杏MAP导航

1 ?Cia?o […] do czego innego d??y ni? duch, a duch do czego innego ni? cia?o” (Ga 5,17) — te s?owa ?w. Paw?a z Listu do Galatów, na których zakończyli?my przed tygodniem nasze rozwa?anie na temat w?a?ciwego znaczenia czysto?ci, wypadnie nam dzisiaj g??biej jeszcze przemy?le?.

Pawe? ma na my?li owo napi?cie, jakie istnieje w cz?owieku, wewn?trz cz?owieka, w?a?nie w jego ?sercu”. Nie chodzi z pewno?ci? tylko o cia?o (materi?) i ducha (dusz?) jako dwie istotowo ró?ne substancje (elementy), wspó?konstytuuj?ce sam byt cz?owieka od ?pocz?tku”. Chodzi natomiast o ten uk?ad si?, jaki wytworzy? si? w cz?owieku wraz z grzechem (pierworodnym), i który jest udzia?em ka?dego cz?owieka ?historycznego”. W tym uk?adzie ?cia?o” przeciwstawia si? ?duchowi” wewn?trz cz?owieka i ?atwo bierze nad nim gór?. Przewaga ?cia?a”, wedle terminologii Paw?owej, zdaje si? mówi? prawie ?e o tym samym, co ?trojaka po??dliwo??” wedle terminologii Janowej — ta po??dliwo??, która jest ?ze ?wiata”. ?Cia?o” w j?zyku listów Paw?a oznacza nie tylko cz?owieka ?zewn?trznego”, ale równie? cz?owieka ?wewn?trznie” poddanego ??wiatu”, niejako zamkni?tego w obr?bie tych tylko warto?ci, jakie z niego si? rodz?, i celów, jakie on sam zdolny jest narzuci? cz?owiekowi. S? to wi?c warto?ci, na które podatne jest w?a?nie ?cia?o”. W ten sposób j?zyk Paw?a zdaje si? nawi?zywa? do g?ównych tre?ci Jana, oba za? wskazuj? na to, o czym mówi? liczne s?owa w j?zyku wspó?czesnej antropologii i etyki, cho?by takie jak np. ?sensualizm” czy ?sekularyzm”. Cz?owiek, który ??yje wed?ug cia?a” — to cz?owiek podatny na to, co jest ?ze ?wiata”: cz?owiek ?zmys?ów”, cz?owiek trojakiej po??dliwo?ci, o czym ?wiadcz? jego uczynki, jak o tym za chwil? b?dzie jeszcze mowa.

2 Taki w?a?nie cz?owiek ?yje niejako na przeciwnym biegunie w stosunku do tego, ?czego chce Duch”. Duch Bo?y chce czego innego ni? ?cia?o” i d??y do czego innego ni? cia?o ju? wewn?trz cz?owieka, jako wewn?trzne ?ród?o d??eń i dzia?ań cz?owieka, ?tak, ?e nie czynicie tego, czego chcecie” (Ga 5,17). Pawe? daje temu jeszcze pe?niej wyraz w innym miejscu, gdy pisze o z?u, które czyni, cho? ?nie chce” oraz o niemo?liwo?ci — a raczej o ograniczonej mo?liwo?ci — czynienia dobra, które ?chce” (Rz 7,19). Nie wchodz?c w szczegó?ow? egegez? tego tekstu mo?emy powiedzie?, ?e napi?cie pomi?dzy ?cia?em” a ?duchem” w cz?owieku jest naprzód immanentne. Wyra?a si? ono jako ?przesilanie si?” dobra i z?a w jego sercu. Owo po??danie, o jakim mówi Chrystus w Kazaniu na Górze (por. Mt 5,27-28), chocia? jest aktem ?wewn?trznym”, pozostaje z pewno?ci? wedle j?zyka Paw?owego przejawem ??ycia wed?ug cia?a”. Daje ono zarazem sposobno?? ukazania tego, jak wewn?trz cz?owieka przesila si? ??ycie wed?ug cia?a” i ??ycie wed?ug ducha” — jak to drugie w obecnym stanie cz?owieka, przy jego dziedzicznej grzeszno?ci, samo z siebie okazuje sw? s?abo??, niewystarczalno??, i nieraz ulega, je?li nie zostanie wewn?trznie wzmocnione ku spe?nianiu tego, ?czego chce Duch”. Mo?emy wnosi?, ?e te s?owa Paw?a, które mówi? o ??yciu wed?ug cia?a” i ?wed?ug ducha”, s? równocze?nie syntez? i skrótem my?lowym — i wedle tego klucza trzeba je rozumie?.

