MAP

2024.05.06 Ara Guler

«Սահմաններից այն կողմ» - Արա Կիւլէր — Ստամբուլի աննկարագրելի պատմիչը լուսանկարների լեզուով

Արա Կիւլէրը մեզ սովորեցրեց տեսնել ոչ միայն այն, ինչ մեր աչքին է, այլ նաև այն, ինչ մեր հոգուն է հասանելի։ Նա երբեք չէր ասում՝ «ես արուեստագէտ եմ»։ Նա ասում էր՝ «Ես վաւերագրող եմ։ Ես պատմում եմ»։
Ունկնդրէ հաղորդաշարը

Այսօր մեր պատմութեան հերոսը մի լուսանկարիչ է, որին յաճախ անվանում են «Ստամբուլի աչք»։ Նա նկարում էր ոչ միայն մարդկանց, այլ՝ նրանց հոգին, քաղաքների պատմութիւնն ու անցնող ժամանակը։ Նրա անունն է՝ Արա Կիւլէր։

Արա Կիւլէրը ծնուել է 1928 թուականին՝ Ստամբուլում՝ հայ ընտանիքում։ Նրա հայրը՝ Ստեփան Կիւլէրը, դեղագործ էր, բայց երաժշտասէր ու արուեստին մօտ։ Արան մանկուց շրջապատուած էր գրքերով, լուսանկարներով, հնչիւններով։ Սովորել էր Կեդրոնական վարժարանում, ապա՝ Ստամբուլի համալսարանի տնտեսագիտութեան ֆակուլտետում, բայց շուտով հասկանում է, որ իր կոչումը ուրիշ տեղ է։

Ֆոտոխցիկը դառնում է նրա աչքը, իսկ փողոցը՝ դասարան։ Նա սկսում է աշխատել թերթերում՝ որպէս լրագրող լուսանկարիչ։

1950-ականներից սկսած, Արա Կիւլէրը դառնում է լուսանկարչական արուեստի մեծագոյն ներկայացուցիչներից։ Նրան ճանաչում են ոչ միայն Թուրքիայում, այլեւ ամբողջ աշխարհում։ Նրա աշխատանքները տպագրւում են այնպիսի հեղինակաւոր ամսագրերում, ինչպիսիք են՝ Time, Life, Paris Match, Stern և իհարկէ՝ National Geographic։

Բայց Արա Կիւլէրը պարզապէս լուսանկարիչ չէր։ Նա պատմիչ էր։ Իր լուսանկարների միջոցով նա պատմում էր մի քաղաք՝ Ստամբուլ, որը կորսւում էր։ Նա նկարում էր նաւահանգստային աշխատողներին, գրքաւոր ծերերին, թեյանոցների մենակութիւնը, մզկիթների ստուերները և մոռացուած փողոցները։ Նա ասում էր.

«Ես նկարում եմ, որ պատմութիւնը չկորչի։ Քաղաքները՝ հիներն էլ, նորերն էլ, մարդիկ են։ Ու մարդիկ յիշողութիւնն ունեն»։

Նրա կադրերը սև ու սպիտակ էին, բայց լի գոյներով։ Նա լուսանկարեց բազմաթիւ աշխարհահռչակ մարդկանց՝ Պիկասոյից մինչև Սալվադոր Դալի, Հենրի Կարտիե Բրեսոնից մինչև Ուիլյամ Սարոյան։ Բայց ամենասրտով լուսանկարները՝ Ստամբուլի անյայտ մարդկանցն էին։

Արան երբեք չուրացաւ իր հայկական ինքնութիւնը։ Նա յաճախ էր ասում, որ իրեն համարում է հայ լուսանկարիչ թուրքական քաղաքում։ Նա մասնակցում էր հայկական մշակութային միջոցառումների, նաև յաճախ էր լուսաբանում հայկական թաղամասերը՝ Պերան, Գալատան, Սամաթյան։ Նրա տեսախցիկը վերածւում էր կամուրջի՝ անցեալի և ներկայի, հայի և թուրքի միջև։

2018 թուականին Արա Կիւլէրը մահացաւ 90 տարեկան հասակում։ Նրա անունը մնաց ոչ միայն որպէս վարպետ լուսանկարիչ, այլ որպէս յիշողութեան պահապան։

Այսօր նրա գործերը ցուցադրւում են աշխարհի մեծագոյն պատկերասրահներում։ Իսկ Թուրքիայում գործում է Արա Կիւլէր թանգարանը, որտեղ պահւում են հազարաւոր լուսանկարներ, նամակներ, տեսագիտութիւններ։ Այդտեղ կարելի է տեսնել մի մարդու աշխարհը՝ ում աչքերով անցել է 20-րդ դարի կէսից մինչ մեր օրերը։

Արա Կիւլէրը մեզ սովորեցրեց տեսնել ոչ միայն այն, ինչ մեր աչքին է, այլ նաև այն, ինչ մեր հոգուն է հասանելի։ Նա երբեք չէր ասում՝ «ես արուեստագէտ եմ»։ Նա ասում էր՝

«Ես վավերագրող եմ։ Ես պատմում եմ»։

Ու նրա պատմութիւնները ապրում են լուսաբացուած պատկերի պէս՝ հանգիստ, բայց հզօր։

Հաղորդաշարը պատրաստեց` Ռուզաննա Պետրոսեանը

Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ

03/06/2025, 09:41