杏MAP导航

R.SH. / Vatikan

?????????? me temë: “?? ???????? ??? ???? ???????? ??? ?? ??? ?????? ???? ?? ????” u zhvillua, në datën 24 maj 2025, në Qendrën Kulturore të Katedrales Orthodhokse "Ngjallja e Krishtit" në Tiranë. Ky aktivitet u zhvillua në kuadër të 1700-vjetorit të Sinodit të Parë Ekumenik të Nikeas (325–2025), ngjarja e parë historike që bashkoi Kishën në një besim të përbashkët, duke formuluar Simbolin e Besimit që na udhëheq edhe sot.  Ky simpozium u zhvillua nga Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë nën kujdesin e Fortlumturisë së Tij, Kryepiskopit të Tiranës, Durrësit dhe Gjithë Shqipërisë Imzot Joanit dhe Kishës Katolike të Shqipërisë nën kujdesin e Arqipeshkëvit Metropolitan Tiranë - Durrës Shkëlqesisë së Tij Imzot Arjan Dodaj.

Dr. Bernard CARUANA O.P., mbajti ligjëratën me temë: “Prania e Shën Nikollës në Koncilin e Nikesë: Fakt Historik apo Konstrukt Agjiografik?”.

Hyrje

Koncili i Parë Ekumenik i mbajtur në Nike në vitin 325 pas Krishtit është një ndër ngjarjet më të rëndësishme në historinë e Kishës së krishterë. Ky sinod vuri themelet e një uniteti dogmatik në përballje me herezinë ariane. Në këtë kontekst të pasur teologjik dhe historik, shfaqet figura e Shën Nikollës, ipeshkëv i Myrës, një prej shenjtërve më të dashur të traditës lindore dhe perëndimore.

Prania e Shën Nikollës në Koncilin e Nikesë të vitit 325, koncili i parë ekumenik, është një traditë e qëndrueshme e mijëvjeçarit të dytë si në Kishën Katolike ashtu edhe në atë Orthodhokse dhe në kishat e tjera lindore. Po aq e qëndrueshme është edhe prirja e filologëve, megjithëse me përjashtime të rëndësishme, për të vënë në dyshim ose për të mohuar praninë e Nikollës në listën e supozuar origjinale të etërve të koncilit të Nikesë.

A ishte me të vërtetë Shën Nikolla pjesëmarrës në këtë Koncil? Cilat janë burimet historike dhe cilat janë dëshmitë tradicionale që mbështesin apo hedhin poshtë këtë pretendim?

Nuk kam për qëllim të mohoj apo të vërtetoj në mënyrë përfundimtare praninë e tij, por të nxis një lexim të thelluar e të balancuar ndërmjet historiografisë dhe teologjisë së kujtesës. Nuk pretendoj gjithashtu ta shteroj temën plotësisht këtu. Do të përpiqemi ta bëjmë këtë më vonë përmes një artikulli më të detajuar. Po jap atëherë, në mënyrë të përmbledhur një shqyrtim të gjendjes se çështjes (status quaestionis).

Burimet historike: çfarë thonë dokumentet e hershme?

Duhet të themi që, në fakt, nuk ekziston një listë përfundimtare dhe plotësisht e verifikueshme e të gjithë pjesëmarrësve në Koncilin e Nikesë. Aktet zyrtare të Koncilit nuk përmendin emrin e Shën Nikollës ndër delegatët që nënshkruan dekretet përfundimtare. Disa burime të hershme që përshkruajnë koncilin – si për shembull,“Historia e Kishës” nga Eusebi i Cezaresë – nuk e përmendin fare ipeshkvin e Myrës. 2 Megjithatë, më vonë, në dokumente nga shekulli VI dhe VII, emri i Nikollës fillon të shfaqet, në lidhje me këtë koncil. Kjo sugjeron se ndërsa dëshmitë bashkëkohore mungojnë, tradita e pranisë së tij në koncil u zhvillua me kohë, duke u integruar në kujtesën kolektive të Kishës.

