杏MAP导航

Kard. Kurt Koch

W czasie Jubileuszu 2025 – Roku ?wi?tego og?oszonego przez papie?a Franciszka i maj?cego na celu o?ywienie chrze?cijańskiej nadziei – przypada równie? 1700. rocznica pierwszego soboru ekumenicznego w historii Ko?cio?a, który odby? si? w Nicei w 325 roku. Ta rocznica ma wa?ny wymiar ekumeniczny, o czym mo?e ?wiadczy? fakt, ?e Ojciec ?wi?ty wyrazi? pragnienie udania si? do Nicei, aby uczci? to wydarzenie wraz z patriarch? ekumenicznym Bart?omiejem I. Komisja ?Wiara i Konstytucja” Ekumenicznej Rady Ko?cio?ów równie? przygotowuje si? do tych obchodów.

Wspólne wyznanie wiary chrze?cijańskiej

Ekumeniczne znaczenie maj? przede wszystkim kwestie doktrynalne, którymi zaj?? si? Sobór, zebrane w ?Deklaracji 318 ojców”. Ojcowie wyznali w niej wiar? w ?jednego Boga, Ojca Wszechmog?cego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. I w Jednego Pana Jezusa Chrystusa, Syna Bo?ego Jednorodzonego, który z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami. Bóg z Boga, ?wiat?o?? ze ?wiat?o?ci, Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego. Zrodzony a nie stworzony, wspó?istotny Ojcu, a przez Niego wszystko si? sta?o. On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zst?pi? z nieba”. W li?cie do Egipcjan ojcowie og?osili, ?e pierwszym prawdziwym przedmiotem badań by? fakt, ?e Ariusz i jego zwolennicy byli wrogami wiary i sprzeciwiali si? prawu, i dlatego stwierdzili, ?e ?jednog?o?nie postanowili ob?o?y? anatem? jego doktryn? przeciwn? wierze, jego blu?niercze wypowiedzi i opisy, którymi obrazi? Syna Bo?ego”. Stwierdzenia te nakre?laj? kontekst wyznania wiary sformu?owanego przez Sobór, które wyznaje wiar? w Jezusa Chrystusa jako Syna Bo?ego, ?wspó?istotnego Ojcu”. T?em historycznym by? gwa?towny spór, który wybuch? w ówczesnym chrze?cijaństwie, zw?aszcza we wschodniej cz??ci Cesarstwa Rzymskiego. Wynika z niego, ?e na pocz?tku IV wieku kwestia chrystologiczna sta?a si? kluczow? kwesti? chrze?cijańskiego monoteizmu. Kontrowersje dotyczy?y g?ównie pytania, jak pogodzi? chrze?cijańskie wyznanie wiary w Jezusa Chrystusa jako Syna Bo?ego z równie chrze?cijańsk? wiar? w jednego Boga w sensie monoteistycznego wyznania. Zw?aszcza aleksandryjski teolog Ariusz opowiada? si? za ?cis?ym monoteizmem zgodnym z ówczesn? my?l? filozoficzn? i aby utrzyma? tak ?cis?y monoteizm, wykluczy? Jezusa Chrystusa z koncepcji Boga. Z tej perspektywy Chrystus nie móg? by? ?Synem Bo?ym” w prawdziwym znaczeniu tego s?owa, a jedynie istot? po?redni? wykorzystan? przez Boga do stworzenia ?wiata i relacji z ludzko?ci?. Ojcowie soborowi odrzucili ten model sztywnego monoteizmu filozoficznego propagowanego przez Ariusza, przeciwstawiaj?c mu przekonanie, ?e Jezus Chrystus, jako Syn Bo?y, jest ?wspó?istotny Ojcu”. S?owem ?