杏MAP导航

Na Salvatore Cernuzio na Angella Rwezaula - Vatican.

Kutofautisha dhana ya akili kwa kurejea Akili Mnemba na wanadamu,” ndilo lengo kuu la Hati ya "Antiqua et Nova" kuhusu uhusiano kati ya Akili Mnemba(AI)  na Akili ya binadamu, iliyotayarishwa na Baraza la Kipapa la Mafundisho Tanzu ya Kanisa na Baraza la kipapa la Elimu a Utamaduni na kuchapishwa Jumanne tarehe 28 Januari 2025.  Kwa hekima ya kale na mpya (rej. Mt 13:52) tunaitwa kuzingatia changamoto na fursa za leo zinazoletwa na ujuzi wa kisayansi na teknolojia, hasa kwa maendeleo ya hivi karibuni ya akili Mnemba (AI). Mapokeo ya Kikristo yanachukulia kipawa cha akili kuwa kipengele muhimu cha uumbaji wa wanadamu “katika mfano wa Mungu” (Mwa 1:27). Kuanzia kwenye maono kamili ya mtu na kutokana na kuthaminiwa kwa wito wa "kulima" na "kuilinda" dunia (rej. Mwa 2:15), Kanisa linasisitiza kwamba karama hii inapaswa kuoneshwa kupitia matumizi ya busara na hekima  mbinu ya uwezo katika huduma ya ulimwengu ulioumbwa. Kanisa linahimiza maendeleo katika sayansi, teknolojia, sanaa na kila jitihada nyingine za binadamu, likiziona kama sehemu ya "ushirikiano wa mwanamume na mwanamke pamoja na Mungu katika kuleta uumbaji unaoonekana kwenye ukamilifu"[1].

Kama Sira  asemavyo, Mungu “amewapa wanadamu maarifa, ili atukuzwe katika maajabu yake” (Sir 38:6). Uwezo na ubunifu wa mwanadamu hutoka Kwake, na zinapotumiwa ipasavyo, zinamletea utukufu kama onesho la hekima na wema Wake.  Kwa hiyo, tunapojiuliza maana ya “kuwa binadamu”, hatuwezi pia kuitenga kwa kuzingatia uwezo wetu wa kisayansi na kiteknolojia. Ni katika mtazamo huo ambapo Hati hii inashughulikia masuala ya kianthropolojia na kimaadili yanayohusu Akili Mnemba AI, masuala ambayo yanafaa hasa kwa kuwa mojawapo ya madhumuni ya teknolojia hii ni kuiga akili ya binadamu iliyoiunda.(2).

Kwa mfano, tofauti na ubunifu mwingine wa binadamu, AI inaweza kufunzwa kuhusu bidhaa za werevu wa binadamu na kisha kuzalisha “vitu vya kale na vipya vyenye kasi na ustadi ambao mara nyingi hulingana au kuzidi uwezo wa binadamu, kama vile kutoa maandishi au picha ambazo haziwezi kutofautishwa.kutoka kwa tungo za wanadamu, na hivyo kuibua wasiwasi juu ya uwezekano wa ushawishi wao juu ya shida inayokua ya ukweli katika mijadala ya umma.  Kwa kuongezea, kwa kuwa teknolojia kama hiyo imeundwa kujifunza na kupitisha chaguzi kwa uhuru, kuzoea hali mpya na kutoa suluhisho ambazo hazikutazamiwa na watayarishaji wake, shida kubwa za uwajibikaji wa maadili na usalama huibuka, na athari kubwa kwa jamii nzima. Hali hii mpya inasababisha ubinadamu kujihoji utambulisho wake na jukumu lake katika ulimwengu(3).