Tradita kishtare dhe legjendat

Sipas traditës hagiografike lindore, Shën Nikolla ishte një mbrojtës i zjarrtë i orthodhoksisë dhe kundërshtar i herezisë ariane. Legjenda më e famshme për pjesëmarrjen e tij në Koncil është ajo sipas së cilës ai goditi me shuplakë Arion gjatë një debati në seancat e koncilit. Kjo sjellje, megjithëse e pavend për një ipeshkëv, sipas kësaj tradite i solli ndëshkimin e përkohshëm – i hoqën palliumin dhe Ungjillin që mbajnë ipeshkvinjtë– por më pas, sipas vizionit të disa ipeshkvinjve, Krishti dhe Nëna e Zotit i kthyen atij nderin dhe autoritetin.

Ky tregim nuk është i dokumentuar në burime bashkëkohore me Koncilin, por ka mbetur një pjesë e gjallë e ikonografisë lindore, ku Shën Nikolla shpesh pikturohet me Krishtin dhe Hyjlindësen duke i kthyer simbolet e episkopatës.

Interpretimi i mungesës së burimeve të drejtpërdrejta Mungesa e përmendjes së Shën Nikollës në aktet e Nikesë nuk përjashton automatikisht pjesëmarrjen e tij. Mundësia që ai të ketë qenë i pranishëm, por jo ndër nënshkruesit kryesorë, është e diskutueshme1. Disa studiues sugjerojnë se ai mund të ketë marrë pjesë në debatet fillestare por për arsye të panjohura – shëndetësore, disiplinore apo politike – nuk ka qenë ndër nënshkruesit përfundimtarë.

Disa studiues dallojnë tre kategori pjesëmarrësish të mundshëm në Koncilin e Nikesë. Grupi i parë përfshin ata që morën pjesë aktive. E dyta përbëhet nga ato që gjenden në listat më të lashta; e treta përbëhet nga ata, emrat e të cilëve janë marrë nga burime të tjera dhe janë futur në lista për1 Dëshmitë dokumentare: mungesa në listat zyrtare. Lista e ipeshkvijve pjesëmarrës në Këshillin e Nikesë – e dokumentuar në aktet kishtare dhe të ruajtura në koleksione si "Acta Conciliorum Oecumenicorum" – nuk përfshin emrin e Shën Nikollës.

Studiues si Charles W. Jones dhe Raymond Davis e theksojnë këtë mungesë si argument për të vënë në dyshim pjesëmarrjen e tij reale. (shih Jones, Charles W., Saint Nicholas of Myra, Bari, and Manhattan: Biography of a Legend, University of Chicago Press, 1978. Davis, Raymond, The First Nicene Council, Liverpool University Press, 1990). 3 t'u dhënë atyre lavdi më të madhe. Ata të kategorisë së parë ishin padyshim të pranishëm në koncil. Ata në grupin e dytë kanë një shans të mirë që të kanë qenë pjesëtarë, në përpjesëtim me fortësinë e dokumentacionit. Ata në kategorinë e tretë sigurisht që nuk morën pjesë (shih Simonetti).

Gjithashtu, duhet pasur parasysh që hagiografia nuk ndjek gjithmonë kritere domosdoshmerisht historike, por synon të transmetojë vlerat dhe heroizmat shpirtërorë të shenjterve. Në këtë kuptim, prania e Shën Nikollës në Koncil – edhe si simbolikë – mbetet gjithmonë domethënëse.

Përmasa kishtare dhe baritore e figurës së Shën Nikollës në kontekstin e Nikesë.

Shën Nikolla është modeli i ipeshkvit baritor, të drejtë dhe të palëkundur në besim. Çmohet për si një ipeshkëv “prototip”, modeli ideal, figura udhëzuese e një ipeshkvi të mirë. Ai përfaqëson:

(a)Modelin e barinjve të Kishës, që jetojnë në përvujtëri, bamirësi, drejtësi dhe kujdes baritor.

(b)Shembullin e shenjtërisë dhe mbrojtjes së doktrinës së drejtë

(c) Dashurinë për të varfrit dhe të pambrojturit, siç tregohet në shumë legjenda dhe fakte historike mbi jetën e tij.

Edhe pse mund të mos ketë lënë gjurmë dokumentare në Nike, figura e tij është lidhur fort me atë koncil sepse ai përfaqëson frymën e mbrojtjes së besimit të pastër ndaj herezisë. Për komunitetet e besimtarëve, ky simbolizëm ka rëndësi të madhe. Pastaj, në një botë ku historitë ndonjëherë mbivendosen me legjendat, Kisha ruan një kujtesë të shenjtë që ndriçon më shumë me dritën e besimit sesa të historisë empirike.

