杏MAP导航

1 Mo?na powiedzie?, ?e analiza pierwszych rozdzia?ów Ksi?gi Rodzaju zmusza nas w pewnym sensie do odtworzenia zasadniczych elementów pierwotnego do?wiadczenia cz?owieka. W tym sensie tekst jahwistyczny ze wzgl?du na swój charakter jest ?ród?em szczególnym. Mówi?c o pierwotnych do?wiadczeniach ludzkich, mamy na my?li nie tyle ich odleg?o?? w czasie, ile raczej ich zasadnicze znaczenie. Wa?ne zatem jest nie to, ?e te do?wiadczenia nale?? do prehistorii cz?owieka (do jego ?prehistorii teologicznej”), ale ?e znajduj? si? one zawsze u korzeni wszelkiego do?wiadczenia ludzkiego. Tak jest naprawd?, chocia? na te istotne do?wiadczenia w zwyczajnym rozwoju egzystencji ludzkiej nie zwraca si? wiele uwagi. S? one bowiem tak wplecione w zwyczajne sprawy ?yciowe, ?e na ogó? nie dostrzegamy ich niezwyk?o?ci. Na podstawie analiz dot?d przeprowadzonych mogli?my ju? zda? sobie spraw?, ?e to, co na pocz?tku nazwali?my ?objawieniem cia?a”, pomaga nam w pewien sposób odkry? niezwyk?o?? tego, co jest zwyk?e. Jest to mo?liwe, poniewa? objawienie (to pierwotne, które znalaz?o wyraz najpierw w opowiadaniu jahwistycznym Rdz 2 – 3, potem w tek?cie Rdz 1) bierze pod uwag? w?a?nie te pierwotne do?wiadczenia, w których ukazuje si? w sposób prawie ca?kowity absolutna oryginalno?? tego, czym jest istota ludzka, m??czyzna – niewiasta jako cz?owiek, czyli tak?e przez swoje cia?o. Ludzkie do?wiadczenie cia?a, tak jak je odkrywamy w przytoczonych tekstach biblijnych, znajduje si? na pewno u progu ca?ego nast?pnego do?wiadczenia ?historycznego”. Ono jednak?e wydaje si? tak?e opiera? na takiej g??bi ontologicznej, której cz?owiek nie dostrzega w swoim ?yciu codziennym, chocia? równocze?nie w pewien sposób j? zak?ada i domaga si? jej jako cz??ci procesu kszta?towania w?asnego obrazu.

2 Bez tej refleksji wprowadzaj?cej niemo?liwe by?oby dok?adne okre?lenie znaczenia nago?ci pierwotnej i podj?cie analizy Rdz 2,25, gdzie powiedziano tak: ?Chocia? m??czyzna i jego ?ona byli nadzy, nie odczuwali wobec siebie wstydu”. Na pierwszy rzut oka wprowadzenie tego szczegó?u, pozornie drugorz?dnego, do jahwistycznego opowiadania o stworzeniu cz?owieka mo?e wydawa? si? czym? nieodpowiednim lub niestosownym. Mo?na by my?le?, ?e przytoczony urywek nie wytrzymuje porównania z tym, o czym mówi? poprzednie wersety i ?e w pewnym sensie wychodzi poza kontekst. Jednak?e wobec pog??bionej analizy taka ocena okazuje si? nies?uszna. W rzeczywisto?ci Rdz 2,25 przedstawia jeden z kluczowych elementów pierwotnego objawienia, tak samo decyduj?cy jak inne teksty (Rdz 2,20.23), które ju? pozwoli?y nam dok?adnie okre?li? znaczenie pierwotnej samotno?ci i pierwotnej jedno?ci cz?owieka. Do??cza si? do nich, jako trzeci element, znaczenie pierwotnej nago?ci, jasno ukazany w kontek?cie; i on, w pierwszym biblijnym zarysie antropologii, nie jest czym? ubocznym. Przeciwnie, on w?a?nie jest kluczem dla jej pe?nego i ca?kowitego zrozumienia.

3 Oczywist? jest rzecz?, ?e w?a?nie ten element dawnego tekstu biblijnego wnosi do teologii cia?a specyficzny wk?ad, którego nie mo?na absolutnie pomija?. Potwierdz? nam to dalsze analizy. Ale zanim je podejmiemy, pozwol? sobie zauwa?y?, ?e w?a?nie tekst Rdz 2,25 wymaga wyra?nie po??czenia refleksji nad teologi? cia?a z wymiarem osobowej podmiotowo?ci cz?owieka; w tym bowiem obr?bie rozwija si? ?wiadomo?? znaczenia cia?a. Rdz 2,25 mówi o tym w sposób o wiele bardziej bezpo?redni ni? inne cz??ci tego tekstu jahwistycznego, które ju? okre?lili?my jako pierwszy zapis ?wiadomo?ci ludzkiej. Zdanie, wed?ug którego pierwsze istoty ludzkie — m??czyzna i kobieta — ?byli nadzy”, a jednak ?nie odczuwali wstydu”, opisuje bez w?tpienia ich stan ?wiadomo?ci, co wi?cej, ich wzajemne do?wiadczenie cia?a, czyli do?wiadczenie ze strony m??czyzny kobieco?ci, która ukazuje si? w nago?ci cia?a i wzajemnie, podobnie do?wiadczenie m?sko?ci ze strony kobiety. Stwierdzaj?c, ?e ?nie odczuwali wobec siebie wstydu”, autor stara si? opisa? to wzajemne do?wiadczenie cz?owieka w sensie ?zwyk?ym” i przednaukowym, ale odpowiada tak?e wymogom antropologii, a w szczególno?ci antropologii wspó?czesnej, która ch?tnie si?ga na nowo do tak zwanych do?wiadczeń g??bi, jak do do?wiadczenia wstydu.

