Giro d’Italia w Watykanie: co zobacz? kolarze na swej trasie?
Johana Bronková - Watykan
Antyczny cyrk
Kolarze wje?d?aj? do Watykanu w miejscu, gdzie niegdy? sta? jeden ze s?ynnych rzymskich torów wy?cigowych, cyrk zbudowany przez cesarza Kaligul? w latach 37–41. Po?rodku cyrku, mi?dzy dwoma metami, kaza? postawi? obelisk przywieziony z Egiptu. Gdyby ten kawa?ek kamienia – wzniesiony po raz pierwszy w egipskim Heliopolis w XX wieku przed Chrystusem i umieszczony pod koniec XVI wieku przed bazylik? watykańsk? – móg? mówi?, dowiedzieliby?my si? wielu rzeczy, a wiele bia?ych plam w historii naszej cywilizacji zosta?oby wype?nionych.
Watykański cyrk sta? si? miejscem niewyobra?alnych okrucieństw, ?wiadkiem m?czeńskiej ?mierci wielu pierwszych rzymskich chrze?cijan. Jak opowiada rzymski historyk Tacyt w swoich Annales (15, 44,4), cesarz Neron zrzuci? odpowiedzialno?? za wielki po?ar Rzymu na chrze?cijan, oskar?y? ich o ?nienawi?? do ludzko?ci” i pozwoli? wy?adowa? na nich gniew mieszkańców miasta.
W ostatnich chwilach swego ?ycia na obelisk cyrku, nosz?cy odt?d imi? Nerona, patrzy? równie? aposto? Piotr, zam?czony wraz z innymi cz?onkami rzymskiej wspólnoty w pa?dzierniku 64 roku. Liber Pontificalis (I,118) podaje informacj?, ?e zosta? pochowany tu? obok: przy via Aurelia, przy ?wi?tyni Apollona... naprzeciwko pa?acu Nerona.
Bazylika nad grobem Piotra
Wed?ug tradycji ?w. Piotr zosta? ukrzy?owany g?ow? w dó?; po ?mierci zosta? zdj?ty z krzy?a i pochowany przez wspólnot? chrze?cijańsk? w pobli?u cyrku. Wokó? skromnego grobu z czasem powsta?a rozleg?a nekropolia. Dzi?ki badaniom archeologicznym grobowce rodzin pogańskich i chrze?cijańskich mo?na ogl?da? w doskona?ym stanie pod g?ówn? naw? Bazyliki Watykańskiej. Cmentarz na zboczu wzgórza watykańskiego nie s?u?y? jednak swojemu celowi d?u?ej ni? dwa stulecia. W drugiej dekadzie IV wieku dosz?o do niespodziewango wydarzenia: cesarz Konstantyn nakaza? zlikwidowa? cz??? cmentarza i usun?? ziemi? ze szczytu wzgórza, aby wyrówna? teren. Nad grobem galilejskiego rybaka, któremu Chrystus powierzy? klucze królestwa niebieskiego, mia?a powsta? ogromna ?wi?tynia – bazylika podobna do tej, któr? Konstantyn budowa? na wzgórzu Laterańskim.
Nowa Bazylika ?w. Piotra
Bazylika, któr? widzimy dzisiaj, jest równie? wynikiem ?mia?ej decyzji. By?o to w sobot? in Albis, w sobot? wielkanocn?, 18 kwietnia 1506 roku. Papie? Juliusz II, otoczony najlepszymi artystami swoich czasów, ostatecznie przypiecz?towa? naj?mielszy z planów, dzi?ki którym mia? przej?? do historii. Na miejscu istniej?cej od 1200 lat bazyliki nad grobem ?w. Piotra postanowi? zbudowa? now? ?wi?tyni?.