Kwa njia hiyo maonyo ya Baba Mtakatifu  juu ya Akili Mnemba katika miaka ya hivi karibuni ndiyo kweli yameibua  msingi wa Antiqua et Nova, yaani ya Kale  na Mapya. Hii ni hati ya maelezo juu ya uhusiano kati ya akili Mnemba na akili ya binadamu, ambayo ni matokeo ya kutafakari kati ya Baraza la Kipapa la Mafundisho Tanzu ya Kanisa na Baraza la Kipapa la Utamaduni na Elimu. Hati hiyo imeelekezwa kwa wale walioitwa kuelimisha na kusambaza imani, lakini pia kwa wale wanaoshiriki hitaji la maendeleo ya kisayansi na kiteknolojia "katika huduma ya mtu na faida ya wote" [5]. Katika aya 117, za Antiqua et Nova,  zinaakisi changamoto na fursa za kukuza Akili Mnemba (AI) katika nyanja za elimu, uchumi, kazi, afya, uhusiano na vita. Katika eneo hili la hasa la vita  kwa mfano, uwezo wa AI unaweza kuongeza rasilimali za vita "zaidi ya udhibiti wa binadamu", na kuongeza kasi ya "mbio za silaha zinazovuruga na matokeo mabaya kwa haki za binadamu"[99].

Hatari na maendeleo

Hasa zaidi, hati inaorodhesha hatari za AI lakini pia maendeleo, ambayo hata inahimiza kama "sehemu ya ushirikiano" wa mwanadamu na Mungu [2]. Hata hivyo, haifichi wasiwasi unaotokana na ubunifu wote na madhara ambayo bado hayatabiriki.

Kutofautisha kati ya AI na akili ya binadamu

Aya kadhaa za Hati hiyo zimejitolea kutofautisha Akili Mnemba na akili ya binadamu. Inasomeka kuwa: “Ni kupotosha, kutumia neno lenyewe "akili" kwa kurejea Akili Mnemba(AI) kwa sababu akili siyo mnemba bali AI  ni aina moja ya  bidhaa zake"[35]. Na kama bidhaa yoyote ya ustadi wa mwanadamu, AI inaweza pia kuelekezwa kwa "ncha chanya au hasi." Akili Mnemba kiukweli inaweza kuanzisha "ubunifu muhimu" [48] lakini pia kuhatarisha hali mbaya zaidi za ubaguzi, umaskini, mgawanyiko wa kidijitali na ukosefu wa usawa wa kijamii [52]. Kwa kuibua "masuala ya kimaadili" ni ukweli kwamba "nguvu nyingi juu ya programu kuu za AI zimejilimbikizia mikononi mwa kampuni chache zenye nguvu"[53], ili teknolojia hii iishie kudanganywa kwa "manufaa ya kibinafsi au ya shirika"[53] ].

Vita

Kwa kurejea vita, Hati hiyo inasisitiza kwamba mifumo ya silaha zinazojiendesha na hatari, zenye uwezo wa "kutambua na kupiga shabaha bila uingiliaji wa moja kwa moja wa binadamu" [100], ni "sababu kubwa ya wasiwasi wa kimaadili." Kiukweli Papa alitoa wito wa kupigwa marufuku kwa matumizi yake kwa vile yanawakilisha tishio la kweli kwa "uhai wa wanadamu au wa maeneo yote" [101]. Teknolojia hizi "hupatia nguvu vita ya uharibifu isiyoweza kudhibitiwa, ambayo huathiri raia wengi wasio na hatia, hata bila kuacha  watoto," inashutumu Antiqua et Nova.

Mahusiano ya kibinadamu

Kuhusu uhusiano wa kibinadamu, Hati hiyo inabainisha kuwa AI inaweza kusababisha "kutengwa kwa madhara" [58], kwamba "anthropomorphizing AI", ikiwa na maana (Mawakala wa AI wenye uwezo wa kuiga tabia na mwonekano wa binadamu, ambao nao huwaruhusu kujihusisha kijamii), huleta matatizo kwa ukuaji wa watoto [60] na kwamba kuwakilisha AI kama mtu Ni "ukiukaji mkubwa wa kimaadili" ikiwa hii inatumika kwa madhumuni ya ulaghai. Kama vile kutumia AI kudanganya katika miktadha kama vile elimu, mahusiano ni "ukosefu wa maadili na kunahitaji umakini"[62].

