杏MAP导航

UWAGA:

a.             poza przest?pstwami, o których mowa w art. 6 Norm promulgowanych przez motu proprio ?Sacramentorum sanctitatis tutela”, poni?ej zamieszczonych wskazań nale?y przestrzega? — ewentualnie odpowiednio je dostosowuj?c — w przypadku wszystkich przest?pstw zastrze?onych Kongregacji Nauki Wiary;

b.             w dalszej cz??ci dokumentu stosowane b?d? nast?puj?ce skróty: KPK: Kodeks Prawa Kanonicznego (Codex Iuris Canonici); KKKW: Kodeks Kanonów Ko?cio?ów Wschodnich (Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium); SST: motu proprio ?Sacramentorum sanctitatis tutela” – Normy znowelizowane 2010; VELM: motu proprio ?Vos estis lux mundi” - 2019; KNW: Kongregacja Nauki Wiary (Congregatio pro Doctrina Fidei).

***

Wst?p

Niniejsze Vademecum zosta?o przygotowane przez Kongregacj? Nauki Wiary jako odpowied? na liczne pytania dotycz?ce sposobu post?powania w sprawach karnych nale??cych do jej kompetencji. Jest ono skierowane przede wszystkim do ordynariuszy i osób stosuj?cych prawo, na których spoczywa obowi?zek prze?o?enia na konkretne dzia?ania przepisów kanonicznych w przypadkach wykorzystywania seksualnego osób ma?oletnich przez duchownych.

Ma by? ono swego rodzaju ?podr?cznikiem”, który, od chwili otrzymania wiadomo?ci o przest?pstwie (notitia criminis) a? do ostatecznego zamkni?cia sprawy, poprowadzi krok po kroku ka?dego, kto znajdzie si? wobec konieczno?ci podj?cia dzia?ań zwi?zanych z ustaleniem prawdy w zakresie wy?ej wspomnianych przest?pstw.

Nie stanowi ono tekstu normatywnego ani nie jest nowelizacj? obowi?zuj?cych w tej materii przepisów – jego zadaniem jest lepsze obja?nienie toku post?powania. Pomimo to zaleca si? jego przestrzeganie, w prze?wiadczeniu, ?e dzi?ki ujednoliceniu praktyki sposób wymierzania sprawiedliwo?ci staje si? bardziej klarowny.

Podstaw? prawn? stanowi? przede wszystkim oba obowi?zuj?ce Kodeksy (KPK i KKKW); Normy dotycz?ce przest?pstw zastrze?onych dla Kongregacji Nauki Wiary, w znowelizowanej wersji z 2010 r., wydane wraz z motu proprio "Sacramentorum sanctitatis tutela", z uwzgl?dnieniem zmian wprowadzonych przez Rescripta ex Audientia z 3 i 6 grudnia 2019 r.; motu proprio "Vos estis lux mundi". Niemniej wa?na jest tak?e praktyka Kongregacji Nauki Wiary, która w ostatnich latach ulega?a doprecyzowaniu i utrwaleniu.

Jako ?e Vademecum stanowi narz?dzie elastyczne, przewiduje si? mo?liwo?? jego okresowej aktualizacji, przy okazji wprowadzanych zmian prawnych oraz wówczas, gdy praktyka stosowana przez Kongregacj? b?dzie wymaga?a u?ci?lenia lub poprawy.

Celowo nie uwzgl?dniono w Vademecum wskazówek dotycz?cych przebiegu s?dowego procesu karnego pierwszej instancji, w prze?wiadczeniu, ?e to post?powanie jest ju? dostatecznie jasno i szczegó?owo przedstawione w obowi?zuj?cych Kodeksach.

Naszym pragnieniem jest, by narz?dzie to mog?o wspomaga? diecezje, instytuty ?ycia konsekrowanego i stowarzyszenia ?ycia apostolskiego, konferencje biskupów oraz rozmaite jednostki ko?cielne w lepszym zrozumieniu i wprowadzaniu w ?ycie wymogów wymiaru sprawiedliwo?ci w zakresie ka?dego delictum gravius, które dla ca?ego Ko?cio?a stanowi g??bok? i bolesn? ran?, domagaj?c? si? uleczenia.

I.          Co stanowi przest?pstwo?

1.       Przest?pstwo, o którym mowa, obejmuje ka?dy grzech zewn?trzny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu, którego dopuszcza si? osoba duchowna wobec osoby ma?oletniej (por. kan. 1395 § 2 KPK; art. 6 § 1, 1° SST).

2.       Kategoria tego przest?pstwa jest bardzo szeroka i mo?e obejmowa? np. stosunek seksualny (za zgod? lub bez zgody), kontakt fizyczny na tle seksualnym, ekshibicjonizm, masturbacj?, wytwarzanie materia?ów pornograficznych, nak?anianie do prostytucji, rozmowy lub propozycje o charakterze seksualnym, równie? prowadzone za po?rednictwem ?rodków komunikacji.