Autorem projektu zosta? najs?ynniejszy architekt renesansu, Donato Bramante. W obecno?ci papie?a po?o?y? kamień w?gielny w miejscu po?udniowo-zachodniego filaru, zwanego dzi? filarem ?w. Weroniki. Dwa i pó? tysi?ca robotników pracowa?o nast?pnie przez trzy lata nad filarami, okre?laj?c w ten sposób format budowli, którego nikt ju? nie móg? zmieni?. Giorgio Vasari napisa? pó?niej, ?e Bramante postanowi? umie?ci? kopu?? Panteonu na sklepieniu ?wi?tyni Pokoju, jak wówczas b??dnie nazywano bazylik? Maksencjusza. Jest to porównanie obrazowe, ale dobrze ilustruj?ce ambicje Juliusza II. Panteon, najbardziej podziwiana budowla staro?ytnego Rzymu, od VII wieku by? po?wi?cony m?czennikom, którzy przelewaj?c w?asn? krew, zwyci??yli pogański Rzym. Nowa bazylika mia?a sta? si? symbolem zwieńczenia pokoju rzymskiego przez chrze?cijaństwo.
Poniewa? historia jest histori? ludzi, nie by?o to jednak takie proste. Budowa ca?ego kompleksu wraz z placem trwa?a ponad 150 lat. W budow? zaanga?owanych by?o 22 papie?y, a ró?ni architekci niemal przejmowali po sobie pa?eczk?. W?a?nie dlatego mo?na j? porówna? do ?redniowiecznych katedr, ?wi?tyń, które zachwycaj? swym ogromem i nie mia?y si? sta? pomnikiem jednego mecenasa i jednego artysty.
Michelangelo
Jednak w historii s? postacie obdarzone niezwyk?ymi zdolno?ciami, które obalaj? frazesy o tym, ?e nikt nie jest niezast?piony. W przypadku Bazyliki ?w. Piotra dotyczy to na pewno Micha?a Anio?a. Kiedy pod koniec 1546 roku przej?? kierownictwo budowy, post?powa? zupe?nie inaczej ni? jego poprzednicy – na przyk?ad Sangallo przez siedem lat budowa? tylko model ?wi?tyni, który do dzi? zachowa? si? w Muzeach Watykańskich. Micha? Anio? podszed? do zadania jak rze?biarz: w ci?gu dwóch tygodni wymodelowa? w glinie pierwszy projekt – tzw. bozzetto. Jego niewielki gliniany model stanowi? prze?om w historii architektury. Na pierwszym planie znajduje si? ca?o??, plastyczne ukszta?towanie materii i d??enie do gradacji centralnej przestrzeni w kierunku jej ?rodka ci??ko?ci – monumentalnej kopu?y.
Wspania?y zamys? Micha?a Anio?a najlepiej doceni? dzisiejsi zwiedzaj?cy, patrz?c z Ogrodów Watykańskich. ?wi?tynia mia?a by? zbudowania na planie greckiego krzy?a, nad którym wznosi?a si? ogromna kopu?a (wysoka ponad 120 m, o ?rednicy zewn?trznej zbli?onej do 60 m). Godny podziwu jest jednak przede wszystkim sposób rze?biarskiego potraktowania materii. To w?a?nie odwaga w kszta?towaniu ogromnych mas murów le?y u podstaw nowej koncepcji architektury Micha?a Anio?a. Na fasadach bazyliki ca?kiem swobodnie traktuje wcze?niej skrupulatnie przestrzegane kanony wywodz?ce si? z antycznych budowli. Nadaje rytm osiom okien, ??czy pilastry, nak?ada na siebie poszczególne elementy. Pionowe linie, podkre?lone gr? ?wiat?a i cienia, równowa?y g??boki relief otworów okiennych. Konstrukcyjne znaczenie ?cian prawie ca?kowicie zanika w g??bokim reliefie otworów okiennych i wn?k. Wszystkie dotychczasowe wi???ce elementy architektury zosta?y tu uwolnione, aby s?u?y? zamys?owi architekta rze?biarza.
?wiadectwo czasów przed powstaniem nowej bazyliki
Po lewej stronie, naprzeciwko bazyliki, rozci?ga si? Campo Santo Teutonico, cmentarz z ko?cio?em Matki Boskiej, gdzie pochowanych jest wiele osobisto?ci z niemieckich i innych germańskich spo?eczno?ci. Znajduje si? on w miejscu dawnego cyrku, o którym ju? by?a mowa. Kompleks budynków ma jednak d?ug? histori?. W 799 roku Karol Wielki za?o?y? tu Schola Francorum. Dawn? tradycj? kontynuowa? w 1876 roku papie? Pius IX, który przy tym ko?ciele utworzy? Collegio Teutonico dla niemieckich ksi??y zajmuj?cych si? histori? Ko?cio?a i archeologi?. Pierwszymi mieszkańcami kolegium byli m?odzi duchowni, którzy opu?cili Niemcy w czasach antykatolickiego Kulturkampfu Bismarcka. Od 1887 roku kolegium posiada w?asne muzeum i specjalistyczn? bibliotek? po?wi?con? g?ównie historii Ko?cio?a i archeologii chrze?cijańskiej.