丑辞尘辞辞耻蝉颈辞蝉” ojcowie Soboru chcieli wyrazi? najg??bsz? tajemnic? Jezusa Chrystusa, o którym Pismo ?wi?te ?wiadczy jako o wiernym Synu Ojca, z którym jest ?ci?le zjednoczony w modlitwie. To w?a?nie w modlitwie Jezus objawia si? najwyra?niej jako Syn Ojca niebieskiego. W Nowym Testamencie to przede wszystkim ewangelista ?ukasz przedstawia Jezusa w Jego ziemskim ?yciu jako Syna Bo?ego w nieustannej modlitwie, którego egzystencjalnym celem jest dialog z Ojcem niebieskim i ?ycie z Nim w g??bokiej jedno?ci. Jezus tak bardzo ?y? modlitw? i z modlitwy, ?e ca?e Jego ?ycie i dzie?o mo?na opisa? jako jedn? modlitw?.  Bez tej postawy modlitewnej nie mo?na w ogóle zrozumie? postaci Jezusa Chrystusa. Dok?adnie to wyczuli ojcowie Soboru Nicejskiego, u?ywaj?c terminu ?丑辞尘辞辞耻蝉颈辞蝉”, aby zaproponowa? w?a?ciw? interpretacj? modlitwy Jezusa i g??bsze odczytanie Jego ?ycia i ?mierci, naznaczonych w ka?dym momencie dialogiem z Ojcem. U?ywaj?c s?owa ?丑辞尘辞辞耻蝉颈辞蝉”, Sobór Nicejski wcale nie ?hellenizowa?” wiary biblijnej, poddaj?c j? obcej filozofii, ale uchwyci? nieporównywalnie nowe, co sta?o si? widoczne w modlitwie Jezusa skierowanej do Ojca. To raczej Ariusz dostosowa? wiar? chrze?cijańsk? do filozoficznego my?lenia tamtych czasów, podczas gdy Sobór Nicejski podj?? ówczesn? filozofi?, aby wyrazi? to, co by?o charakterystyczne dla wiary chrze?cijańskiej. W credo nicejskim Sobór ponownie wypowiedzia? si? jak Piotr i z Piotrem w Cezarei Filipowej: ?Ty jeste? Chrystus, Syn Boga ?ywego” (Mt 16,16). Soborowe credo chrystologiczne sta?o si? podstaw? wspólnej wiary chrze?cijańskiej. Sobór ma ogromne znaczenie, zw?aszcza dlatego, ?e odby? si? w czasie, gdy chrze?cijaństwo nie by?o jeszcze rozdarte przez liczne podzia?y, które mia?y powsta? pó?niej. Credo nicejskie jest wspólne nie tylko dla Ko?cio?ów wschodnich, Ko?cio?ów prawos?awnych i Ko?cio?a katolickiego, ale tak?e dla wspólnot ko?cielnych, które wy?oni?y si? z Reformacji; nie nale?y zatem lekcewa?y? jego ekumenicznego znaczenia. Rzeczywi?cie, aby przywróci? jedno?? Ko?cio?a, musi istnie? zgoda co do zasadniczej tre?ci wiary, nie tylko mi?dzy dzisiejszymi Ko?cio?ami i wspólnotami ko?cielnymi, ale tak?e z Ko?cio?em przesz?o?ci, a zw?aszcza z jego apostolskim pochodzeniem. Jedno?? Ko?cio?a opiera si? na wierze apostolskiej, która w chrzcie jest przekazywana i powierzana ka?demu nowemu cz?onkowi Cia?a Chrystusa.

