Bazylika ?w. Jana na Lateranie - katedra biskupów Rzymu i matka wszystkich ko?cio?ów
Johana Bronková - Watykan
Niedaleko murów rzymskich, w pobli?u mostu Mulwijskiego nad Tybrem, rozegra?a si? jedna z najs?ynniejszych bitew w historii: 28 pa?dziernika 312 roku cesarz Konstantyn pokona? oddzia?y swojego rywala Maksencjusza. Tradycja g?osi, ?e w noc przed bitw? Konstantyn ujrza? we ?nie krzy? z napisem ?In hoc signo vinces” – w tym znaku zwyci??ysz. W dowód wdzi?czno?ci za spe?nienie obietnicy Konstantyn postanowi? zbudowa? w Rzymie bazylik? po?wi?con? Chrystusowi Zbawicielowi – i przeszed? do historii jako pierwszy cesarz chrze?cijański.
Edykt wydany w Mediolanie przez Konstantyna w 313 roku gwarantowa? chrze?cijanom swobod? wyznania w ca?ym imperium. Jednak nie nadszed? jeszcze czas na budow? wielkiego ko?cio?a w centrum Rzymu. Rzymskie place szczyci?y si? pogańskimi ?wi?tyniami, przed którymi kl?kali patrycjusze i plebejusze.
Konstantyn nie chcia? konfliktu, dlatego postanowi? zbudowa? bazylik? wprawdzie w obr?bie murów, ale na obrze?ach miasta, z dala od t?tni?cych ?yciem centrów, w dzielnicy ogrodów i willi, na Lateranie. W miejscu wybranym na bazylik?, w po?udniowo-wschodniej cz??ci wzgórza Celius, znajdowa?y si? wówczas zrujnowane koszary osobistej gwardii Maksencjusza. Zwyci?zca bitwy pod mostem Mulwijskim kaza? wi?c cz??ciowo zrówna? z ziemi? kompleks wojskowy, a cz??? konstrukcji wykorzysta? do budowy fundamentów.
Pierwsza monumentalna bazylika chrze?cijańska
Nie jest dzi? do końca jasne, jak wygl?da?a zbudowana przez Konstantyna bazylika. Pewne jest, ?e by?a to rozleg?a pi?cionawowa budowla, zamkni?ta pó?okr?g?? absyd?, oddzielon? od reszty ?wi?tyni jedynie nieznacznie wystaj?c? nawierzchni? poprzecznej nawy. Filary mi?dzy nawami bazyliki by?y wykonane z marmuru numidzkiego, zwanego równie? ?ó?tym antycznym, dzi?ki czemu budowla otrzyma?a przydomek basilica aurea – z?ota bazylika. Filary mi?dzy dwiema nawami bocznymi by?y zielone i do dzi? mo?emy je zobaczy? w edyku?ach stworzonych dla pos?gów aposto?ów.
Natomiast bardzo dok?adnie mo?emy sobie wyobrazi? wymiary pierwotnej bazyliki: barokowy architekt Francesco Borromini, który w po?owie XVII wieku otrzyma? zadanie przebudowy bazyliki, aby sta?a si? reprezentacyjn? ?wi?tyni? na jubileuszowy rok 1650, okaza? wobec tego cennego dziedzictwa wielki, jak na tamte czasy, szacunek i zgodnie z ?yczeniem papie?a Innocentego X ca?kowicie zachowa? pierwotny plan pi?ciu naw, drogocenny sufit z XVI wieku oraz posadzki z czasów Marcina V.
