杏MAP导航

1 Ca?o?? rozwa?ań, które zapocz?tkowa?em przed czterema laty i które dobiegaj? dzi? końca, mo?na zatytu?owa? ?Mi?o?? ludzka w planie Bo?ym” lub ?ci?lej: ?Odkupienie cia?a a sakramentalno?? ma??eństwa”. Sk?adaj? si? one z dwóch cz??ci.

Cz??? pierwsza jest po?wi?cona analizie s?ów Chrystusa, które zdaj? si? stanowi? klucz do zrozumienia niniejszego zagadnienia. S?owa te d?ugo by?y analizowane w ca?okszta?cie tekstu ewangelicznego. W wyniku wieloletniej refleksji wypad?o si? zatrzyma? przy tych trzech, które zostaj? poddane analizie w?a?nie w cz??ci pierwszej.

Jest to naprzód Chrystusowe odwo?anie si? ?do pocz?tku” w rozmowie z faryzeuszami na temat jedno?ci i nierozerwalno?ci ma??eństwa (por. Mt 19,8; Mk 10,6). Z kolei s? to s?owa wypowiedziane przez Chrystusa w Kazaniu na Górze na temat ?po??dania” jako ?cudzo?o?enia w sercu” (por. Mt 5,28). Wreszcie s? to zapisane przez wszystkich synoptyków s?owa, w których Chrystus odwo?uje si? do zmartwychwstania cia? w ??wiecie przysz?ym” (por. Mt 22,30; Mk 12,25; ?k 20,35).

Cz??? druga po?wi?cona jest analizie sakramentu, poprzez tekst z Listu do Efezjan (Ef 5,21-33), który nawi?zuje do biblijnego ?pocz?tku” ma??eństwa, wyra?onego s?owami Ksi?gi Rodzaju: ?opu?ci cz?owiek ojca i matk?, a po??czy si? z ?on? swoj?, i b?d? dwoje jednym cia?em” (por. Rdz 2,24).

Analizy prowadzone w obr?bie pierwszej i drugiej cz??ci wielokrotnie pos?uguj? si? wyra?eniem ?teologia cia?a”. Jest to okre?lenie poniek?d robocze. Wprowadzenie tego wyra?enia oraz poj?cia ?teologia cia?a” by?o potrzebne, aby temat ?odkupienie cia?a a sakramentalno?? ma??eństwa” oprze? na szerszej podstawie. Od razu jednak nale?y zauwa?y?, i? wyra?enie ?teologia cia?a” jest równocze?nie za szerokie w stosunku do zawarto?ci przeprowadzonych rozwa?ań. Rozwa?ania te nie obejmuj? ca?ego szeregu zagadnień, które przedmiotowo nale?? do teologii cia?a (jak cho?by zagadnienie cierpienia i ?mierci — tak donios?e w ca?ym or?dziu biblijnym). To nale?y wyra?nie stwierdzi?. Nie mniej wyra?nie trzeba te? stwierdzi?, ?e rozwa?ania na temat ?odkupienie cia?a a sakramentalno?? ma??eństwa” mog? si? prawid?owo rozwija?, wychodz?c z tego punktu, w którym ?wiat?o Objawienia dotyka rzeczywisto?ci cia?a ludzkiego (czyli na gruncie ?teologii cia?a”). ?wiadcz? o tym m.in. s?owa z Ksi?gi Rodzaju: ?b?d? dwoje jednym cia?em”, które ?ród?owo i tematycznie stoj? u podstaw naszego tematu.

2 Rozwa?ania na temat sakramentu ma??eństwa zosta?y przeprowadzone z uwzgl?dnieniem dwu wymiarów istotnych dla tego (jak i dla ka?dego) sakramentu: wymiaru Przymierza i ?aski — oraz wymiaru znaku. Poprzez oba te wymiary si?gamy stale do rozwa?ań teologii cia?a, zwi?zanych z ?kluczowymi” s?owami Chrystusa. Do tych?e rozwa?ań si?gamy równie?, podejmuj?c — na końcu tego cyklu rozwa?ań — analiz? encykliki Humanae vitae. Nauka zawarta w tym dokumencie wspó?czesnego nauczania Ko?cio?a pozostaje w organicznym zwi?zku zarówno z sakramentalno?ci? ma??eństwa, jak te? z ca?? biblijn? problematyk? teologii cia?a, skoncentrowan? wokó? ?kluczowych” s?ów Chrystusa. W pewnym sensie mo?na nawet powiedzie?, ?e ca?okszta?t rozwa?ań na temat ?odkupienie cia?a a sakramentalno?? ma??eństwa” stanowi jakby rozbudowany komentarz do nauki zawartej w?a?nie w encyklice Humanae vitae.

Komentarz taki wydaje si? bardzo potrzebny. Encyklika bowiem, daj?c odpowied? na pewne wspó?czesne pytania z dziedziny moralno?ci ma??eńskiej i rodzinnej, równocze?nie wyzwoli?a inne pytania. S? to, jak wiemy, pytania natury biomedycznej. S? to jednak tak?e, a mo?e nawet przede wszystkim, pytania natury teologicznej. Le?? one na tym obszarze antropologii oraz teologii, który tutaj obejmujemy nazw? ?teologii cia?a”.