Fundament chrystologicznego ekumenizmu duchowego

Poniewa? jedno?? mo?na znale?? tylko we wspólnej wierze, chrystologiczne wyznanie Soboru Nicejskiego okazuje si? fundamentem duchowego ekumenizmu. Jest to oczywi?cie pleonazm. Chrze?cijański ekumenizm jest albo duchowy, albo nie jest ekumenizmem. Dlatego Dekret o ekumenizmie Soboru Watykańskiego II nazywa ekumenizm duchowy ?dusz? ca?ego ruchu ekumenicznego” (Unitatis redintegratio, 8). By?o to widoczne ju? na pocz?tku ruchu ekumenicznego, wraz z wprowadzeniem Tygodnia Modlitw o Jedno?? Chrze?cijan, który sam w sobie by? inicjatyw? ekumeniczn?. Ruch ekumeniczny od samego pocz?tku by? ruchem modlitewnym. To w?a?nie modlitwa o jedno?? chrze?cijan utorowa?a drog? ruchowi ekumenicznemu. Centralno?? modlitwy podkre?la fakt, ?e wysi?ek ekumeniczny jest przede wszystkim zadaniem duchowym, podejmowanym w przekonaniu, ?e Duch ?wi?ty dokończy rozpocz?te dzie?o ekumeniczne i wska?e nam drog?. Jest to szczególnie prawdziwe, gdy ekumenizm duchowy jest pojmowany i realizowany jako ekumenizm chrystologiczny, którego solidnym fundamentem jest Sobór Nicejski. Istotnie, serce chrze?cijańskiego ekumenizmu le?y we wspólnym nawróceniu wszystkich chrze?cijan i Ko?cio?ów do Jezusa Chrystusa, w którym jedno?? jest nam ju? dana. Chrze?cijański ekumenizm mo?e rozwija? si? wiarygodnie tylko wtedy, gdy chrze?cijanie powróc? razem do ?ród?a wiary, które mo?na znale?? tylko w Jezusie Chrystusie, jak wyznali ojcowie soborowi w Nicei. W ten sposób chrze?cijański ekumenizm g??biej odpowiada woli Pana, który w swojej kap?ańskiej modlitwie, wspólnej dla wszystkich chrze?cijan, modli? si? o jedno?? swoich uczniów: ?Aby wszyscy stanowili jedno” (J 17, 21). Uderzaj?ce w modlitwie Jezusa jest to, ?e nie nakazuje On jedno?ci swoim uczniom, ani jej nie ??da; raczej modli si? o ni?, zwracaj?c si? do Ojca Niebieskiego. Ta modlitwa pokazuje, na czym polega i musi polega? ekumeniczne d??enie do przywrócenia jedno?ci w ?wietle wiary. Chrze?cijański ekumenizm nie mo?e by? niczym innym ni? przylgni?ciem wszystkich wierz?cych do kap?ańskiej modlitwy Pana, a staje si? nim, gdy chrze?cijanie to silne pragnienie jedno?ci czyni? swoim w?asnym. Je?li ekumenizm nie ogranicza si? do wymiaru interpersonalnego i filantropijnego, ale ma prawdziwie chrystologiczn? inspiracj? i fundament, nie mo?e by? niczym innym ni? uczestnictwem w kap?ańskiej modlitwie Jezusa. Najg??bsze znaczenie ekumenizmu duchowego, jako ekumenizmu chrystologicznego, polega na tym, ?e wszyscy pozwalamy si? w??czy? w modlitw? do Ojca niebieskiego, skierowan? przez Jezusa, i w ten sposób stajemy si? jedno?ci?. Wewn?trznym mieszkaniem jedno?ci chrze?cijan mo?e by? tylko modlitwa Jezusa.

Trwa?e znaczenie Soboru

Je?li we?miemy pod uwag? te ró?ne aspekty chrystologicznego wyznania Soboru Nicejskiego, jasno si? jawi – jako wa?ny imperatyw ekumenizmu dzisiaj – potrzeba ?wi?towania 1700-lecia w ekumenicznej komunii mi?dzy wszystkimi Ko?cio?ami chrze?cijańskimi, aby ponownie odkry? i doceni? ówczesne wyznanie wiary w Jezusa Chrystusa. Potrzebne jest to równie? z innego wa?nego powodu. Je?li uczciwie spojrzymy na obecny kontekst wiary w naszym kontek?cie geograficznym, musimy uzna?, ?e znajdujemy si? w sytuacji podobnej do tej z IV wieku, kiedy jeste?my ?wiadkami silnego o?ywienia tendencji ariańskich. Ju? w latach dziewi??dziesi?tych XX wieku kard. Joseph Ratzinger postrzega? przed ?nowym arianizmem” jako prawdziwym wyzwaniem stoj?cym przed wspó?czesnym chrze?cijaństwem. Ducha arianizmu mo?na dostrzec przede wszystkim w tym, ?e nawet dzisiaj wielu chrze?cijan jest wra?liwych na wszelkie ludzkie wymiary postaci Jezusa z Nazaretu, ale ma problem z chrystologicznym wyznaniem, ?e Jezus z Nazaretu jest Jednorodzonym Synem Ojca Niebieskiego, a tym samym z chrystologiczn? wiar? Ko?cio?a. Cz?sto w dzisiejszym Ko?ciele i ekumenizmie, bardzo trudno jest dostrzec w cz?owieku-Jezusie oblicze samego Boga i wyzna? Go jako Syna Bo?ego, poniewa? mamy tendencj? do postrzegania Go jedynie jako cz?owieka, jakkolwiek niezwykle dobrego i wyj?tkowego. Gdyby jednak Jezus, jak dzi? wierzy wielu chrze?cijan, by? jedynie cz?owiekiem, który ?y? dwa tysi?ce lat temu, to zosta?by nieodwracalnie odes?any do przesz?o?ci i tylko nasza ludzka pami?? mog?aby go przywróci? do tera?niejszo?ci, mniej lub bardziej wyra?nie. W takim przypadku Jezus móg?by nie by? jedynym Synem Bo?ym, w którym sam Bóg jest obecny po?ród nas. Tylko je?li wyznanie Ko?cio?a, ?e sam Bóg sta? si? cz?owiekiem, a Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym cz?owiekiem, a zatem uczestniczy we wszechogarniaj?cej obecno?ci Boga, jest prawdziwe, mo?emy dzi? wyzna? Go jako ?wspó?istotnego Ojcu”. Wiara chrze?cijańska trwa dzi? lub upada wraz z chrystologicznym wyznaniem Soboru z Nicei. Zajmowanie si? tym soborem jest zatem wa?ne nie tylko na poziomie historycznym. Jego credo pozostaje aktualne tak?e w dzisiejszej sytuacji wiary. O?ywienie tego chrystologicznego wyznania stanowi wyzwanie, które nale?y podj?? w ekumenicznej komunii.

