膮ce relacje i spotkania. Siostry by艂y z dziewcz臋tami bardzo blisko, a przychodzi艂y wystraszone, cz臋sto prosto z getta" - zaznacza.
Siostra Rzepczyk przywo艂a艂a te偶 sytuacj臋, gdy w 1939 roku podczas bombardowa艅, prze艂o偶ona, s. Eutalia Jadwiga Wismont, wysz艂a na balkon i zrobi艂a znak krzy偶a nad Warszaw膮 i klasztorem. 鈥濵ówi艂a 鈥� rozdawajmy wszystko, opatrzno艣膰 Bo偶a b臋dzie nad nami czuwa膰 i czuwa艂a, 偶adna dziewczynka 偶ydowska nie zgin臋艂a i siostry te偶 prze偶y艂y" - zaznaczy艂a. 鈥濪la nas nazaretanek to wzór 偶ycia, siostry wci膮偶 si臋 modli艂y, a Bóg na te modlitwy odpowiedzia艂" - doda艂a. 鈥濷ne to robi艂y tak zwyczajnie, po nazareta艅sku" - podkre艣li艂a.
Tablica przy ul. Czerniakowskiej 137 zosta艂a ufundowana przez Oddzia艂owe Biuro Upami臋tniania Walk i M臋cze艅stwa IPN w Warszawie, a uroczysto艣膰 wpisuje si臋 w obchody przypadaj膮cego 24 marca Narodowego Dnia Pami臋ci Polaków ratuj膮cych 呕ydów pod okupacj膮 niemieck膮.
(Autor jest pracownikiem Polskiego Radia)
Dzi臋kujemy, 偶e przeczyta艂a艣/e艣 ten artyku艂. Je艣li chcesz by膰 na bie偶膮co zapraszamy do zapisania si臋 na newsletter klikaj膮c tutaj.