Po?wi?cenie Naj?wi?tszemu Zbawicielowi i ?w. Janom
Papie? Sylwester I po?wi?ci? bazylik? Naj?wi?tszemu Zbawicielowi. Tradycja g?osi, ?e podczas ceremonii przed oczami obecnych pojawi? si? sam Chrystus. Cudowne wydarzenie upami?tnia do dzi? mozaika oblicza Chrystusa w absydzie bazyliki. Wed?ug badaczy pochodzi ona z drugiej fazy dekoracji w V wieku i jest doskona?ym przyk?adem dzie?a chrze?cijańskiego nawi?zuj?cego do subtelnych umiej?tno?ci artystów staro?ytnego Rzymu. Kiedy w ostatniej dekadzie XIII wieku powstawa?a nowa mozaikowa dekoracja prezbiterium, ten cenny wizerunek zosta? zachowany i uwydatniony poprzez umieszczenie w okr?g?ej metalowej formie i ponownie osadzenie jako element nowej dekoracji.
Dedykacja ?w. Janowi Chrzcicielowi zosta?a dodana prawdopodobnie na pocz?tku IX wieku, a w XII wieku do??czy?a do niej dedykacja ?w. Janowi Ewangeli?cie.
?lady franciszkanów w rzymskiej katedrze
Bazylika Laterańska pozosta?a katedr? biskupów rzymskich nawet po przeniesieniu rezydencji papie?y do Watykanu, a jej historia w niezwyk?y sposób odzwierciedla d?ugie i zawi?e losy nast?pców Piotra. W tym miejscu przypomnijmy tylko znan? histori? ilustruj?c? okoliczno?ci zatwierdzenia zakonu franciszkanów przez Innocentego III, po tym jak sceptyczny papie? ujrza? we ?nie Biedaczyn? z Asy?u, który go?ymi r?kami podtrzymywa? zawalaj?c? si? Bazylik? Laterańsk?. Nieca?e siedemdziesi?t lat pó?niej na Stolicy Piotrowej zasiad? pierwszy papie? z zakonu franciszkanów, Miko?aj IV, który zleci? nowe dekoracje Bazyliki Laterańskiej. W 1291 roku Jacopo Torriti i Jacopo da Camerini, prawdopodobnie równie? bracia franciszkanie, stworzyli w absydzie bazyliki wspania?e mozaiki inspirowane pierwotn? dekoracj? wczesnochrze?cijańsk?. Wspomniany wcze?niej zabytkowy wizerunek Chrystusa unosi si? w chmurach w?ród anio?ów, a go??b Ducha ?wi?tego skrapia strumieniem wody krzy? stoj?cy na wzgórzu, z którego wyp?ywaj? cztery rajskie rzeki, symbole Ewangelii, z których pij? jelenie i owce, symbolizuj?ce dusze sprawiedliwych pragn?cych raju. Crux gemmata, z?oty krzy? ozdobiony drogocennymi kamieniami, przypomina wizj? Konstantyna, ale tak?e krzy? wzniesiony przez Teodozjusza na Golgocie, znak zwyci?stwa Chrystusa i Jego powtórnego przyj?cia na końcu czasów.
Po bokach krzy?a wstawiaj? si? za ludzko?ci? Naj?wi?tsza Maryja Panna i ?w. Jan Chrzciciel, po lewej towarzyszy im kl?cz?cy papie? Miko?aj IV, ?w. Franciszek z Asy?u oraz ?wi?ci Piotr i Pawe?, natomiast po prawej stronie, mi?dzy Janem Chrzcicielem a aposto?ami Janem Ewangelist? i Andrzejem, stoi równie? ?w. Antoni z Padwy. Obok trzech franciszkanów w g?ównej scenie, w dolnej cz??ci dekoracji mi?dzy oknami, znajduj? si? dwaj m??czy?ni w franciszkańskich habitach, uwa?ani zazwyczaj za autorów dekoracji. Chocia? w XIX wieku nieostro?na renowacja podczas rozbudowy absydy bazyliki uszkodzi?a mozaik?, uk?ad ikonograficzny pozosta? nienaruszony i do dzi? wskazuje na bliskie zwi?zki mi?dzy na?ladowcami ?w. Franciszka a bazylik?, nazywan? omnium urbis et orbis Ecclesiarum mater et caput.