Përfundim

Prania e Shën Nikollës në Koncilin e Nikesë është më tepër një dëshmi e besnikërisë së traditës ndaj figurave të shenjta sesa një fakt i pakundërshueshëm historik. Edhe pse dokumentet historike nuk e përmendin, kujtesa kishtare e përfshin atë si një mbrojtës të orthodhoksisë dhe si një shembull i guximit shpirtëror. 4

II

Çështja e pranisë së Shën Nikollës në Këshillin e Nikesë të vitit 325, si edhe ajo e përfshirjes së tij në listat e Etërve që morën pjesë në të, nuk ka një zgjidhje të qartë. Nuk ka vetëm mospërputhje ndërmjet disiplinave të ndryshme (filologjisë dhe historisë), por edhe brenda vetë të njëjtës disiplinë.

Përcaktimi i numrit të etërve të pranishëm në koncilin e Nikesë të vitit 325 pas Krishtit është thelbësore për problemin që dëshirojmë të trajtojmë këtu. Në fakt nëse etërit konciliar ishin rreth 200 vetë, ka shumë të ngjarë që Nikolla të përjashtohet pasi emri i tij mungon në listat që raportojnë këtë numër. Nëse ata ishin rreth 300, ka shumë të ngjarë që ai të ishte i pranishëm. Në të dyja rastet, prandaj bëhet fjalë për probabilitet të ulët ose të lartë pasi ekuacioni nuk është automatike “prani në lista” – “prani në Nike”.

Ka mendime të ndryshme për numrin e etërve të pranishëm në koncilin e parë ekumenik. Për shembull, Karl Baus dhe Ewig shkruajnë: “Numri i pjesëmarrësve në koncil nuk dëshmohet unanimisht. Eusebi thotë se ishin më shumë se 250. Athanasi, i cili ishte edhe dëshmitar okular, citon një herë shifrën e rrumbullakët 300, por në një pasazh tjetër ai jep numrin 318. Historianët e mëvonshëm e konsideruan këtë numër të fundit si të saktë, sepse kishte një model biblik-mistik. Shërbëtorët e Abrahamit ishin në fakt 3182 . Midis etërve të koncilit kishte disa figura shumë të shquara të cilët, si Pali i Neocezarisë dhe Pafunci egjiptian, ishin dalluar tashmë për vendosmërinë e tyre gjatë persekutimit dioklecianik, por roli kryesor në diskutimin teologjik i ra vetëm një pakice”.

Qasja psikologjike ose fetare e studiuesit ndikon rëndë në përfundimet e tij. Për shembull, lashtësia e dorëshkrimit që raporton një tekst në disa raste nuk ka rëndësi më shumë sesa datimi i tekstit vetë. Shohim 2Posa Abrami e mori vesh se ishte zënë rob Loti, i vëllai, i çoi në këmbë treqind e tetëmbëdhjetë njerëz të aftë për luftë ‐ skllevër të lindur në shtëpinë e tij ‐ i ndoqi deri në Dan. Zn 14, 14. 5 dorëshkrimet e letërsisë profane, si për shembull ato të Cezarit, Lukrecit, me kodekse që datojnë rreth një mijë vjet pas përpilimit të veprës, dhe aq më tepër në rastin e poetit romak Katuli; në raste të tjera (sidomos kur dorëshkrimet kanë ngarkesë fetare, si në rastin e Plinit të Ri, Gjonit, Svetonit dhe... Shën Nikollës) ngjallin kundërshti.

Në raste të tjera, filologët janë të ndarë, i lënë çështjet të hapura për diskutim. Disa madje janë shumë të kujdesshëm dhe jo gjithmonë të qartë në qëndrimet e tyre. Disa historiografë nuk janë aspak të ndrojtur dhe polemizojnë shumë për to. Të dy grupet shpesh nuk komunikojnë mes tyre.

Në kohën e Shën Nikollës, pra rreth 1700 vjet më parë, Azia e Vogël (sot Turqia) përfshinte disa provinca të Perandorisë Romake, ndër të cilat Bitinia, Frigia dhe Likia. Qytetet kryesore të kësaj të fundit – një gadishull jugor në lindje të Rodosit – ishin Patara, ku kishte lindur Nikolla, dhe Mira, ku ai ushtronte shërbimin e tij ipeshkvor. Ai ishte pra me formim grek, ashtu si pjesa më e madhe e njerëzve të arsimuar të Azisë së Vogël.

