Prorocze przyw贸dztwo kobiet odmieni艂o oblicze Cesarstwa Rzymskiego
S. Christine Schenk CSJ
Kiedy by艂am m艂od膮 siostr膮 józefik膮, stara艂am si臋 dowiedzie膰 czego艣 o naszych poprzedniczkach w wierze. Chocia偶 bardzo kocham teksty biblijne, czasami trudno jest zobaczy膰 w nich siebie, poniewa偶 teksty liturgiczne prawie zawsze przedstawiaj膮 naszych praojców. Oddane uczennice Jezusa - z wyj膮tkiem Marii z Nazaretu - s膮 niemal niezauwa偶one. Gdy rozpocz臋艂am studia magisterskie z teologii w naszym lokalnym seminarium, poch艂on臋艂y mnie informacje o kobietach z wczesnego okresu chrze艣cija艅stwa. W tej serii czterech tekstów mam nadziej臋 prze艣ledzi膰 historyczne korzenie kobiecych wspólnot zakonnych i by膰 mo偶e pomog臋 czytaj膮cym rozpozna膰 siebie we wczesnochrze艣cija艅skiej historii.
Rozwój chrze艣cija艅stwa
Chrze艣cija艅stwo rozprzestrzenia艂o si臋 gwa艂townie po ca艂ym cesarstwie rzymskim, cze艣ciowo dzi臋ki inicjatywom podejmowanym przez aposto艂ki, prorokinie, ewangelistki, misjonarki, prze艂o偶one ko艣cio艂ów domowych, czy wdowy. Rozwój wiary chrze艣cija艅skiej mo偶na tak偶e przypisa膰 wsparciu finansowemu chrze艣cijanek zaanga偶owanych w biznes, jak Maria Magdalena czy Joanna (zob. 艁k 8, 1-3), Lidia (zob. Dz 16, 11-40), Feba (zob. Rz 16, 1-2), Olympia, diakonisa 偶yj膮ca w IV w., i wiele innych. Ten wk艂ad kobiet doceni艂 papie偶 Benedykt XVI, przypominaj膮c 14 lutego 2007 roku: 鈥瀊ez ofiarnego udzia艂u wielu kobiet dzieje chrze艣cija艅stwa potoczy艂yby si臋 ca艂kiem inaczej鈥�. Jak wskaza艂 Ojciec 艢wi臋ty, 鈥瀝ównie偶 w 艣rodowisku pierwotnego Ko艣cio艂a obecno艣膰 kobiet na pewno nie jest drugorz臋dna鈥�.
Ko艣ció艂 domowy
Wczesne ko艣cio艂y domowe by艂y prowadzone przez kobiety, takie jak Grapte, liderka wspólnot wdów z II wieku, które opiekowa艂y si臋 sierotami w Rzymie (ryc. 1) i Tabita, wdowa z I wieku (鈥濩zyni艂a ona du偶o dobrego i dawa艂a hojne ja艂mu偶ny鈥�, zob. Dz 9, 36-43), która za艂o偶y艂a wspólnot臋 ko艣cio艂a domowego w Jafie. Dzi臋ki ko艣cio艂owi domowemu pierwsi chrze艣cijanie uzyskali dost臋p do sieci spo艂ecznych, które umo偶liwi艂y im kontakt z lud藕mi z ró偶nych klas.
Kiedy 偶e艅ska g艂owa rodziny, by膰 mo偶e zamo偶na wdowa, taka jak Tabita, lub wyzwolona z niewolnictwa kobieta, taka jak Pryska (zob. Rz 16, 3-5), nawróci艂a si臋 na chrze艣cija艅stwo, ewangelizatorzy jak Junias (zob. Rz 16, 7) czy Pawe艂, uzyskali dost臋p nie tylko do jej gospodarstwa domowego, ale tak偶e do jej sieci znajomych. Oznacza艂o to, 偶e niewolnicy, wyzwole艅cy, dzieci, krewni i klienci takich niewiast równie偶 nawracali si臋. Kiedy wi臋c Pawe艂 nawróci艂 Lidi臋 (zob. Dz 16, 11-15), automatycznie uzyska艂 dost臋p do szerokiej grupy relacji spo艂ecznych i potencjalnie szerokiej publiczno艣ci (ryc. 2). W swojej szczegó艂owej ksi膮偶ce 鈥濧 Woman鈥檚 Place鈥�, Carolyn Osiek i Margaret Y. MacDonald wykazuj膮, 偶e chrze艣cijanki z ni偶szych klas mog艂y zak艂ada膰 w ramach swoich chrze艣cija艅skich sieci spo艂ecznych firmy, które zabezpiecza艂y je finansowo. To z kolei wi膮za艂o si臋 z wy偶szym statusem spo艂ecznym i dawa艂o swobod臋 przemieszczania si臋, zw艂aszcza w ramach rozbudowanego gospodarstwa domowego w staro偶ytno艣ci.