Uchumi na kazi

Uangalifu sawa unahitajika katika uwanja wa kiuchumi na kifedha. Hasa, katika uwanja wa kazi, imebainika kuwa ikiwa, kwa upande mmoja, AI ina "uwezo" wa kuongeza ujuzi na tija, kwa upande mwingine, inaweza "kupunguza ustadi wa wafanyakazi, kuwaweka chini ya uangalizi wa kiotomatiki na kuwaacha katika kazi ngumu na zinazorudiwa”[67].

Afya

Nafasi ya kutosha katika Hati hiyo imetolewa kwa mada ya huduma ya afya. Ikikumbuka uwezo mkubwa katika matumizi mbalimbali katika uwanja wa matibabu, Hati hiyo inaonya kwamba ikiwa AI itashika nafasi ya uhusiano wa daktari na mgonjwa, itahatarisha "kuzidisha" upweke ambao mara kwa mara unaambatana na ugonjwa huo. Tahadhari pia  imebainishwa juu ya kuimarisha "dawa kwa matajiri," ambao watu wenye uwezo wa kifedha wanafaidika na zana za juu, wakati wengine wanakosa hata huduma za msingi.

Elimu

Hatari pia zinaoneshwa katika uwanja wa elimu. AI ikitumiwa kwa busara, inaweza kuboresha ufikiaji wa elimu na kutoa "maoni ya papo hapo" kwa wanafunzi [80]. Tatizo ni kwamba programu nyingi "hutoa majibu kwa urahisi badala ya kuwahimiza wanafunzi kuyatafuta wenyewe, au kuandika maandishi wenyewe;" ambaoo hupelekea kutokuza fikra na umakini [82]. Bila kusahau ni kiasi gani cha "habari potofu au bandia" na "habari za kugushi" ambazo baadhi ya programu zinaweza kutoa[84].

Habari za Uongo na Deepfakes

Kuhusu habari za uwongo, hati inaonya juu ya hatari kubwa kwamba AI "inazalisha maudhui yaliyodanganywa na habari za uwongo" [85],na Deepfakes (yaani video ya mtu ambamo sura au mwili wake umebadilishwa kidijitali ili aonekane kuwa mtu mwingine, kwa kawaida hutumiwa kwa nia mbaya au kueneza taarifa za uongo) ambayo huenezwa "kudanganya au kudhuru" [87]. Wito ni "kuwa makini kwa kuangalia ukweli" wa kile kinachofichuliwa na kuepuka, kwa vyovyote vile, "kushiriki maneno na picha zinazodhalilisha wanadamu," ukiondoa "kile kinachochochea chuki na kutovumiliana" au kudhalilisha "ukaribu wa jinsia ya binadamu”[89].

Faragha na Udhibiti

Juu ya faragha na udhibiti, Hati hiyo  inaakisi tena  kwamba baadhi ya aina za data zinaweza hata kugusa "dhamiri ya mtu" [90], kukiwa na hatari ya kufanya kila kitu kuwa "aina ya maonesho ambayo yanaweza kuchunguzwa" [92]. "Uchunguzi wa kidijitali unaweza kutumika kudhibiti maisha ya waamini na usemi wa imani yao" [90].

Nyumba ya kawaida ya pamoja

Kuhusiana na mada ya  kazi ya Uumbaji, ombi kwa AI ni ile ya kuboresha uhusiano na nyumba yetu ya kawaida ambayo inachukuliwa kuwa "ya kuahidi."Wakati huo huo, mifano ya sasa ya AI inahitaji "kiasi kikubwa cha nishati na maji na huchangia pakubwa kwa uzalishaji wa Hewa chafuzi pamoja na kuwa na rasilimali nyingi."

Uhusiano na Mungu

Hatimaye, Hati hiyo mpya inaonya juu ya hatari kwamba wanadamu wanakuwa "watumwa wa kazi zao wenyewe."Kuanzia hapo, pendekezo: "AI inapaswa kutumika tu kama zana inayosaidia akili ya mwanadamu na sio kuchukua nafasi ya utajiri wake" [112].