Në të dy qytetet kishte qëndruar edhe shën Pali.

Kjo tokë, ashtu si sot, kishte një pozicion strategjik në Mesdhe, prandaj në vitin 325, Konstandini mendoi ta zhvendoste atje kryeqytetin e perandorisë, nga Roma e vjetër (italiane) në atë të re (Konstandinopoja, që nga viti 1453 quhet Stamboll). Duke u dhënë liri të krishterëve, ai shpresonte të forconte paqen në Perandori, por rezultatet ishin të dështuara, pasi krishterimi, sapo kishte dalë nga përndjekjet, u përball me detyrën e vështirë për të gjetur një formulim të përbashkët të besimit, që të bashkonte të gjitha bashkësitë e Perandorisë dhe, nëse ishte e mundur, edhe ato përtej kufijve të saj.

Në kohën e Shën Nikollës bashkësitë e krishtera ishin të trazuara për dy arsye, njëra më praktike, tjetra më intelektuale. Nga njëra anë u ndezën debatet mbi mënyrën si duhet vepruar me ipeshkvijtë që gjatë përndjekjeve ishin larguar ose ishin fshehur. Të përjashtoheshin apo të faleshin? Ndërsa nga ana tjetër, intelektualët e krishterë përpiqeshin të pajtonin dy të vërteta: njësinë e Hyjit (e pohuar nga të gjithë) dhe Trininë 6 (e shpallur në pagëzim). Pra, ndërsa çështja e parë i përkiste autoritetit laik, i cili mund të njihte një ipeshkëv përpara një tjetri, problemi i dytë ishte më i ndërlikuar.

Pas disa vitesh tensione midis mbështetësve të ipeshkvit të mëparshëm dhe atij aktual, zjarri shpërtheu në Aleksandri të Egjiptit (kryeqytetin ekonomik dhe intelektual të kohës). Ipeshkvi Aleksandër dhe prifti i tij, Ariusi, u përplasën. I dyti akuzoi ipeshkvin e tij i cili, për të pohuar hyjninë e Birit, mohoi që Biri ishte një person i dallueshëm nga Ati (Sabellianizmi, d.m.th. modalizmi). Nga ana tjeter, ipeshkvi e akuzoi Ariusin se, për të pohuar dallimin midis Atit dhe Birit, e reduktoi këtë të fundit në një krijesë (Arianizmi).

Debati, që vinte nga Egjipti, i magjepsi ipeshkvijtë e kohës, të cilët ishin të ndarë midis mbështetës të Aleksandrit dhe mbështetës të Ariusit. Ndërsa përplasja po trondiste unitetin dhe paqen e Perandorisë, Konstandini, duke parë që letrat e tij drejtuar të dyve kishin dështuar, thirri një kuvend (këshill ose sinod) në qytetin e Nikesë (Bitini) për të zgjidhur çështjen në mënyrë paqësore, duke ofruar të paguajë për udhëtimin dhe të gjitha shpenzimet organizative.

Rreth 300 ipeshkvinjë mbërritën në Nike por diskutimi ishte shumë i ndërlikuar sepse, për të shpjeguar se Biri ishte Hyji si Ati dhe që ishte një person i dallueshëm prej tij, termat filozofikë ishin të nevojshëm jo vetëm sepse mungonin në Shkrimin e Shenjtë, por sepse çeshtja ishte akoma e paqartë për shumë ipeshkvinj3 .