Na uwag? zas?uguje równie? niewielki ko?ció?ek za Bazylik? Watykańsk?. Nale?a? on równie? do kaplic i instytucji przylegaj?cych do bazyliki konstantynowskiej. Jest po?wi?cony ?w. Szczepanowi (Santo Stefano degli Abissini), a wzmianki o nim mo?na znale?? ju? w VIII wieku. W 1159 roku papie? Aleksander III zbudowa? przy nim klasztor mnichów etiopskich, który pó?niej, w XV wieku, przeszed? w r?ce mnichów koptyjskich. Burzliw? histori? tego malowniczego miejsca dokumentuj? do dzi? etiopskie i arabskie inskrypcje, a wn?trze zdobi rzadkie cyborium z XII wieku.
Pa?ac Gubernatoratu i dworzec kolejowy Watykanu
Rozleg?y pa?ac zbudowany na zboczu za absyd? Bazyliki ?w. Piotra jest siedzib? administracji Państwa Watykańskiego. Zosta? zbudowany w latach 1927-1931 na zlecenie papie?a Piusa XI wed?ug projektu architekta Giuseppe Momo, autora wielu innych budowli watykańskich.
Po zawarciu traktatów laterańskich w 1929 r., jako symbol zakończenia izolacji Stolicy Apostolskiej i powstania suwerennego państwa, Momo zaprojektowa? równie? dworzec watykański (1929-1933), którego tory s? po??czone z w?osk? sieci? kolejow?. Eleganckie, klasyczne formy uzupe?niaj? dwa du?e reliefy o symbolicznej tematyce: cudowne po?owy Piotra i prorok Eliasz na rydwanie ognia, dzie?a rze?biarza Eduarda Rubina.
Civitas Leonina
Historia ogrodów watykańskich jest zwi?zana z rozwojem Bazyliki ?w. Piotra i rezydencji papieskiej w jej s?siedztwie. W czasach Państwa Ko?cielskiego ich terytorium nazywano Civitas Leonina, od murów obronnych zbudowanych przez papie?a Leona IV (847-855) w celu ochrony przed najazdami Saracenów. Ich malownicze fragmenty stoj? do dzi? w najwy?szej cz??ci wzgórza watykańskiego.
Ogrody za?o?one w po?owie XIII wieku pe?ni?y na przestrzeni wieków ró?ne funkcje. Za pontyfikatu Piusa IV w XVI wieku by?y prawdziwym rajem dla botaników. Ówcze?ni nuncjusze mieli bowiem mi?dzy innymi za zadanie wysy?a? do Watykanu nasiona i sadzonki ro?lin, które nie ros?y we W?oszech. W ten sposób, za po?rednictwem ambasadora przy królu Hiszpanii Filipie II, do papie?a trafi? tytoń i pikantne papryczki.
Ogród prze?y? swój rozkwit za papie?a Leona XIII, który jako ?wi?zień Watykanu” nazywa? go swoim ?ma?ym Castel Gandolfo”. Na swoj? letni? rezydencj? wybra? ?redniowieczn? wie??, któr? kaza? przebudowa? i dostawi? do niej pawilon ogrodowy (chalet) w stylu historyzuj?cym. Po drugiej stronie przestrzeni powsta?ej w wyniku wyburzenia ?redniowiecznych murów kaza? zbudowa? replik? groty w Lourdes, a do kaplicy nad ni? prowadzi?a metalowa k?adka z jego rezydencji ogrodowej.
