杏MAP导航

1 Wypada nam ju? zamkn?? te rozwa?ania i analizy, których ?ród?em sta?y si? s?owa Chrystusa Pana z Kazania na Górze, odwo?uj?ce si? do serca ludzkiego i wzywaj?ce to serce do czysto?ci: ?S?yszeli?cie, ?e powiedziano: «Nie cudzo?ó?!» A Ja wam powiadam: Ka?dy, kto po??dliwie patrzy na kobiet?, ju? si? w swoim sercu dopu?ci? z ni? cudzo?óstwa” (Mt 5,27-28). Powiedzieli?my wiele razy, ?e s?owa te wypowiedziane jeden raz do ?ci?le okre?lonych s?uchaczy Kazania na Górze, odnosz? si? do cz?owieka wszystkich czasów i miejsc — i wsz?dzie odwo?uj? si? do serca ludzkiego, w którym zapisuje si? najbardziej wewn?trzny i poniek?d najistotniejszy w?tek historii: jest to historia dobra i z?a (której pocz?tek ??czy si? w Ksi?dze Rodzaju z tajemniczym drzewem poznania dobra i z?a) — i jest to równocze?nie historia zbawienia, której s?owem jest Ewangelia, a moc? — Duch ?wi?ty dany tym, którzy t? Ewangeli? przyjmuj? ochotnym sercem.

2 Je?li odwo?anie si? Chrystusa do ?serca” ludzkiego, a przedtem jeszcze odwo?anie si? do ?pocz?tku”, pozwala na zbudowanie, a przynajmniej na zarysowanie takiej antropologii, któr? mo?na nazwa? ?teologi? cia?a” — to teologia ta jest równocze?nie pedagogi?. Pedagogia stara si? wychowywa? cz?owieka, stawiaj?c przed nim wymagania, uzasadniaj?c je i wskazuj?c drogi, jakie prowadz? do urzeczywistnienia tych wymagań. Wypowiedzi Chrystusa maj? to przede wszystkim na celu — s? to wypowiedzi ?pedagogiczne”. Zawiera si? w nich wyra?ona w sposób zwi?z?y, a równocze?nie jak?e bardzo kompletny, pedagogia cia?a. Zarówno odpowied? udzielona faryzeuszom w sprawie nierozerwalno?ci ma??eństwa, jak te? s?owa z Kazania na Górze o przezwyci??aniu po??dliwo?ci wskazuj?, bodaj po?rednio, na to, ?e Stwórca ?zada?” cz?owiekowi jego cia?o — jego m?sko?? i jego kobieco??: ?e w m?sko?ci i kobieco?ci ?zada?” mu poniek?d ca?e jego cz?owieczeństwo, godno?? osoby, a zarazem przejrzysty znak mi?dzyosobowej ?komunii”, w której cz?owiek spe?nia samego siebie poprzez autentyczny dar z samego siebie. Stwórca te?, stawiaj?c stosowne do tych zagadnień wymagania, ukazuje zarazem cz?owiekowi, m??czy?nie i kobiecie, drogi do podj?cia ich i wype?nienia.

3 Analizuj?c te kluczowe teksty biblijne a? do samego korzenia znaczeń, jakie w nich si? zawieraj?, odnajdujemy tak? w?a?nie antropologi?, któr? mo?na nazwa? teologi? cia?a. I ta w?a?nie teologia cia?a staje si? z kolei najw?a?ciwsz? metod? pedagogii cia?a — to znaczy wychowania (a raczej samowychowania) cz?owieka. Nabiera to szczególnej aktualno?ci wobec cz?owieka wspó?czesnego, którego wiedza w dziedzinie biofizjologii, a tak?e biomedycyny, bardzo si? rozwin??a. Jest to jednak?e wiedza ?aspektowa” i przez to raczej cz??ciowa ni? ca?o?ciowa. Wiemy niepomiernie wi?cej o zwi?zanych z m?sko?ci? i kobieco?ci? cz?owieka funkcjach cia?a jako organizmu. Wiedza ta sama z siebie nie rozwija jeszcze ?wiadomo?ci cia?a jako znaku osoby, b?d?cego wyrazem ducha. Raczej bowiem ca?y rozwój wspó?czesnej wiedzy o ciele jako organizmie ma charakter poznania przyrodniczego, bazuj?c na rozdzieleniu tego, co cielesne, od tego, co duchowe w cz?owieku. Nietrudno te? przy pomocy takiej jednostronnej wiedzy o funkcjach cia?a jako organizmu doj?? do mniej lub bardziej systematycznego traktowania tego? cia?a jako przedmiotu zabiegów manipulacyjnych, w których cz?owiek poniek?d przestaje podmiotowo uto?samia? si? ze swoim cia?em, odbieraj?c mu to znaczenie i t? godno??, jaka wynika z faktu, ?e jest ono cia?em osoby. Znajdujemy si? tutaj na pograniczu spraw, które cz?sto domagaj? si? zasadniczych rozstrzygni??, a rozstrzygni?cia takie staj? si? niemo?liwe bez ca?o?ciowego widzenia cz?owieka.