Në fund, Konstandini imponoi një rrëfim. Nga Athana si mësojmë se fillimisht debati duhet të ketë qenë shumë i gjallë, meqenëse Arianët argumentonin nga Shkrimet e Shenjta, ndërsa Ortodoksët argumentonin nga përvoja e besimit, siç jetohet në traditën liturgjike kishtare. Me këto supozime të ndryshme, ishte e vështirë të kuptoheshin me njëri-tjetrin. Midis shumë citimeve biblike, Arianëve u pëlqente të kujtonin Fjalët të Urta 8,22 (“Zoti më kishte që në fillim të udhëve të veta, që në fillim, para se të krijonte ndonjë gjë”); Hebrenjve 3, 1-2 (“Këndej, o vëllezër të shenjtë, pjesëtarë të thirrjes qiellore, vëreni mirë të Dërguarin dhe Kryepriftin e fesë sonë - Jezusin. Ai ` i besuari i Atij që e bëri Kryeprift siç ishte edhe Moisiu në tërë shtëpinë e Hyjit”) dhe Gjoni 14, 28 (“Po shkoj dhe do të kthehem tek ju’. Po të më donit, do të galdonit se po shkoj tek Ati, sepse Ati është më i madh se unë.”). Nga ana e tyre, ortodoksët kundërshtuan me Gjonin 14,10 (“Po a nuk beson se unë jam në Atin e Ati është në mua? Fjalët që jua them, nuk jua them prej vetvetes: 7 besimi (Kredoja që recitojmë gjatë Meshës), në të cilën u shfaq termi (homoousios, që do të thotë “i njëqenshëm”), i dënuar tashmë në sinodet e mëparshme sepse vë në rrezik dallimin midis Atit dhe Birit.

Megjithatë, shpejt, Konstandini ndryshoi qëndrim për shkak të kokëfortësisë së tepruar të partisë Nikease, dhe për rreth 50 vjet Perandorët favorizonin kryesisht Arianët, duke i dërguar besimtarët në mërgim në Nikea, si Athanasi dhe Hilari. Pjesa më e madhe e polemikave u mbyll vetëm në vitin 381, kur në një koncil të dytë (në Kostandinopojë) u njoh jo vetëm njëqenshermeria e Birit, por edhe hyjnia e Shpirtit Shenjt.

Në Perëndim, lajmet kishin mbërritur në një mënyrë mjaft fragmentare. Një pjesë e mirë e informacionit i paanshëm u dha tridhjetë vjet më vonë nga Shën Ilari, i cili pasi ishte dëbuar në Frigjia (Azia e Vogël), për katër vjet pati mundësinë të kishte kontakt me të gjitha palët e përfshira. Athanasi dhe Ilari janë dy fytyrat e besnikërisë ndaj Këshillit të Nikesë, duke përfaqësuarsë pari pala e papajtueshme, së dyti ajo e moderuar. Për Athanasin ishte e nevojshme përdorimin e termin homoousios (njëqenshëm) sepse shpreh mirë barazinë e Atit dhe Biri. Për Ilarin, homoiousios (me natyrë të ngjashme) mund të përdoret gjithashtu sepse shprehte më mirë dallimin personal midis Atit dhe Birit.

Ka më shumë gjasa që Nikola të ishte më afër qëndrimit mirëkuptues i Shën Ilarit sesa ajo e Shën Athanasit, edhe nëse tradita kishtare thotë pikërisht të kundërtën. Dhe arsyeja është e thjeshtë. Në shkrimet e tij, Athanasi raporton me hollësi emrat e ipeshkvinjëve që kishin folur kundër Ariusit dhe emrin e Nikollës nuk shfaqet në asnjë nga shkrimet e tij të shumta mbi këtë temë. Prandaj është e pamundur që dikush të kishte vënë re praninë e Nikollës në koncil.

Sidoqoftë, Nikolla duhej të thirrej, duke qenë ipeshkëv i qytetit kryesor të Likisë, megjithëse, përveç disa listave në të cilat shfaqet emri i tij, shumica Ati që banon në mua i kryen veprat e veta”), Gjonin 17, 22 (“Edhe unë ua dhashë lavdinë që ti ma dhe nqë të jenë njëbsikurse ne jemi një)” e kështu me radhë. 8 kanë vetëm emri i ipeshkvit të Patarës, Eudemus . Pa dyshim, ai mund të kishte hequr dorë në udhëtimin që nuk ishte aspak i lehtë (siç bënë ipeshkvinjt e tjerë të Likisë), por ka më shumë të ngjarë që ai në fakt u nis për të shkuar në Nike dhe për të marrë pjesë në koncil.

Është e vërtetë që emri i Nikollës nuk është në shumicën e listave të pjesëmarrësve, por duket i pranishëm në vendin e 151-të, në listën më të rëndësishme nga të gjithë, atë të historianit Teodor Lexues, (Theodorus Lector) i cili duke qenë lexues i Shën Sofisë në Kostandinopojë rreth vitit 500, kishte më shumë se të tjerët mundësinë e konsultimit të dokumenteve jo aq të njohura.

