MAP

Khor Virap Monastery | Монастырь Хор Вирап

Հայ եկեղեցւոյ Խորհրդոց մատեանի պատմական հոլովոյթը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (49)

Այսօրուայ մեր հաղորդումի ընթացքին համառօտակի պիտի անդրադառնանք Աղթամար կղզիի պատմութեան:

ԽԹ. Հաղորդում

Ունկնդրէ հաղորդաշարը

Այսօրուայ մեր հաղորդումի ընթացքին համառօտակի պիտի անդրադառնանք Աղթամար կղզիի պատմութեան:

 

Աղթամար կղզին առանձնայատուկ տեղ ունի հայ ժողովուրդի պատմութեան մէջ։ Վասպուրականի հմայքը Վանայ լիճն է իր ամբողջ աւազանով, որ հայոց ազգային պատմութեան ու մշակոյթի փառքն եղած է։ Վասպուրականի կլիման մեղմ է՝ շնորհիւ Վանայ լիճին: Լիճի հիւսիսային կողմէն վեր կը խոյանայ հայոց երկրորդ Մասիսը՝ Սիփան լեռը: Մինչեւ հայաթափ ըլլալը լիճի աւազանը՝ յատկապէս Վան քաղաքին մէջ բնակչութեան մեծամասնութիւնը հայեր էին։ Վանայ լիճին մէջ կը գտնուին չորս կղզիներ՝ Աղթամար, Լիմ, Կտուց և Առտեր։ Վանայ լիճը, Վասպուրական մարզը, Վան քաղաքը, ինչպէս նաեւ Աղթամար կղզին Գագիկ Արծրունիի օրոք (Ժ. դար) հասած է իր ծաղկման գագաթնակէտին։ Այսօր, Աղթամարի մէջ կանգուն է միայն սուրբ Խաչ տաճարը, Գագիկ Արծրունիի շինարարութեան պսակը, որ հայկական ճարտարապետութեան աննման յուշարձանն է։ Եթէ Անին   Բագրատունեաց հարստութեան փառքի վկան է, ապա Աղթամարը, յատկապէս՝ Ս. Խաչ տաճարը, Արծրունեաց հարստութեան փառքի լուռ վկան է։ Ս. Խաչ տաճարը հանճարեղ ճարտարապետ Մանուէլի գլուխ գործոցն է, որ կառուցուած է 915-921 թուականներուն։ Ժամանակին տաճարին կից կային կաթողիկոսարան և միաբանութեան վանք։ Ինչպէս յայտնի է, Հայոց կաթողիկոսական աթոռը Բագրատունեաց թագաւորութեան անկումէն յետոյ մատնուած էր աստանդական կացութեան, հիմնական ձեւով հաստատուելով հայրենի բնաշխարհէն դուրս, նախ` Ծամնդաւ բերդաքաղաքին մէջ (Փոքր Հայք), ապա` Մելիտինէ քաղաքէն ոչ հեռու գտնուող Մուտառասուն աւանին մէջ, քիչ ժամանակ ետք, Սեւ լեռներու (Ամանոսեան) Շուղր վանքին մէջ: Բայց այդտեղ ալ չգտնելով յուսալի հանգրուան, 1080-ական թուականներուն, Գրիգոր Վկայասէր կաթողիկոսի օրոք` Մայր աթոռն ապաստանեցաւ Գող Վասիլ իշխանի նստավայր Քեսուն քաղաքը: Անին, 1081 թուին, կարճ ժամանակ կարողացաւ կաթողիկոսական աթոռ հիմնել: Հայոց արեւելեան կողմերը կաթողիկոսական իշխանութեամբ օժտուած էր Արցախի և Ուտիքի հոգեւոր Առաջնորդութիւնը: Նշեալ կաթողիկոսութիւններուն մէջ, ինչպէս կը վկայէ Մատթէոս Ուռհայեցին, ինքնուրոյն կերպով «առնէին ձեռնադրութիւնս և օծանէին եպիսկոպոսունս և տային օրհնութիւնս սուրբ ձիթոյն…»: Աղթամարի եպիսկոպոսական աթոռը սակայն՝ ունէր առաւելութիւն մը, շնորհիւ Արծրունիներու իշխանութեան պաշտպանութեան: 1113 թուականին, երբ Հայոց կաթողիկոսական գահաթոռին բազմեցաւ Գրիգոր Վկայասէրի քրոջ որդի Գրիգոր Գ.ը` Ծովք դղեակի տէր Ապիրատի որդին, որ «տղայ հասակաւ` ԺԵ ամաց» էր: Պատեհ առիթէն օգտուեցաւ Աղթամարի արքեպիսկոպոս Դաւիթը` Աբդլմսեհ Արծրունիի որդին, որ պատրուակելով Գրիգոր Գ.ի դեռահաս տարիքը, նոյն թուին, իրեն կողմնակից հինգ եպիսկոպոսներու կողմէն՝ կաթողիկոս ձեռնադրուեցաւ և Աղթամարը հռչակեց Հայրապետական Աթոռ: Սկզբնական շրջանին՝ անոր հոգեւոր իշխանութիւնը ճանչցան ոչ միայն Վանայ լիճի շրջակայքի եկեղեցիները, այլեւ՝ Սիւնեաց և Արտազի աթոռները: Բայց մէկ տարի յետոյ անոնք դարձեալ հնազանդեցան Գրիգոր Գ. Հայրապետին: Այդպիսով` Դաւիթ Արծրունիի հոգեւոր իշխանութիւնը պահպանուեցաւ սոսկ Վանայ լիճի շրջակայքին մէջ:

Դաւիթ Աղթամարցի Արծրունին կը համարուէր Վասպուրականի թագաւորներու հոգեւոր ժառանգորդը, որ «Աթոռ է եւ այս թագաւորացն Արծրունեաց, վայել է լինել եւ պատրիարգութեան»:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ

06/06/2025, 07:59