Cenne relikwie
W 1308 roku po?ar zniszczy? prawie ca?e stare wyposa?enie, zw?aszcza w cz??ci prezbiterium. G??boko wstrz?sn??o to wszystkimi lud?mi, nie tylko w Rzymie, ale w ca?ym chrze?cijańskim ?wiecie, przede wszystkim dlatego, ?e po?ar wybuch? wkrótce po ucieczce papie?a do Awinionu. Ca?a katastrofa zosta?a uznana za Bo?e upomnienie.
W ramach naprawy zbudowano nowy o?tarz papieski z pi?knym cyborium. Prace zakończy?y si? w 1370 roku, a w dwupi?trowej wie?owej konstrukcji cyborium umieszczono cenne relikwie: z?ote relikwiarze zawieraj?ce g?owy aposto?ów Piotra i Paw?a. Dzisiejsze relikwiarze s? nowsze – oryginalne musia?y zosta? przetopione, aby Ko?ció? móg? zap?aci? specjalny podatek na?o?ony przez Napoleona.
Zgodnie ze staro?ytn? tradycj? w o?tarzu papieskim bazyliki laterańskiej umieszczono drewniany stó?, na którym odprawia? Eucharysti? ?w. Piotr, a po nim wszyscy kolejni papie?e a? do Sylwestra I. W XIX wieku zosta? umieszczony w obecnym o?tarzu z bia?ego marmuru.
Z okazji jubileuszowego roku 1600 papie? Klemens VIII zleci? przebudow? poprzecznej nawy bazyliki. Wtedy powsta? cykl fresków autorstwa Giuseppe Cesari, zwanego Cavalier d'Arpino. Ich temat zosta? opracowany przez najwybitniejszego historyka Ko?cio?a tamtych czasów, kard. Cesarego Baronia: w górnej cz??ci fresków przedstawiono aposto?ów i ojców Ko?cio?a, a w dolnej cz??ci cyklu obrazowego rozgrywa si? historia cesarza Konstantyna i papie?a Sylwestra. S?ynny jubileusz ostatecznie potwierdzi? sukces reformy ko?cielnej po Soborze Trydenckim. Do Rzymu przyby?y setki tysi?cy pielgrzymów. W g?ówne ?wi?ta pielgrzymkom przewodniczy? sam papie?, który bosymi stopami przebywa? d?ug? tras? mi?dzy kolejnymi ?wi?tymi miejscami w Wiecznym Mie?cie.
To w?a?nie w tych okoliczno?ciach powsta? monumentalny o?tarz Naj?wi?tszego Sakramentu w poprzecznej nawie bazyliki. Ogromn? edykul? podtrzymuj? staro?ytne kolumny z br?zu, o których pochodzeniu kr??y?y fantastyczne legendy: wed?ug niektórych przywióz? je Tytus z wyprawy do Jerozolimy, wed?ug innych cesarz August zabra? je ze statku królowej Kleopatry i umie?ci? w ?wi?tyni Jowisza na Kapitolu; wed?ug jednego z barokowych autorów Konstantyn wype?ni? je pó?niej ziemi?, któr? jego matka Helena przywioz?a z Ziemi ?wi?tej. W o?tarzu Pompeo Targone zbudowa? tabernakulum w formie centralnej ?wi?tyni z kopu??, wy?o?onej drogimi kamieniami. W górnej cz??ci o?tarza znajduje si? srebrny relief Ostatniej Wieczerzy, równie? w tym przypadku jest to kopia, poniewa? orygina? pad? ofiar? podatku na?o?onego przez Napoleona. Niewiele osób wie, ?e relief jest w rzeczywisto?ci relikwiarzem: kryje fragment p?yty sto?u, przy którym wed?ug tradycji Chrystus spo?ywa? Ostatni? Wieczerz?.
Dzi?kujemy, ?e przeczyta?a?/e? ten artyku?. Je?li chcesz by? na bie??co zapraszamy do zapisania si? na newsletter klikaj?c tutaj.