Dikush donte të hidhte një hije mbi dorëshkrimin venecian Historia Tripartita e Teodorit e cila përmban pikërisht këtë listë. Në fakt, duke qenë nga shekulli i 13-të, kur Nikolla ishte shumë i famshëm, emri i tij mund të jetë shtuar nga kopisti. Natyrisht, kjo nuk është e pamundur, pasi dyshime të ngjashme lindin për pothuajse për njëqind ipeshkvinj të tjerë. Megjithatë, nuk duhet harruar se vonesa e dorëshkrimit është vetëm joshëse për atë i cili nuk është kompetent në kodikologji. Në fakt, të gjithë studiuesit e filologjisë latine dhe greke dinë mirë se dorëshkrimet shpesh janë tetë ose dhjetë shekuj më të vonë se ngjarjet e rrëfyera.

Ekzistojnë dy argumente që e bëjnë probabilitetin të anojë në favor të pranisë fizike e Nikollës në koncil, njëra filologjike dhe tjetra e auctoritas. Argumenti filologjik është të terminologjisë hyrëse dhe përfundimtare të listës së Teodorit. Arsyeja kryesore për të cilin pjesa e parë e Historisë së tij Kishtare nuk u botua kurrë, ndërsa e dyta po, është se kjo pjesë që ka të bëjë edhe me Koncilin e Nikesë nuk është aspak origjinale. Duke u trajtuar në mënyrë të admirueshme nga tre prej historianëve kryesorë të Kishës (Sokrati, Sozomeni, Teodoreti), autori nuk e konsideroi të vlefshme humbjen e kohës duke e rishkruar atë, dhe bëri atë që sot quhet "copy paste".

4Pothuajse gjysmë shekulli më vonë, një ipeshkëv me të njëjtin emër, Eudemusi i Patares, mori pjesë në Këshillin e Parë të Kostandinopojës në vitin 381. Ky këshill u mblodh për të përforcuar doktrinën trinitare dhe për të kundërshtuar heresitë e reja që kishin lindur pas Nikesë .9

Në fakt, njihet si Historia Tripartita dhe, duke kopjuar fragmente nga këta historianë të famshëm, ai thjesht i bashkoi ata me fjalë të përshtatshme. Tani, nëse marrim tre ose katër rreshtat me të cilët ai prezanton listën e etërve të Nikesë, ose nëse merr tre ose katër rreshtat në fund, kuptohet se 90% e tyre janë të njëjtat fjalë të Sokratit, të shkruara midis viteve 420 dhe 430 pas Krishtit. Pasoja është e qartë: e tija është lista e Sokratit (e cila na ka arritur vetëm me disa emra), në rastin më të mirë e integruar me disa emra i marrë nga dokumentet në arkivat e Shën Sofisë.

Argumenti i autoritetit është se kjo listë, thuhet se ka ardhur nga pena e Teodorit (dhe jo e kopistit venecian), nga Eduard Schwartz, edhe nëse i duket e pamundur që Nikolla të ishte i përmendur nga Sokrati, i cili nuk e citon atë në Historinë e tij Kishtare. Dhe Eduardi Schwartz është, në fushën e listave të hershme të koncileve, ajo që është Ajnshtajni në fizikë.Sa i përket qëndrimit të Nikollës në koncil, ne kemi vetëm disa të dhëna, pasi e vetmja referenca bashkëkohore, në Praxis de stratelatis5 , është mjaft e përgjithshme: Nikolla quhet “bari”dhe “mësues” i kishës së tij.

 Tekstettë para rreth tij, të shkruara katër shekuj më vonë nga Mikeli Arkimandriti dhe Andrea i Kretës, na e tregojnë Nikollën të angazhuar si kundër Sabelli6 ashtu edhe kundër Ariusit. Prandaj, është e qartë se puna e tij baritore kishte një këndvështrim më të gjerë dhe jo të lidhur vetëm me shqetësimet e Nikesë. Prandaj, heshtja e burimeve mund të nënkuptojë që, ashtu si Ilari i Poitiers, Nikolla mund të kishte mbajtur një qëndrim më të butë dhe më pak të paepur.