3 Samo to przeciwstawienie ??ycia wed?ug cia?a” i ??ycia wed?ug Ducha” znajdujemy w Li?cie do Rzymian — i tam jest ono (podobnie zreszt? jak w Li?cie do Galatów) umieszczone w kontek?cie Paw?owej nauki o usprawiedliwieniu przez wiar?, a wi?c z mocy samego Chrystusa dzia?aj?cego wewn?trz cz?owieka przez Ducha ?wi?tego. W takim kontek?cie Pawe? doprowadza owo przeciwstawienie do ostatecznych konsekwencji, gdy pisze: ?Ci bowiem, którzy ?yj? wed?ug cia?a, d??? do tego, czego chce cia?o; ci za?, którzy ?yj? wed?ug Ducha — do tego, czego chce Duch. D??no?? bowiem cia?a prowadzi do ?mierci, d??no?? za? Ducha — do ?ycia i pokoju. A to dlatego, ?e d??no?? cia?a wroga jest Bogu, nie podporz?dkowuje si? bowiem Prawu Bo?emu, ani nawet nie jest do tego zdolna. A ci, którzy ?yj? wed?ug cia?a, Bogu podoba? si? nie mog?. Wy jednak nie ?yjecie wed?ug cia?a, lecz wed?ug Ducha, je?li tylko Duch Bo?y w was mieszka. Je?eli za? kto nie ma Ducha Chrystusowego, ten do Niego nie nale?y. Je?eli natomiast Chrystus w was mieszka, cia?o wprawdzie podlega ?mierci ze wzgl?du na [skutki] grzechu, duch jednak posiada ?ycie na skutek usprawiedliwienia” (Rz 8,5-10).

4 Wida?, jakie w ca?ym tym tek?cie Pawe? roztacza horyzonty: si?ga do ?pocz?tku” — to znaczy w tym wypadku do pierwszego grzechu, który ju? by? wyrazem ??ycia wed?ug cia?a”, i który stworzy? w cz?owieku dziedzictwo, czyli sta?? sk?onno?? takiego tylko ?ycia wraz z dziedzictwem ?mierci — i równocze?nie si?ga do owego ostatecznego zwyci?stwa nad grzechem i ?mierci?, którego znakiem i zapowiedzi? jest zmartwychwstanie Chrystusa: ?Ten, co wskrzesi? Chrystusa [Jezusa] z martwych, przywróci do ?ycia wasze ?miertelne cia?a moc? mieszkaj?cego w was swego Ducha” (Rz 8,11). Jednak?e w takiej zarazem eschatologicznej perspektywie uwydatnia autor równocze?nie owo ?usprawiedliwienie” w Chrystusie, które jest przeznaczone ju? dla cz?owieka ?historycznego”, dla ka?dego cz?owieka w ca?ym ?wczoraj, dzi? i jutro” historii ?wiata, a zarazem historii zbawienia: usprawiedliwienie, które jest istotne dla cz?owieka wewn?trznego, przeznaczone w?a?nie dla tego ?serca”, do którego odwo?ywa? si? Chrystus, mówi?c o ?czysto?ci” i ?nieczysto?ci” w znaczeniu moralnym. Usprawiedliwienie to nie jest wymiarem samej tylko Bo?ej ekonomii odkupienia i u?wi?cenia cz?owieka. Jest ono wedle Paw?a autentyczn? moc? dzia?aj?c? w cz?owieku — moc?, która ujawnia si? i potwierdza w jego uczynkach.