Historyczna siedziba Radia Watykańskiego
W?a?nie w tym miejscu, w najwy?szym punkcie ogrodów watykańskich, papie? Pius XI wraz z Guglielmo Marconim zainaugurowali 12 lutego 1931 r. pierwsze audycje Radia Watykańskiego, które w czasach narastaj?cych re?imów totalitarnych mia?o sta? si? wa?nym g?osem wolnego ?wiata. Przes?ania radiowe Piusa XII przesz?y do historii jako g?os, który rozbrzmiewa? ponad stronami konfliktu i wzywa? do sprawiedliwo?ci i pokoju. Nie mniej znacz?ce by?y ogromne wysi?ki papieskiego radia w poszukiwaniu informacji o jeńcach wojennych i zaginionych. Redaktorzy watykańscy po?wi?cali 70 godzin tygodniowo na odczytywanie nazwisk jeńców wojennych. W latach 1940-46 nadali 1 240 728 takich informacji.
Po zakończeniu konfliktu ?wiatowego nadawanie z Watykanu sta?o si? g?osem ?milcz?cego Ko?cio?a” w Europie ?rodkowej i Wschodniej, gdzie re?imy komunistyczne coraz bardziej prze?ladowa?y Ko?ció?. Radio Watykańskie sta?o si? praktycznie jedynym kontaktem miejscowych wiernych z papie?em i Ko?cio?em powszechnym. Do j?zyka polskiego, który od pocz?tku by? jednym z g?ównych j?zyków obok w?oskiego, angielskiego, francuskiego i niemieckiego, do??czy?y kolejne j?zyki państw znajduj?cych si? pod komunistyczn? totalitarn? w?adz? (czeski, s?owacki, w?gierski, litewski, ?otewski, rosyjski, chorwacki, s?oweński, ukraiński, rumuński, bu?garski, bia?oruski, a nieco pó?niej albański).
Droga Maryjna
Watykańska trasa Giro d’Italia prowadzi dalej tzw. Drog? Maryjn?. Rze?by i mozaiki przedstawiaj?ce Matk? Bo??, czczon? pod ró?nymi wezwaniami na ca?ym ?wiecie, skrywaj? w sobie histori? naszej cywilizacji. W kolejnych wizerunkach odzwierciedlaj? si? cierpienia, ale tak?e historie ocalenia poszczególnych osób i narodów, wszystkich tych, którzy szukali schronienia u Matki Jezusa.
Na szczycie wzgórza watykańskiego znajduje si? wierna kopia groty z Lourdes. Na pocz?tku XX wieku fasad? dope?nia?a neogotycka budowla, obecnie ju? zburzona, inspirowana bazylik? nad Grot? Massabielle, z której pochodzi cenny o?tarz. W niszy widzimy figur? Maryi, tak jak ukaza?a si? Bernadecie 25 marca 1858 roku: ?Ja jestem Niepokalane Pocz?cie”. Grota zosta?a po?wi?cona 1 czerwca 1902 roku przez papie?a Leona XIII.
Wzd?u? murów znajduje si? figurka Matki Bo?ej Mi?osiernej z El Cobre, znaleziona w 1612 roku przez trzech m?odych ludzi – Juan Morteno, afrykańskiego ch?opca i dwóch braci indiańskich, Rodrigo i Juan de Hoyos – unosz?ca si? na morzu w zatoce Nipe na Kubie. W 1628 roku wizerunek zosta? przeniesiony do El Cobre, gdzie pó?niej powsta?o sanktuarium. ?w. Jan Pawe? II og?osi? J? patronk? Kuby.
Na fragmencie ?redniowiecznych murów w Ogrodach Watykańskich, po wschodniej stronie, znajduje si? Matka Dobrej Rady. Mozaika przedstawia obraz czczony w sanktuarium augustianów w Genazzano ko?o Rzymu, zwanym równie? Loreto Laziale. Miejsce to odwiedzi? papie? Leon XIV podczas swojej pierwszej podró?y poza mury Watykanu w sobot? 10 maja. Wed?ug tradycji, 25 kwietnia 1467 r. obraz zosta? przeniesiony przez anio?ów ze Szkodry do W?och, aby ocali? go przed inwazj? tureck?. Matka Dobrej Rady, patronka narodu albańskiego, sta?a si? w ten sposób pomostem mi?dzy Wschodem a Zachodem. W 1903 r. papie? Leon XIII doda? do litanii loretańskiej wezwanie Mater Boni Consilii.
