杏MAP导航

1 Prowadz?c nasze cotygodniowe rozwa?ania na temat tej wypowiedzi Chrystusa z Kazania na Górze, w której mówi On o przykazaniu ?Nie cudzo?ó?”, a nast?pnie przyrównuje ?po??danie” (?po??dliwe patrzenie”) do ?cudzo?o?enia w sercu”, staramy si? odpowiedzie? sobie na pytanie: czy s?owa te tylko (i nade wszystko) oskar?aj? ?serce” ludzkie, czy te? stanowi? przede wszystkim wezwanie pod jego adresem. Wezwanie — rzecz jasna — o charakterze etycznym. Wezwanie wa?ne i istotne dla samego etosu Ewangelii. Odpowiadamy, ?e s?owa te stanowi? przede wszystkim takie w?a?nie wezwanie.

Równocze?nie staramy si? te refleksje przybli?y? do tych ?szlaków”, po jakich chadza — w odno?nej dziedzinie — ?wiadomo?? ludzi wspó?czesnych. Ju? na dawniejszym etapie naszych rozwa?ań wspomnieli?my o erosie. To greckie wyra?enie, które z mitologii przesz?o do filozofii, a z kolei trafi?o do j?zyka literatury i do mowy potocznej, jest — w przeciwieństwie do s?owa ?etos” — obce i nieznane na terenie biblijnym. Je?li s?owem ?etos”, znanym Septuagincie i Nowemu Testamentowi, pos?ugujemy si? w niniejszych analizach tekstów biblijnych, to czynimy to z uwagi na znaczenie ogólne, jakiego nabra?o ono w filozofii i teologii, ogarniaj?c w swej tre?ci z?o?one dziedziny dobra i z?a zale?nego od ludzkiej woli, dobra i z?a moralnego poddanego prawom sumienia i wra?liwo?ci ludzkiego ?serca”. S?owo ?eros” oprócz tego, ?e jest imieniem w?asnym postaci mitologicznej, posiada swe znaczenie filozoficzne u Platona, które zdaje si? ró?ni? od znaczenia obiegowego, a tak?e od znaczenia, jakie zwykle posiada w literaturze pi?knej. Oczywi?cie, ?e musimy tutaj uwzgl?dni? ca?y wachlarz znaczeń, które ró?ni? si? od siebie odcieniami, zbli?aj?c si? bardziej do postaci mitologicznej, b?d? te? do tre?ci filozoficznej, b?d? te? odchodz?c w kierunku widzenia nade wszystko ?somatycznego” czy te? ?seksualnego”. Uwzgl?dniaj?c taki rozleg?y wachlarz znaczeń, wypada równie? w sposób zró?nicowany ocenia? to, co ??czy si? z ?erosem” i bywa okre?lane jako ?erotyczne”.

2 Wedle Platona, ?eros” oznacza t? si?? wewn?trzn?, która porywa cz?owieka ku wszystkiemu, co dobre, prawdziwe i pi?kne. Owo ?porwanie” wskazuje w tym wypadku na intensywno?? podmiotowego aktu ducha ludzkiego. Natomiast w znaczeniu obiegowym — a tak?e w literaturze pi?knej — owo ?porwanie” zdaje si? by? nade wszystko zmys?owej natury. Wywo?uje ono wzajemne d??enie dwojga: m??czyzny i kobiety, do zbli?enia i zjednoczenia cia?, tego zjednoczenia, o którym mówi Rdz 2,24. Pozostaje spraw? interpretacji ?erosa”, je?li pytamy, czy wyra?a ono to samo, co opis biblijny (przede wszystkim Rdz 2,23-25), który niew?tpliwie daje ?wiadectwo wzajemnej fascynacji i odwiecznego wezwania cz?owieka poprzez jego m?sko?? i kobieco?? do owej ?jedno?ci w ciele”, jaka ma równocze?nie urzeczywistnia? zjednoczenie — komuni? osób. I dla tej w?a?nie interpretacji ?erosa” (a równocze?nie jego stosunku do etosu), kluczowe znaczenie posiada równie? to, w jaki sposób zrozumiemy owo ?po??danie” z Kazania na Górze.

3 Wydaje si?, ?e j?zyk potoczny bierze nade wszystko pod uwag? to znaczenie ?po??dania”, które poprzednio okre?lili?my jako ?psychologiczne”, a mo?na by je nazwa? równie? ?seksuologicznym” przy za?o?eniach, które ograniczaj? si? do nade wszystko przyrodniczej, ?somatycznej” i sensualistycznej interpretacji ludzkiego erotyzmu. (Nie chodzi w tym miejscu ?adn? miar? o zani?enie warto?ci badań i wiedzy w tej dziedzinie, chodzi tylko o zwrócenie uwagi na niebezpieczeństwo ograniczenia i wy??czno?ci.) Otó? w znaczeniu psychologicznym albo seksuologicznym po??danie wskazuje na podmiotow? intensywno?? d??enia do przedmiotu z uwagi na jego charakter seksualny (warto?? seksualn?). Owo d??enie ma sw? podmiotow? intensywno?? ze wzgl?du na swoiste ?porwanie”, które ogarnia i opanowuje sfer? emotywn? cz?owieka i wci?ga jego ?cielesno??” (jego somatyczn? m?sko?? wzgl?dnie kobieco??). Kiedy w Kazaniu na Górze s?yszymy o ?po??daniu”, o cz?owieku (m??czy?nie), który ?patrzy po??dliwie” na kobiet?, s?owa te — rozumiane w znaczeniu ?psychologicznym” (seksuologicznym) — odnosz? si? do sfery zjawisk, które wedle obiegowego j?zyka bywaj? okre?lane w?a?nie jako ?erotyczne”. W granicach wypowiedzi z Mt 5,27-28 chodzi tylko o akt wewn?trzny, natomiast jako ?erotyczne” bywaj? okre?lane przede wszystkim te sposoby dzia?ania, wzajemnego zachowania si? m??czyzny i kobiety, które s? zewn?trznym wyrazem takich w?a?nie aktów wewn?trznych. Tym niemniej zdaje si? nie ulega? w?tpliwo?ci, ?e przy takim rozumieniu trzeba by po?o?y? prawie znak równo?ci pomi?dzy ?erotyczne” a ?p?yn?ce z po??dania” (i s?u??ce zaspokojeniu samej po??dliwo?ci cia?a). Je?li tak, to s?owa Chrystusa z Mt 5,27-28 zawiera?yby s?d negatywny o tym, co ?erotyczne”, a zwracaj?c si? do serca ludzkiego, stanowi?yby zarazem jakie? surowe przestrze?enie przed ?erosem”.