5 Oto znów s?owa z Listu do Galatów: ?Jest za? rzecz? wiadom?, jakie uczynki rodz? si? z cia?a: nierz?d, nieczysto??, wyuzdanie, uprawianie ba?wochwalstwa, czary, nienawi??, spór, zawi??, wzburzenie, niew?a?ciwa pogoń za zaszczytami, niezgoda, roz?amy, zazdro??, pijaństwo, hulanki i tym podobne” (Ga 5,19-21). ?Owocem za? ducha jest: mi?o??, rado??, pokój, cierpliwo??, uprzejmo??, dobro?, wierno??, ?agodno??, opanowanie” (Ga 5,22-23). ?ycie ?wed?ug cia?a” przeciwstawia si? w nauce Paw?owej ??yciu wed?ug Ducha” nie tylko wewn?trz cz?owieka, nie tylko ?w sercu”. Znajduje ono, jak wida?, szerokie i zró?nicowane pole uzewn?trznienia w uczynkach. Pawe? mówi z jednej strony o ?uczynkach”, które rodz? si? z ?cia?a” — mo?na by rzec: o uczynkach, w których uzewn?trznia si? cz?owiek ?yj?cy ?wed?ug cia?a” — z drugiej strony za? mówi o ?owocach Ducha”, to znaczy tak?e o uczynkach, o sposobach post?powania, o cnotach, w których uzewn?trznia si? cz?owiek ?yj?cy wed?ug Ducha. O ile w pierwszym wypadku mamy do czynienia z cz?owiekiem pozostawionym owej trojakiej po??dliwo?ci, o której Jan mówi, i? jest ?ze ?wiata” — o tyle w wypadku drugim mamy do czynienia z tym, co poprzednio nazwali?my etosem Odkupienia. Teraz dopiero mo?emy w pe?ni wyja?ni? natur? i struktur? owego etosu. Wyra?a si? on i potwierdza poprzez to, co w cz?owieku, w ca?ym jego operari, w uczynkach, w post?powaniu, jest owocem przezwyci??enia trojakiej po??dliwo?ci: cia?a, oczu i pychy ?ywota (tego wszystkiego, o co mo?na s?usznie ?oskar?a?” serce ludzkie, o co mo?na systematycznie ?podejrzewa?” cz?owieka i jego wn?trze).

6 Je?li jednak owo przezwyci??enie w sferze etosu przejawia si? i urzeczywistnia jako ?mi?o??, rado??, pokój, cierpliwo??, uprzejmo??, dobro?, wierno??, ?agodno??, opanowanie”, jak czytamy w Li?cie do Galatów — to za ka?dym z tych urzeczywistnień, tych uczynków i zachowań, tych cnót moralnych stoi swoisty wybór, czyli wysi?ek woli, owoc ducha ludzkiego przejawiaj?cy si? w wyborze dobra. Mówi?c j?zykiem Paw?a: ?duch” [ludzki] po??da przeciw ?cia?u” (Ga 5,17) i okazuje si? w tym swoim ?po??daniu” silniejszy od ?cia?a” i jego po??dań (zrodzonych z troistej po??dliwo?ci). Okazuje si? za? mocniejszy w tym zmaganiu pomi?dzy dobrem a z?em dzi?ki mocy Ducha ?wi?tego, która dzia?aj?c wewn?trz ducha ludzkiego sprawia, ?e po??danie tego ducha owocuje dobrem. S? to wi?c nie tylko — i nie tyle — same ?uczynki” cz?owieka, ile ?owoce”, czyli skutki dzia?ania ?Ducha” w cz?owieku. I dlatego Pawe? mówi o ?owocach Ducha”, pisz?c to s?owo z wielkiej litery.

Zanim wnikniemy w ca?? t? struktur? wn?trza ludzkiego przy pomocy wszystkich subtelnych rozró?nień, których dostarczy nowa teologia, zw?aszcza od czasów Tomasza z Akwinu, poprzestańmy na takim tylko biblijnym zarysie, który pozwala nam w stopniu podstawowym i wystarczaj?cym rozumie? Paw?owe rozró?nienie i przeciwstawienie ?cia?a” i ?ducha”.

Zauwa?yli?my, ?e w?ród ?owoców Ducha” Aposto? wymienia równie? ?opanowanie”. Trzeba, aby?my to zapami?tali, gdy? na dalszych etapach naszych rozwa?ań wypadnie nam jeszcze do tego ?opanowania” powróci? w sposób szczególny.

(17.12.1980)