Mozaika Madonna del Fileremo, patronki Zakonu Kawalerów Maltańskich, jest jedn? z najnowszych w Ogrodach Watykańskich. Jednak historia tego obrazu si?ga czasów staro?ytnych. Tradycja g?osi, ?e zosta? namalowany przez ewangelist? ?ukasza, a dzi?ki ?ród?om historycznym mo?emy umiejscowi? go najpierw na wyspie Rodos, nast?pnie na Malcie, a potem ?ledzi? jego losy podczas licznych podró?y, które zaprowadzi?y go a? do Rosji. Podczas rewolucji bolszewickiej zosta? uratowany i wywieziony, zagin??, a odnaleziono go dopiero w 1997 roku w Czarnogórze.
Po lewej stronie, na ma?ym placu, znajduj? si? dzie?a Alejandro Marmo, artysty z Buenos Aires i przyjaciela papie?a Franciszka, który zaprosi? go do stworzenia dwóch dzie? z materia?ów pochodz?cych z recyklingu. Ze starych ?ańcuchów i bram, z?omu znalezionego w papieskich gospodarstwach w Castel Gandolfo, stworzy? Chrystusa Robotnika i Dziewic? z Lujan, tytu?, pod którym czczona jest Maryja w Argentynie.
Przed Wie?? ?w. Jana, pozosta?o?ci? murów zbudowanych przez papie?a Miko?aja III (1277-80), pierwszego papie?a, który chcia? ustanowi? swoj? rezydencj? w Watykanie, znajduje si? mozaika Madonna del Divino Amore, przedstawiaj?ca obraz czczony w sanktuarium o tej samej nazwie u bram Wiecznego Miasta. Matce Bo?ej z Dzieci?tkiem towarzysz? dwaj anio?owie, ?wiadkowie obecno?ci Boga, oraz go??b Ducha ?wi?tego – Boskiej Mi?o?ci.
Na jednym z bastionów murów watykańskich, za heliportem zbudowanym na ?yczenie Paw?a VI, znajduje si? br?zowa figura Matki Bo?ej Cz?stochowskiej. Dzie?o rze?biarza W. Dudka przedstawia w trójwymiarowej formie ikon? Czarnej Madonny. Pos?g zosta? podarowany Janowi Paw?owi II w 1994 roku przez paulinów, kustoszy sanktuarium na Jasnej Górze.
Pomnik Matki Bo?ej z Guadalupe w zielonym zak?tku pod ?redniowiecznymi murami przywo?uje posta? m?odego Indianina Juana Diego, który 12 grudnia 1531 roku roz?o?y? przed biskupem Juanem de Zumarrága swój ubogi p?aszcz, na którym pozostawi?a swój wizerunek Maryja, objawiaj?c si? na wzgórzu Tepeyac. Marmurowa grupa zosta?a podarowana Piusowi XII przez naród meksykański i ods?oni?ta 21 wrze?nia 1939 roku.
Wyrazista statua Matki Bo?ej Fatimskiej, umieszczona w pobli?u Groty Lourdes, przypomina odwiedzaj?cym Ogrody Watykańskie nie tylko o objawieniach, które mia?y miejsce w 1917 roku, ale tak?e – jak ?wiadczy napis na cokole – o 13 maja 1981 roku, dniu zamachu na Jana Paw?a II. ?Jedna r?ka strzeli?a, a druga poprowadzi?a kul?” – mówi? ?wi?ty papie?, przekonany o matczynej pomocy Naj?wi?tszej Maryi Panny, której wspomnienie przypada?o w?a?nie tego dnia.
Bia?a marmurowa statua przedstawia Santa María La Antigua, przywiezion? do Panamy przez hiszpańskich konkwistadorów w 1510 roku. Przedstawia Matk? Bo?? z Dzieci?tkiem na r?ku i ró?? w d?oni. Trzy lata pó?niej, 9 wrze?nia 1513 roku, papie? Leon X utworzy? pierwsz? diecezj? na Terra Ferma z siedzib? w miejscowo?ci nosz?cej jego imi?.