Poszukiwanie wspólnej daty Wielkanocy

Sobór Nicejski jest znacz?cy równie? z ekumenicznego punktu widzenia, poniewa? oprócz wyznania chrystologicznego zajmowa? si? kwestiami dyscyplinarnymi i kanonicznymi, które, zawarte w dwudziestu kanonach, stanowi? dobry przegl?d problemów i trosk duszpasterskich Ko?cio?a na pocz?tku IV wieku. Kwestie te dotycz? duchowieństwa, niektórych sporów jurysdykcyjnych, przypadków apostazji, nowacjonizmu i zwolenników Paw?a z Samosaty. Najwa?niejsz? kwesti? duszpastersk? by?a data Wielkanocy, która pokazuje, ?e ju? we wczesnym Ko?ciele by?a ona kontrowersyjna i ?e istnia?y ró?ne daty: zw?aszcza w Azji Mniejszej chrze?cijanie obchodzili Wielkanoc w tym samym czasie co ?ydowska Pascha, 14 dzień ?ydowskiego miesi?ca Nisan, i dlatego byli zwani ?kwartodecymanami”. Natomiast chrze?cijanie zwani ?protopaschistami”, zw?aszcza w Syrii i Mezopotamii, obchodzili Wielkanoc w niedziel? po Passze. W ?wietle tej sytuacji zas?ug? Soboru z Nicei jest znalezienie jednolitej zasady, wyra?onej w ?Li?cie do Egipcjan”: ?Jako dobr? wiadomo??, przekazujemy wam informacj? o porozumieniu w sprawie ?wi?tej Wielkanocy: dzi?ki waszym modlitwom osi?gni?to szcz??liwe rozwi?zanie równie? w tej kwestii”. W historii chrze?cijaństwa nowa sytuacja zaistnia?a w XVI wieku, kiedy papie? Grzegorz XIII, w ramach fundamentalnej reformy kalendarza, wprowadzi? tak zwany kalendarz gregoriański, który przewiduje obchodzenie Wielkanocy w niedziel? po pierwszej wiosennej pe?ni ksi??yca. Podczas gdy Ko?cio?y na Zachodzie od tego czasu obliczaj? dat? Wielkanocy zgodnie z tym kalendarzem, Ko?cio?y na Wschodzie nadal w du?ej mierze u?ywaj? kalendarza juliańskiego, który by? równie? podstaw? Soboru Nicejskiego. Chocia? w mi?dzyczasie omówiono kilka propozycji wspólnej daty Wielkanocy, kwestia ta nie zosta?a jeszcze rozwi?zana. Ju? Sobór Watykański II odniós? si? do tego pilnego wyzwania duszpasterskiego w dodatku do Konstytucji o liturgii ?wi?tej ?Sacrosanctum concilium”, og?oszonej w 1963 r., stwierdzaj?c, ?e d??y do tego, aby ?nale?ycie rozwa?y? pragnienie wielu, aby ?wi?to Wielkanocy zosta?o przypisane do konkretnej niedzieli i przyj?? sta?y kalendarz”. Sobór opowiedzia? si? za ?przypisaniem ?wi?ta Wielkanocy do konkretnej niedzieli w kalendarzu gregoriańskim, pod warunkiem, ?e istnieje zgoda zainteresowanych, zw?aszcza braci od??czonych od komunii ze Stolic? Apostolsk?”. Papie? Franciszek wielokrotnie manifestowa? tego samego ducha otwarto?ci. 1700. rocznica Soboru Nicejskiego stanowi szczególn? okazj? do ponownego rozwa?enia kwestii daty Wielkanocy, zw?aszcza ?e w 2025 r. przypadnie ona tego samego dnia, 20 kwietnia, zarówno dla Ko?cio?ów wschodnich, jak i zachodnich. Jest zatem zrozumia?e, ?e we wspólnocie ekumenicznej obudzi?o si? pragnienie, aby wykorzysta? wielk? rocznic? Soboru jako okazj? do wznowienia i zintensyfikowania wysi?ków na rzecz znalezienia wspólnej daty Wielkanocy.