4 Nawi?zuj?c tutaj do dok?adno?ci opowiadania, jaka by?a mo?liwa dla autora tekstu jahwistycznego, dochodzimy do rozwa?ania stopni do?wiadczenia cz?owieka ?historycznego”, obci??onego dziedzictwem grzechu, które jednak metodologicznie wychodz? w?a?nie od stanu pierwotnej niewinno?ci. Stwierdzili?my ju? poprzednio, ?e w odwo?aniu si? ?do pocz?tku” (poddane tutaj przez nas kolejnym analizom kontekstowym) Chrystus po?rednio ustala ide? ci?g?o?ci i wi?zi mi?dzy tymi dwoma stanami, jak gdyby pozwala? nam cofn?? si? od progu grzeszno?ci ?historycznej” cz?owieka do jego pierwotnej niewinno?ci. W?a?nie Rdz 2,25 domaga si? w sposób szczególny przekroczenia tego progu. ?atwo te? zauwa?y?, jak ten fragment, razem z tkwi?cym w nim znaczeniem pierwotnej nago?ci, w??cza si? w ca?o?? kontekstu opowiadania jahwistycznego. Rzeczywi?cie, kilka wersetów dalej, ten sam autor pisze: ?A wtedy otworzy?y si? im obojgu oczy i poznali, ?e s? nadzy; spletli wi?c ga??zki figowe i zrobili sobie przepaski” (Rdz 3,7). Przys?ówek ?wtedy” wskazuje na nowy moment i now? sytuacj? wynikaj?c? z zerwania pierwszego Przymierza; jest to sytuacja, jaka nast?pi?a po nieudanej próbie zwi?zanej z drzewem poznania dobra i z?a, która równocze?nie stanowi?a pierwsz? prób? pos?uszeństwa, czyli pos?uchu dla S?owa w ca?ej jego prawdzie i przyj?cia Mi?o?ci wed?ug pe?ni wymagań Woli stwórczej. Ten nowy moment lub nowa sytuacja poci?ga za sob? tak?e now? tre?? i now? jako?? do?wiadczenia cia?a, tak ?e nie mo?na ju? powiedzie?: ?byli nadzy, [lecz] nie odczuwali wobec siebie wstydu”. Wstyd zatem jest do?wiadczeniem nie tylko pierwotnym, ale ?granicznym”.

5 Znamienna dlatego jest ró?nica sformu?owań, jaka dzieli Rdz 2,25 od Rdz 3,7. W pierwszym przypadku, ?byli nadzy, [lecz] nie odczuwali wobec siebie wstydu”; w drugim przypadku, ?poznali, ?e s? nadzy”. Czy to znaczy, ?e poprzednio ?nie poznali, ?e s? nadzy?”, ?e nie wiedzieli o tym i nie widzieli wzajemnie nago?ci swoich cia?? Znamienna przemiana, o której ?wiadczy tekst biblijny w odniesieniu do do?wiadczenia wstydu (o którym mówi jeszcze Ksi?ga Rodzaju, zw?aszcza w rozdziale 3,10-12), dokonuje si? na poziomie g??bszym ni? czyste i zwyk?e pos?ugiwanie si? zmys?em wzroku. Analiza porównawcza mi?dzy Rdz 2,25 i Rdz 3,7 prowadzi z konieczno?ci do wniosku, ?e tutaj nie chodzi o przej?cie od ?niepoznania” do ?poznania”, lecz o radykaln? zmian? znaczenia pierwotnej nago?ci kobiety wobec m??czyzny i m??czyzny wobec kobiety. Ona wyp?ywa z ich ?wiadomo?ci jako owoc drzewa znajomo?ci dobra i z?a: ?Któ? ci powiedzia?, ?e jeste? nagi? Czy mo?e zjad?e? z drzewa, z którego ci zakaza?em je???” (Rdz 3,11). Ta zmiana odnosi si? bezpo?rednio do do?wiadczenia znaczenia w?asnego cia?a wobec Stwórcy i stworzeń. Potwierdzaj? to nast?pnie s?owa m??czyzny: ?Us?ysza?em Twój g?os w ogrodzie: przestraszy?em si?, bo jestem nagi, i ukry?em si?” (Rdz 3,10). Ale w szczególno?ci ta zmiana, któr? tekst jahwistyczny szkicuje w sposób tak zwi?z?y i dramatyczny, odnosi si? bezpo?rednio, mo?e w sposób najbardziej bezpo?redni, do relacji m??czyzna — kobieta, kobieco?? — m?sko??.

6 Do analizy tej przemiany b?dziemy musieli powróci? jeszcze w innych cz??ciach naszych dalszych rozwa?ań. Teraz, doszed?szy do tej granicy, która przechodzi przez sfer? ?pocz?tku”, do którego odwo?a? si? Chrystus, musimy zapyta? si?, czy mo?liwe jest odtworzy? w jaki? sposób pierwotne znaczenie nago?ci, które w Ksi?dze Rodzaju stanowi najbli?szy kontekst nauki o jedno?ci istoty ludzkiej jako m??czyzny i kobiety. Wydaje si? to mo?liwe, je?eli jako punkt odniesienia przyjmiemy do?wiadczenie wstydu, tak jak ono w dawnym tek?cie biblijnym zosta?o jasno przedstawione jako do?wiadczenie ?graniczne”.

B?dziemy si? starali przeprowadzi? prób? takiego odtworzenia w dalszym ci?gu naszych rozwa?ań.

(12.12.1979)