4 W?a?nie tutaj okazuje si?, i? owa teologia cia?a, jak? wydobywamy ze s?ów Chrystusa, z owych kluczowych tekstów biblijnych, staje si? podstawow? metod? pedagogiki, czyli wychowania cz?owieka pod wzgl?dem cia?a, z pe?nym uwzgl?dnieniem jego m?sko?ci i kobieco?ci. Ow? pedagogi? mo?na t? rozumie? jako swoist? ?duchowo?? cia?a” — cia?o bowiem w swojej m?sko?ci lub kobieco?ci zadane jest duchowi ludzkiemu (co tak wspaniale wypowiedzia? ?w. Pawe? we w?a?ciwym sobie j?zyku) — i przez odpowiedni? dojrza?o?? ducha staje si? równie? u?wiadomionym przez ludzki podmiot znakiem osoby oraz autentycznym ?tworzywem” komunii osób. Innymi s?owy: poprzez dojrza?o?? duchow? odkrywa cz?owiek w?a?ciwe cia?u znaczenie oblubieńcze.

S?owa Chrystusa z Kazania na Górze wskazuj? na to, ?e sama z siebie po??dliwo?? nie ods?ania mu tego znaczenia — raczej wr?cz przeciwnie — przes?ania je i zaciemnia. Poznanie czysto ?przyrodnicze” funkcji cia?a jako organizmu, zwi?zanych z m?sko?ci? i kobieco?ci? cz?owieka, mo?e o tyle tylko dopomóc w ods?oni?ciu autentycznie oblubieńczego sensu cia?a, o ile spotka si? z odpowiedni? dojrza?o?ci? duchow? cz?owieka. Bez tego poznanie to mo?e przynie?? skutki wr?cz odwrotnie, jak o tym równie? ?wiadcz? wielorakie do?wiadczenia naszej wspó?czesno?ci.

5 Pod tym k?tem nale?y wnikliwie przyjrze? si? wspó?czesnym wypowiedziom Ko?cio?a. W?a?ciwe ich zrozumienie, interpretacja, a tak?e stosowanie w praktyce (czyli w?a?nie pedagogia), domaga si? owej pog??bionej teologii cia?a, któr? ostatecznie wydobywamy przede wszystkim z kluczowych s?ów Chrystusa. Je?li chodzi o wspó?czesne wypowiedzi Ko?cio?a, to nale?y przyjrze? si? w konstytucji duszpasterskiej Vaticanum II rozdzia?owi zatytu?owanemu ?Poparcie nale?ne godno?ci ma??eństwa i rodziny”, a nast?pnie encyklice Paw?a VI Humanae vitae. Z ca?? pewno?ci? s?owa Chrystusa, których analizie po?wi?cili?my wiele miejsca, nie mia?y niczego innego na celu jak w?a?nie popieranie godno?ci ma??eństwa i rodziny — i st?d zachodzi podstawowa zbie?no?? pomi?dzy nimi a tym, co przenika obie wspomniane wypowiedzi Ko?cio?a wspó?czesnego. Chrystus przemawia? do cz?owieka wszystkich czasów i miejsc — wypowiedzi Ko?cio?a staraj? si? s?owa Jego zaktualizowa? i dlatego te? winny by? odczytywane przy pomocy klucza tej teologii oraz tej pedagogii, jaka w s?owach Chrystusa znajduje swój korzeń i oparcie.

Trudno tutaj podejmowa? analiz? ca?o?ciow? wspomnianych wypowiedzi najwy?szego w Ko?ciele magisterium. Poprzestaniemy na przytoczeniu kilku fragmentów. Oto jak Vaticanum II, wymieniaj?c w?ród najbardziej nagl?cych problemów Ko?cio?a w ?wiecie wspó?czesnym ?popieranie godno?ci ma??eństwa i rodziny”, charakteryzuje sytuacj? w tej dziedzinie: ?Nie wsz?dzie godno?? tej instytucji (tj. ma??eństwa i rodziny) jednakim ?wieci blaskiem, gdy? przy?miewa j? wielo?eństwo, plaga rozwodów, tzw. wolna mi?o?? i inne zniekszta?cenia. Ponadto mi?o?? ma??eńska bardzo cz?sto doznaje sprofanowania przez egoizm, hedonizm i niedozwolone zabiegi przeciw pocz?ciu”. Pawe? VI za?, podejmuj?c w encyklice Humanae vitae ten ostatni problem, pisze m.in.: ?Nale?y si? obawia? i tego, ?e m??czy?ni przyzwyczaiwszy si? do stosowania praktyk antykoncepcyjnych, zatrac? szacunek dla kobiet i […] sprowadz? je do roli narz?dzia, s?u??cego zaspokojeniu egoistycznej ??dzy, a w konsekwencji przestan? je uwa?a? za godne szacunku i mi?o?ci towarzyszki ?ycia”.