Styl synodalny

Z perspektywy ekumenicznej Sobór w Nicei ma równie? szczególne znaczenie, poniewa? dokumentuje sposób, w jaki ówczesny gor?cy spór o prawos?awne wyznanie chrystologiczne i duszpastersko-dyscyplinarne pytanie o dat? Wielkanocy zosta?y omówione i rozstrzygni?te w stylu synodalnym. Historyk Ko?cio?a Euzebiusz z Cezarei, który sam by? jednym z ojców Soboru i widzia? now? Pi??dziesi?tnic? na Soborze Nicejskim, wyra?nie wskaza?, ?e pierwsi s?udzy Bo?y zgromadzili si? na Soborze ?ze wszystkich Ko?cio?ów ca?ej Europy, Afryki i Azji”. Mo?na zatem uzna? Sobór w Nicei za pocz?tek, na poziomie Ko?cio?a powszechnego, synodalnego sposobu omawiania spraw i podejmowania decyzji. 1700. rocznica Soboru Nicejskiego powinna by? zatem postrzegana równie? jako zaproszenie i wezwanie do wyci?gni?cia wniosków z historii i pog??bienie my?lenia synodalnego, zakotwiczenia go w ?yciu Ko?cio?a. Dzisiejsze o?ywienie synodalnego wymiaru Ko?cio?a nie jest niczym nowym; mo?na je raczej prze?ledzi? wstecz do synodalnych tradycji wczesnego Ko?cio?a. Ju? s?ynny ojciec Ko?cio?a Jan Chryzostom wyja?nia?, ?e ?Ko?ció?” jest nazw? ?wskazuj?c? na wspóln? drog?”, a zatem Ko?ció? i Synod s? ?synonimami”. W tej kwestii mo?emy równie? wiele nauczy? si? od siebie nawzajem w dialogach ekumenicznych, poniewa? synodalno?? rozwin??a si? na ró?ne sposoby w ró?nych Ko?cio?ach i wspólnotach ko?cielnych. Pokaza?y to na przyk?ad mi?dzynarodowe sympozja ekumeniczne zorganizowane przez Instytut Studiów Ekumenicznych Papieskiego Uniwersytetu ?w. Tomasza z Akwinu w ramach przygotowań do Synodu Biskupów na temat koncepcji i do?wiadczeń zwi?zanych z synodalno?ci? w Ko?cio?ach chrze?cijańskich na Wschodzie i Zachodzie, zatytu?owane ?S?uchaj?c Wschodu i s?uchaj?c Zachodu”. Spotkania te w znacz?cy sposób pokaza?y, ?e Ko?ció? katolicki mo?e by? ubogacony my?l? teologiczn? i do?wiadczeniami innych Ko?cio?ów w d??eniu do o?ywienia synodalnego sposobu ?ycia i wzmocnienia odpowiednich struktur, a tak?e, ?e pog??bienie wymiaru synodalnego w teologii i praktyce Ko?cio?a katolickiego jest wa?nym wk?adem, jaki mo?e on wnie?? w dialog ekumeniczny, tak?e w celu bardziej adekwatnego zrozumienia ?cis?ego zwi?zku mi?dzy synodalno?ci? i prymatem. Ekumeniczny wymiar synodalno?ci zosta? równie? szczególnie podkre?lony podczas Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów. Papie? Franciszek wielokrotnie przypomina? o wspó?zale?no?ci mi?dzy synodalno?ci? a drog? ekumeniczn?, stwierdzaj?c, ?e droga synodalna podejmowana przez Ko?ció? katolicki musi by? ekumeniczna, tak jak droga ekumeniczna jest synodalna. Sposób, w jaki synodalno?? jest przedstawiana i omawiana w Ko?ciele katolickim, jest zatem postrzegany z perspektywy ekumenicznej.