Ewangelizatorki
Celsus, zagorza艂y krytyk wczesnego Ko艣cio艂a, mia艂 negatywny pogl膮d na ewangelizacj臋 kobiet. Jednak nie艣wiadomie dostarczy艂 zewn臋trznych dowodów na inicjatywy podejmowane przez kobiety we wczesnym chrze艣cija艅stwie, gdy powiedzia艂, 偶e chrze艣cijanie przekonywali ludzi, by 鈥瀗ie opuszczali ojca i swoich nauczycieli, i nie szli z kobietami i ich towarzyszami do mieszka艅 kobiet, do sklepów b艂awatnych czy z wyrobami ze skór鈥� (Orygenes, 鈥濸rzeciw Celsusowi鈥�).
Krytyka Celsusa potwierdza dowody zawarte w innych 藕ród艂ach tekstowych z wczesnego chrze艣cija艅stwa, wskazuj膮ce, 偶e ewangelizacja przebiega艂a pomi臋dzy konkretnymi osobami, od domu do domu. Ewangelizatorkami by艂y kobiety, które dociera艂y do innych kobiet, dzieci, wyzwole艅ców i niewolników. Krytyka Celsusa pokazuje, 偶e chrze艣cijanki (i kilku dobrych chrze艣cijan) ze wzgl臋du na wiar臋 w Jezusa podejmowa艂y inicjatywy wykraczaj膮ce poza patriarchalne normy.
Szczególny wk艂ad kobiet
Istniej膮 trzy znacz膮ce ró偶nice mi臋dzy spo艂ecze艅stwem rzymskim I i IV wieku, które mo偶na przypisa膰 ewangelizacji i przywództwu chrze艣cija艅skich kobiet. Po pierwsze, do IV wieku wolno艣膰 wyboru 偶ycia w celibacie skutecznie wyeliminowa艂a jeden z filarów patriarchatu, czyli obowi膮zkowe ma艂偶e艅stwo. Po drugie, chrze艣cija艅skie wdowy i dziewice uratowa艂y, uspo艂eczni艂y, ochrzci艂y i wykszta艂ci艂y tysi膮ce sierot, które w przeciwnym razie umar艂yby z wycie艅czenia lub by艂yby skazane na prostytucj臋. Po trzecie, domowe sieci kontaktów i dzia艂ania ewangelizacyjne kobiet odegra艂y wiod膮c膮 rol臋 w przekszta艂ceniu spo艂ecze艅stwa rzymskiego z kultury w przewa偶aj膮cej mierze poga艅skiej w kultur臋 zasadniczo chrze艣cija艅sk膮.
Podsumowanie
Elementy 偶ycia zakonnego mo偶na dostrzec nie tylko we wczesnych wspólnotach wdów, takich jak Grapte i Tabita, ale tak偶e w kobietach, które wybra艂y 偶ycie w celibacie, takich jak cztery prorokinie-córki Filipa (zob. Dz 21, 9) i 偶e艅skie wspólnoty w Azji Mniejszej przedstawione w 鈥濪ziejach Tekli鈥� (ryc. 3). Kobiety w tych wspólnotach nie tylko ratowa艂y sieroty i ubogie wdowy, ale tak偶e prorokowa艂y na najwcze艣niejszych zgromadzeniach chrze艣cija艅skich (zob. 1 Kor 11, Dz 21, 8-10). Ich kontrkulturowe sprawowanie w艂adzy w kontek艣cie codziennego 偶ycia domowego jest cz臋sto niedocenianym kluczem do szybkiej ekspansji chrze艣cija艅stwa. W艂adza misyjna i prorocze przywództwo kobiet w ich rozleg艂ych sieciach spo艂ecznych zmieni艂y oblicze Cesarstwa Rzymskiego.
Materia艂 wykorzystany w artykule pochodzi z ksi膮偶ki autorki pt.: 鈥濩rispina and Her Sisters: Women and Authority in Early Christianity鈥� (Fortress Press, 2017). Drugi artyku艂 z tej serii opisuje oryginalne badania archeologiczne dotycz膮ce wczesnochrze艣cija艅skich kobiet znalezionych na fryzach sarkofagów pochodz膮cych z III-V wieku.
Dzi臋kujemy, 偶e przeczyta艂a艣/e艣 ten artyku艂. Je艣li chcesz by膰 na bie偶膮co zapraszamy do zapisania si臋 na newsletter klikaj膮c tutaj.