Czy? nie znajdujemy si? tutaj w orbicie tej samej troski, która podyktowa?a kiedy? s?owa Chrystusa, zarówno na temat jedno?ci i nierozerwalno?ci ma??eństwa, jak te? te z Kazania na Górze, które stawiaj? wymagania czysto?ci serca i przezwyci??ania po??dliwo?ci cia?a — s?owa rozwini?te pó?niej tak wnikliwie przez Aposto?a Paw?a?

6 W tym samym te? duchu autor encykliki Humanae vitae, mówi?c o wymaganiach w?a?ciwych dla moralno?ci chrze?cijańskiej, ukazuje równocze?nie mo?liwo?? spe?niania tych wymagań, gdy pisze: ?Nie ulega ?adnej w?tpliwo?ci, ?e rozumne i wolne kierowanie pop?dami wymaga ascezy — Pawe? VI u?ywa tego s?owa — a?eby znaki mi?o?ci, w?a?ciwe dla ?ycia ma??eńskiego zgodne by?y z porz?dkiem etycznym, co konieczne jest zw?aszcza dla zachowania okresowej wstrzemi??liwo?ci. Jednak?e to opanowanie, w którym przejawia si? czysto?? ma??eńska, nie tylko nie przynosi szkody mi?o?ci ma??eńskiej, lecz wyposa?a j? w nowe ludzkie warto?ci. Wymaga ono wprawdzie sta?ego wysi?ku (w?a?nie ten wysi?ek zosta? powy?ej nazwany ?ascez?”), ale dzi?ki jego dobroczynnemu wp?ywowi ma??onkowie rozwijaj? w sposób pe?ny swoj? osobowo??, wzbogacaj?c si? o warto?ci duchowe. Opanowanie […] sprzyja trosce o wspó?ma??onka i budzi dla niego szacunek, pomaga tak?e ma??onkom wyzby? si? egoizmu, który sprzeciwia si? prawdziwej mi?o?ci oraz wzmacnia w nich poczucie odpowiedzialno?ci”.

7 Poprzestańmy na tych kilku cytatach. Ukazuj? one do?? przejrzy?cie — a zw?aszcza ostatni z nich — jak nieodzowna jest dla w?a?ciwego zrozumienia wypowiedzi wspó?czesnego magisterium Ko?cio?a owa teologia cia?a, której podstaw szukamy przede wszystkim w s?owach samego Chrystusa. Ona to w?a?nie, jak ju? powiedzieli?my, staje si? podstawow? metod? ca?ej chrze?cijańskiej pedagogii cia?a. Nawi?zuj?c do s?ów powy?ej przytoczonych, mo?na powiedzie?, ?e celem pedagogii cia?a jest w?a?nie to, a?eby ?znaki mi?o?ci” — przede wszystkim te, które s? ?w?a?ciwe dla ?ycia ma??eńskiego” — by?y zgodne z ?adem moralnym, czyli ostatecznie: z godno?ci? osób. Powraca w tych s?owach poruszony poprzednio problem wzajemnego stosunku pomi?dzy ?erosem” a ?etosem”. Teologia rozumiana jako metoda pedagogii cia?a przygotowuje nas tak?e do pó?niejszych rozwa?ań na temat sakramentalno?ci ?ycia ludzkiego, a w szczególno?ci ?ycia ma??eńskiego.

Ewangelia czysto?ci serca wczoraj i dzi?: kończ?c tym zwrotem obecny cykl naszych rozwa?ań, zanim przejdziemy do nast?pnego, w którym podstaw? analiz stan? si? s?owa Chrystusa o zmartwychwstaniu cia?a — pragniemy przedtem jeszcze po?wi?ci? nieco uwagi sprawie ?tworzenia klimatu sprzyjaj?cego czysto?ci”, o czym mowa w encyklice Paw?a VI. Pragniemy te uwagi skoncentrowa? na problemie etosu cia?a w dzie?ach kultury artystycznej, ze szczególnym odniesieniem do sytuacji, z jakimi spotykamy si? w ?yciu wspó?czesnym.

(8.4.1981)