Przeprowadzone rozwa?ania polegaj? na podj?ciu tych pytań wyzwolonych przez encyklik? Humanae vitae. Reakcja, z jak? spotka?a si? encyklika, ?wiadczy o tym, jak bardzo donios?e i jak trudne s? te pytania. O ich istnieniu ?wiadcz? tak?e pó?niejsze wypowiedzi Paw?a VI, w których wskazuje on na mo?liwo?? ?udoskonalenia” wyk?adu prawdy chrze?cijańskiej w tej dziedzinie. ?wiadczy o tym równie? adhortacja Familiaris consortio — owoc Synodu Biskupów z 1980 r. (De muneribus familiae christianae). Dokument zawiera skierowane zw?aszcza do teologów wezwanie do pe?niejszego opracowania biblijnych i personalistycznych aspektów nauki zawartej w Humanae vitae.

Podj?cie pytań wyzwolonych przez encyklik? polega równocze?nie na ich sformu?owaniu — i na szukaniu odpowiedzi w zwi?zku z pytaniami odpowiednio sformu?owanymi. Wypowied? zawarta w Familiaris consortio wskazuje na to, ?e zarówno formu?owanie pytań, jak te? szukanie w?a?ciwych na nie odpowiedzi winno koncentrowa? si? wokó? aspektów biblijnych i personalistycznych. Ta wypowied? wskazuje równocze?nie kierunek rozwoju teologii cia?a. Kierunek rozwoju, a zatem tak?e kierunek jej uzupe?niania i pog??biania.

3 Analiza aspektów biblijnych mówi o sposobie zakorzenienia nauki g?oszonej przez Ko?ció? wspó?czesny w Objawieniu. Jest to wa?ne dla rozwoju teologii. Rozwój bowiem, czyli post?p w teologii dokonuje si? poprzez stale na nowo podejmowane badanie tego, co zosta?o objawione. Zakorzenienie nauki g?oszonej przez Ko?ció? w ca?ej Tradycji i w samym Bo?ym Objawieniu jest wci?? otwarte dla pytań stawianych przez cz?owieka i pos?uguje si? narz?dziami bardziej w?a?ciwymi dla wspó?czesnej wiedzy i dzisiejszej umys?owo?ci. Wydaje si?, ?e w tej dziedzinie intensywny rozwój filozoficznej antropologii (zw?aszcza antropologii stoj?cej u podstaw etyki) bardzo blisko spotyka si? z pytaniami, jakie wyzwoli?a encyklika Humanae vitae pod adresem teologii, a w szczególno?ci etyki teologicznej.

Analiza aspektów personalistycznych nauki zawartej w tym?e dokumencie posiada zasadnicze znaczenie dla ustalenia, na czym polega prawdziwy post?p czyli rozwój cz?owieka. Istnieje bowiem w ca?ej cywilizacji wspó?czesnej — zw?aszcza za? w cywilizacji zachodniej — ukryta, cho? zarazem do?? wyra?na tendencja, a?eby post?p ten mierzy? miar? ?rzeczy”, czyli dóbr materialnych. Analiza aspektów personalistycznych nauki Ko?cio?a zawartej w encyklice Paw?a VI wskazuje, ?e jest w niej wyra?one zdecydowane wezwanie, a?eby post?p cz?owieka mierzy? miar? ?osoby”, czyli tego, co jest dobrem cz?owieka jako cz?owieka — co odpowiada jego istotnej godno?ci. Analiza aspektów personalistycznych przekonuje, ?e w encyklice chodzi o spraw? istotn? z punktu widzenia prawdziwego rozwoju cz?owieka, ten bowiem mierzy si? zasadniczo miar? etyki, a nie samej ?techniki”.

4 Fragment po?wi?cony encyklice Humanae vitae stanowi tylko cz???, końcow? cz???, rozwa?ań obj?tych wspólnym tematem ?odkupienie cia?a a sakramentalno?? ma??eństwa”.

Je?li w s?owie końcowym na t? w?a?nie cz??? zwracamy szczególn? uwag?, to nie tylko dlatego, ?e jest ona najbardziej zwi?zana z nasz? wspó?czesno?ci?, ale przede wszystkim dlatego, ?e z niej pochodz? pytania, które przenikaj? poniek?d ca?okszta?t przeprowadzonych rozwa?ań. Tak wi?c owa końcowa cz??? nie jest sztucznie do??czona do ca?o?ci, ale jest z ni? zespolona w sposób organiczny i jednorodny. W pewnym sensie wi?c owa cz???, która w uk?adzie ca?o?ci umieszczona jest na końcu, znajduje si? równocze?nie na pocz?tku tej ca?o?ci. Jest to wa?ne z punktu widzenia struktury i metody.

Nie bez znaczenia jest mo?e i moment historyczny: rozwa?ania niniejsze rozpocz??y si? w okresie przygotowań do Synodu Biskupów 1980 r. na temat ma??eństwa i rodziny (De muneribus familiae christianae), kończ? si? za? po og?oszeniu adhortacji Familiaris consortio, w której zawiera si? owoc prac tego Synodu. Wszyscy wiedz?, ?e Synod 1980 r. nawi?zywa? równie? do encykliki Humanae vitae i w pe?ni potwierdzi? zawart? w niej nauk?.

Jednak?e najwa?niejszy wydaje si? moment merytoryczny. Otó? moment merytoryczny w ca?o?ci przeprowadzonych rozwa?ań mo?na okre?li? jak nast?puje: a?eby wyj?? na spotkanie pytań, jakie wyzwala encyklika Humanae vitae przede wszystkim w teologii, a?eby pytania te formu?owa? i szuka? na nie odpowiedzi, trzeba trafi? na ten obszar biblijno-teologiczny, o którym mówi tytu? ?Odkupienie cia?a a sakramentalno?? ma??eństwa”. Na tym obszarze znajduj? si? odpowiedzi na odwieczne pytania ludzi, m??czyzn i kobiet, równie? i na trudne pytania naszej wspó?czesno?ci w dziedzinie ma??eństwa i rodzicielstwa.

(28.11.1984)