Autorytet Ko?cio?a i państwa

Istnieje jednak zasadnicza ró?nica, której nie nale?y przeoczy? w?ród dzisiejszych wysi?ków na rzecz o?ywienia synodalno?ci a relacji z Soborem Nicejskim. Na pierwszy rzut oka mo?e si? ona wydawa? nieistotna, ale jej znaczenie wida?, szczególnie gdy spojrzymy na ni? z perspektywy ekumenicznej. Chodzi o historyczny fakt, ?e Sobór Nicejski zosta? zwo?any przez w?adz? państwow?, a mianowicie cesarza Konstantyna. Konstantyn postrzega? spór, który wybuch? wokó? wyznania chrystologicznego, jako powa?ne zagro?enie dla jego projektu konsolidacji imperium na fundamencie jedno?ci wiary chrze?cijańskiej. W potencjalnym roz?amie w Ko?ciele widzia? przede wszystkim problem polityczny; by? jednak na tyle dalekowzroczny, by zda? sobie spraw?, ?e jedno?? Ko?cio?a musi zosta? rozwi?zana nie politycznie, ale ko?cielno-teologicznie. Aby pogodzi? sk?ócone wspólnoty, zwo?a? pierwszy sobór ekumeniczny w mie?cie Nicea w Azji Mniejszej, niedaleko cesarskiej rezydencji w Nikomedii. Jedn? z niefortunnych konsekwencji tej decyzji jest fakt, ?e po Konstantynie cesarze, w szczególno?ci jego syn Konstancjusz, prowadzili zdecydowan? polityk? dystansowania si? od wyznania wiary Soboru Nicejskiego i ponownie promowali herezj? Ariusza. Oznacza to, ?e decyzja Soboru Nicejskiego nie zakończy?a sporu o zgodno?ci wyznania wiary w bosko?? Jezusa Chrystusa z monoteistycznym przekonaniem z IV wieku, ale na nowo rozpali?a kontrowersje dotycz?ce natury Jezusa Chrystusa jako nale??cego do Boga lub do stworzenia. Taki rozwój wydarzeń sk?oni? nawet Bazylego, znanego biskupa Cezarei, do porównania sytuacji po Soborze Nicejskim do nocnej bitwy morskiej, w której ka?dy walczy z ka?dym, dochodz?c do wniosku, ?e w wyniku kontrowersji soborowych w Ko?ciele powstanie ?straszny nieporz?dek i zamieszanie” oraz ?nieustanne k?ótnie”. Z perspektywy ekumenicznej wa?ne jest, aby zauwa?y?, ?e ze wzgl?du na ten kontekst historyczny w Ko?ciele na Wschodzie i w Ko?ciele na Zachodzie pojawi?y si? ró?ne koncepcje relacji mi?dzy Ko?cio?em a państwem. Ko?ció? na Zachodzie musia? nauczy? si? z d?ugiej i skomplikowanej historii, ?e w?a?ciwym sposobem kszta?towania relacji z państwem jest separacja mi?dzy nimi, przy jednoczesnym zachowaniu partnerstwa. Z kolei w Ko?ciele na Wschodzie ?cis?y zwi?zek mi?dzy w?adz? państwow? a hierarchi? ko?cieln?, zwykle okre?lany jako ?symfonia Ko?cio?a i państwa”, by? szeroko rozpowszechniany jako model dzia?ania, szczególnie widoczny w prawos?awnych koncepcjach autokefalii i terytorium kanonicznego. Ró?ne tradycje w kszta?towaniu relacji mi?dzy Ko?cio?em a państwem cz?sto znajdowa?y si? w tle konfliktów na przestrzeni dziejów mi?dzy Ko?cio?em Wschodu a Ko?cio?em Zachodu, a tak?e mia?y znacz?cy wp?yw na relacje ekumeniczne. Do tej pory s? to jednak jedne z najrzadziej poruszanych tematów w dialogach ekumenicznych. W zwi?zku z tym kluczowe b?dzie umieszczenie ich wysoko w agendzie ekumenicznej, zw?aszcza w obliczu wielkiej rocznicy Soboru Nicejskiego w 2025 roku. Dlatego te? 1700. rocznica Soboru Nicejskiego nie tylko stanowi owocn? okazj? do odnowienia, w ekumenicznej komunii, wyznania wiary w Jezusa Chrystusa, Syna wspó?istotnego Ojcu, ale stanowi te? wa?ne wyzwanie do zaj?cia si? i jasnego omówienia kwestii z przesz?o?ci, które, wci?? otwarte, nie zosta?y w wystarczaj?cym stopniu poruszone w dotychczasowych debatach ekumenicznych. Je?li zarówno szansa, jak i wyzwanie zostan? w równym stopniu podj?te, 1700. rocznica Soboru Nicejskiego mo?e rzeczywi?cie okaza? si? wa?nym punktem zwrotnym dla przysz?o?ci ekumenizmu.