Wreszcie, naprzeciwko Groty Lourdes, na końcu alejki w?ród ro?lin znanych z Pisma ?wi?tego, znajduje si? Madonna della Misericordia di Savona, zwi?zana z jednym z najbardziej dramatycznych wydarzeń w historii Ko?cio?a rzymskiego: porwaniem papie?a Piusa VII przez Napoleona w nocy z 5 na 6 lipca 1809 roku. Podczas prawie pi?cioletniego wygnania, które dwukrotnie sprowadzi?o go do Savony, papie? z?o?y? ?lubowanie Matce Bo?ej Mi?osiernej, ?e ukoronuje j?, je?li odzyska wolno??. Polichromowana ceramiczna figura Matki Boskiej zosta?a podarowana Janowi Paw?owi II z okazji 180. rocznicy spe?nienia obietnicy, 10 maja 1815 roku.
La Casina di Pio IV – siedziba Papieskiej Akademii Nauk
Letnia rezydencja zbudowana przez architekta i archeologa Pirra Ligori w latach 1560-61 jest klejnotem sztuki manierystycznej. Pius IV kaza? j? zbudowa? jako swoje prywatne miejsce odpoczynku, na uboczu, na skraju zalesionego obszaru, z dala od zgie?ku papieskiego dworu. Projekt architektoniczny wykorzystuje po?o?enie na pochy?ym terenie i na trzech ró?nych poziomach wysoko?ci umieszcza dwa pawilony po??czone owalnym dziedzińcem. Sercem budowli jest zatem otwarta przestrzeń pod go?ym niebem. Manieryzm podkre?laj?cy przenikanie si? elementów naturalnych i architektonicznych, nieokie?znana si?a ?ywio?ów i pomys?owo?? ludzkiej sztuki przejawiaj? si? w kaskadach po bokach dolnego pawilonu lub w motywach ro?linnych na groteskach przechodz?cych w prawdziw? ro?linno??, w swoistym wyra?eniu konfliktu i harmonii mi?dzy natur? a cz?owiekiem.
Obecnie pa?acyk jest siedzib? Papieskiej Akademii Nauk, instytucji, której powstanie datuje si? na 1603 rok. Za?o?y? j? ksi??? Federico Cesi, mi?o?nik ?nowych nauk”, cz?owiek g??bokiej wiary i spadkobierca niema?ego maj?tku. Zgromadzi? wokó? siebie najwi?kszych naukowców ówczesnych W?och, ale nie tylko. Najs?ynniejszym z nich by? Galileo Galilei, który tak bardzo uto?samia? si? z tzw. Accademia dei lincei, ?e do swojego nazwiska doda? ?Linceo”. W przeciwieństwie do wielu innych akademii powstaj?cych w tym czasie, skupia?a si? ona wy??cznie na obserwacji przyrody i jej matematycznym opisie. Pod tym wzgl?dem zajmuje pierwsze miejsce na ?wiecie. Angielskie Royal Society i francuskie Académie des Science powsta?y ponad pó? wieku pó?niej, zainspirowane w?a?nie rzymskim wzorem.
Po zjednoczeniu W?och i upadku Państwa Ko?cielnego w 1870 r. z akademii papieskiej wyodr?bni?a si? tzw. Królewska Akademia Rysiów. Wówczas papiescy akademicy przenie?li si? do pawilonu Piusa IV w ogrodach watykańskich, gdzie maj? swoj? siedzib? do dzi?. Statut nadal opiera si? na idea?ach Galileusza: skoro nie ma sprzeczno?ci mi?dzy nauk? a wiar?, cz?onkami akademii mog? by? równie? osoby nieb?d?ce katolikami. Warunkiem jest jedynie to, aby byli wybitnymi naukowcami, szanowali granice swoich kompetencji i prowadzili uczciwe ?ycie. Do akademii nale?a?o zatem ponad 60 laureatów Nagrody Nobla, w?ród których mo?na wymieni? wynalazc? radia Guglielmo Marconiego, twórc? fizyki kwantowej Nielsa Bohra czy wynalazc? penicyliny Alexandra Fleminga.
Jednym z g?ównych celów akademii jest informowanie Ojca ?wi?tego o aktualnym stanie nauki, zw?aszcza w kwestiach budz?cych w?tpliwo?ci natury etycznej.
Dzi?kujemy, ?e przeczyta?a?/e? ten artyku?. Je?li chcesz by? na bie??co zapraszamy do zapisania si? na newsletter klikaj?c tutaj.