Siç dihet, me përjashtim të Teodorit Lexues, për më shumë se 500 vjet pas vdekjes së Nikollës, askush nuk e përmend pjesëmarrjen e tij në Nikea. E vetmja e dhënë është ajo liturgjike, domethënë, tropari καν?ν π?στεω? Kanona Pisteos - Rregulli i Besimit): 5 “Praxis de Stratelatis” (ose më saktë “Praxis de Stratelatis sancti Theodori”) është një tekst hagiografik bizantin që përshkruan martirizimin e ShënTheodhorit, një ushtar romak i bërë shenjtor, i njohur si Shën Theodhori Stratelati (Theodhor Komandanti). 6Ai përkrahte një formë të unitarizmit të quajtur modalizëm (ose sabellianizëm), që pohonte:Zoti është një person i vetëm, por që shfaqet në forma (modalitete) të ndryshme: si Atë në krijim, si Bir në shpëtim, dhe si Shpirt i Shenjtë në shenjtërim. Me fjalë të tjera, sipas Sabellit: Ati, Biri dhe Shpirti Shenjtë nuk janë persona të veçantë, por role apo forma kalimtare të një të vetmi Perëndi.10

 Rregull i fesë dhe ikonë e butësisë, mësues i përmbajtjes, u shfaqe përgrigjen tënde si dëshmi e së vërtetës në vepra. Dhe me përvujtëri, metë vërtetë, arrite majat më të larta; me varfëri, fitove pasurinë e amshuar. O atë i shenjtë, ipeshkëv Nikollë, lutu te Krishti Perëndi për shpëtimin e shpirtrave tanë. Duhet theksuar gjithashtu se në lutjen javore orthodhokse, e enjtja është e rezervuar për Apostujt dhe Shën Nikollën. Pa përmendur që, në shumë ikona të lashta, edhe pse nuk ka mbijetuar asnjë shkrim te tij, Nikolla, portretizuar përkrah mendimtarëve më të mëdhenj (Etërit e Kishës Sh. Bazili, s. Gregori i Nazianzit dhe Shën Gjon Gojarti).

Ishin sinaksaret greke, një lloj martirologjie latine (por më të zhvilluara gjerësisht), që vërtetuan praninë e Nikollës në Koncilin e Nikesë, i përmendur afro rreth vitit 850 nga Jozefi Himnografi dhe, pak më vonë, nga Niketa i Paflagonisë. Për hartuesit e këtyre sinaksaret, midis viteve 900 dhe 1000, dukej e natyrshme që një ipeshkëv si Nikolla, i cili jetonte në kohën e Kostandinit, mori pjesë aktive në Koncilin e Nikesë.

 Krahas traditës kishtare, nuk mund të mungonte edhe tradita popullore,e cila e njihte mirë karakterin e Nikollës: që nga rrëmbimi i tij ndaj të fuqishmëve që keqtrajtonin të dobëtit, deri te mëshira e tij të butë ndaj tre vajzave. Impulsiviteti u aplikua menjëherë në kontekstin e gabimin e Ariusit, deri në atë pikë sa rreth vitit 1300 lindi legjenda e shuplakës Ariusit për “blasfeminë” kundër hyjnisë së Birit të Hyjit. I paaftë për të përballuar blasfeminë, Nikolla u ngrit dhe e qëlloi heretikun (i cili sipas disa rrëfimtarëve ishte aq fort sa e bëri të lëkundej dhe të binte përtokë).

Një akt i tillë dhune ndaj një tjetri kishtari nuk mund të mbetej pa u ndëshkuar nga perandori, i cili për momentin e burgos, duke i lënë ipeshkvinjtë të marrin vendimin e tyre në fund të koncilit. I hedhur në burg, Nikollës iu hoqën rrobat e tij episkopale, ndërsa rojet e burgut si përbuzje ia dogjnën mjekrën. Por zelli i tij i shenjtë për besimin u shpërblye nga Krishti dhe nga Virgjëra Mari, të cilat shkojnë ta vizitonte në burg, duke i dhënë përsëri, Jezusin Ungjillin dhe Virgjëra Mari stolën. 11

Tradita popullore, siç mund të shihet, nuk ka shqetësime në lidhje me kronologjinë (duke futur Virgjërën Mari, përkushtimi i së cilës do të zhvillohet 100 vjet pas Shën Nikollës, si dhe Triniteti që do të jetë përcaktuar 50 vjet më vonë).