4 Jednak?e wspomnieli?my ju? poprzednio, i? ?eros” ma wiele odcieni znaczeniowych. I dlatego te?, próbuj?c okre?li? stosunek wypowiedzi z Kazania na Górze (Mt 5,27-28) do rozleg?ej dziedziny zjawisk ?erotycznych”, czyli owych dzia?ań i zachowań wzajemnych, w?ród których m??czyzna i kobieta zbli?aj? si? do siebie i ??cz? si? z sob? w jedno?? cia?a (por. Rdz 2,24), nale?y liczy? si? z t? wielo?ci? odcieni znaczeniowych ?erosa”. Wydaje si? bowiem rzecz? mo?liw?, a?eby — bior?c pod uwag? jego znaczenie platońskie — w obr?bie poj?cia ?eros” znalaz?o si? miejsce dla tego etosu, dla tych tre?ci etycznych, a po?rednio tak?e teologicznych, które na drodze niniejszych sukcesywnych analiz zosta?y wydobyte z Chrystusowego odwo?ania si? do ?serca” w Kazaniu na Górze. Chyba nawet znajomo?? wielu odcieni znaczeniowych ?erosa” oraz tego, co w zró?nicowanym do?wiadczeniu i opisie cz?owieka ró?nych epok, w ró?nych punktach d?ugo?ci i szeroko?ci geograficznej, bywa okre?lane jako ?erotyczne”, mo?e dopomóc w zrozumieniu swoistego i z?o?onego bogactwa tego ?serca”, do którego Chrystus odwo?a? si? w swej wypowiedzi z Mt 5,27-28.

5 Je?li przyjmiemy, ?e ?eros” oznacza si?? wewn?trzn?, która ?porywa” cz?owieka w stron? tego, co prawdziwe, dobre i pi?kne, to wówczas w obr?bie tego poj?cia wida? tak?e otwart? drog? ku temu, co Chrystus chcia? wyrazi? w Kazaniu na Górze. S?owa z Mt 5,27-28, je?eli s? ?oskar?eniem” serca ludzkiego, to równocze?nie i daleko bardziej jeszcze s? skierowani do niego wezwaniem. Owo wezwanie jest kategori? w?a?ciw? dla etosu odkupienia. Wezwanie do tego, co prawdziwe, dobre i pi?kne, oznacza w etosie odkupienia równocze?nie konieczno?? przezwyci??enia tego, co p?ynie z trojakiej po??dliwo?ci. Oznacza te? mo?liwo?? i konieczno?? przetworzenia tego, co zosta?o obci??one po??dliwo?ci? cia?a. Niemniej, je?li s?owa z Mt 5,27-28 s? takim wezwaniem, to w takim razie oznaczaj? one, ?e ?eros” i ?etos” w tej dziedzinie (erotycznej) nie rozchodz? si? z sob?, nie przeciwstawiaj? si? sobie wzajemnie, ale s? wezwane do spotkania si? w sercu cz?owieka — i w tym spotkaniu przynosz? owoce. Godny ?serca” ludzkiego jest taki kszta?t tego, co ?erotyczne”, który zarazem jest kszta?tem etosu: tego, co ?etyczne”.

6 Jest to stwierdzenie niezmiernie wa?ne równocze?nie dla etosu i etyki. Z tym ostatnim bowiem poj?ciem ??czy si? bardzo cz?sto znaczenie ?negatywne” — dlatego, ?e etyka niesie z sob? normy i przykazania, a tak?e zakazy. S?owa z Kazania na Górze na temat ?po??dania” (?po??dliwego patrzenia”) sk?onni jeste?my rozumie? tak?e wy??cznie jako zakaz — zakaz w dziedzinie erosa (czyli w dziedzinie ?erotycznej”). Bardzo cz?sto te? na takim tylko rozumieniu sprawy poprzestajemy, nie staraj?c si? ods?oni? warto?ci — g??bokich i istotnych zaprawd? warto?ci — jakie zakaz ten os?ania, to znaczy: zabezpiecza. Ale nie tylko zabezpiecza. Równie? udost?pnia i wyzwala, je?eli nauczymy si? otwiera? nasze ?serca” ku tym warto?ciom.

Chrystus w Kazaniu na Górze tego w?a?nie nas uczy. Ku temu skierowuje ludzkie ?serce”.

(5.11.1980)