3.       Definicja poj?cia ?osoby ma?oletniej” w odniesieniu do omawianych przypadków zmienia?a si? z up?ywem czasu: do dnia 30 kwietnia 2001 roku za ma?oletni? uznawana by?a osoba, która nie ukończy?a 16. roku ?ycia (cho? w niektórych legislacjach partykularnych — np. w USA [od 1994 roku] i w Irlandii [od 1996 roku] — ta granica wiekowa podniesiona by?a do lat 18). Od 30 kwietnia 2001 roku, czyli daty promulgacji motu proprio ?Sacramentorum sanctitatis tutela”, wiek ten zosta? powszechnie podniesiony do lat 18, i taka granica obowi?zuje obecnie. O zmianie tej nale?y pami?ta? przy ustalaniu, czy ?osoba ma?oletnia” rzeczywi?cie kwalifikuje si? jako taka, wed?ug definicji ustawowej obowi?zuj?cej w chwili pope?nienia czynu.

4.       Fakt, ?e mówi si? o ?osobie ma?oletniej” nie ma zwi?zku z rozró?nieniem, którego dokonuje si? czasami w oparciu o wiedz? psychologiczn? na akty ?pedofilii” i akty ?efebofilii”, tj. pope?niane z nastolatkami, którzy zakończyli ju? okres dojrzewania. Ich dojrza?o?? p?ciowa nie ma wp?ywu na kanoniczn? kwalifikacj? przest?pstwa.

5.       Nowa wersja motu proprio SST, promulgowana 21 maja 2010 roku, stanowi, ?e zrównane s? z osob? ma?oletni? osoby, które s? trwale niezdolne pos?ugiwa? si? rozumem (por. art. 6 § 1, 1° SST). W odniesieniu do sformu?owania ?doros?a osoba bezradna”, której definicja w innym miejscu brzmi: «ka?da osoba chora, z u?omno?ciami fizycznymi lub umys?owymi albo pozbawiona wolno?ci osobistej, która faktycznie, nawet sporadycznie, ogranicza jej zdolno?? rozumienia lub chcenia, czy te? w inny sposób przeciwstawienia si? agresji» (por. art. 1 § 2, b VELM), nale?y przypomnie?, ?e definicja ta jest szersza ni? zakres kategorii podlegaj?cej kompetencji KNW, która to kompetencja ogranicza si? do osób ma?oletnich, które nie ukończy?y 18 roku ?ycia oraz osób ?trwale niezdolnych pos?ugiwa? si? rozumem”. Inne kategorie, wykraczaj?ce poza te przypadki, podlegaj? kompetentnym Dykasteriom (por. art. 7 § 1 VELM).

6.       SST wprowadzi?o ponadto (por. art. 6 § 1, 2° SST) trzy nowe przest?pstwa odnosz?ce si? do szczególnej kategorii osób ma?oletnich. Dotycz? one nabywania albo przechowywania (tak?e czasowego), lub rozpowszechniania w celach lubie?nych materia?ów pornograficznych, przedstawiaj?cych ma?oletnich poni?ej czternastego roku ?ycia (od 1 stycznia 2020 roku: poni?ej osiemnastego roku ?ycia), przez duchownego – w jakikolwiek sposób i za pomoc? jakiegokolwiek urz?dzenia. Od 1 czerwca do 31 grudnia 2019 roku nabywanie, przechowywanie i rozpowszechnianie materia?ów pornograficznych przedstawiaj?cych ma?oletnich od 14. do 18. roku ?ycia przez duchownych lub cz?onków instytutów ?ycia konsekrowanego lub stowarzyszeń ?ycia apostolskiego stanowi? przest?pstwa podlegaj?ce kompetencji innych Dykasterii (por. art. 1 i 7 VELM). Od 1 stycznia 2020, w odniesieniu do duchownych, przest?pstwa te podlegaj? kompetencji Kongregacji Nauki Wiary.

7.       Nale?y podkre?li?, ?e te trzy przest?pstwa s? ?cigane kanonicznie dopiero od daty wej?cia w ?ycie SST, czyli od dnia 21 maja 2010 roku. Natomiast wytwarzanie materia?ów pornograficznych z udzia?em osób ma?oletnich spe?nia przes?anki przest?pstwa, o którym mowa w pkt. 1-4 niniejszego Vademecum i, jako takie, stanowi czyn karalny równie? w okresie poprzedzaj?cym t? dat?.

8.       Wed?ug prawa obowi?zuj?cego zakonników nale??cych do Ko?cio?a ?acińskiego (por. kan. 695 KPK i kolejne), przest?pstwo, o którym mowa w pkt 1, mo?e poci?ga? za sob? wydalenie z instytutu zakonnego. Nale?y w tym miejscu zauwa?y?, i?: a/ wydalenie takie nie stanowi kary, lecz akt administracyjny najwy?szego prze?o?onego; b/ aby je zadekretowa?, nale?y ?ci?le przestrzega? odno?nej procedury, opisanej w kan. 695 § 2, 699, 700 KPK; c/ o potwierdzenie dekretu wydalaj?cego, w my?l kan. 700 KPK, nale?y zwróci? si? do KNW; d/ wydalenie z instytutu skutkuje utrat? przynale?no?ci do instytutu, ustaniem ?lubów i zobowi?zań wynikaj?cych z profesji (por. kan. 701 KPK) oraz zakazem wykonywania ?wi?ceń, dopóki nie zostan? spe?nione warunki, o których mowa w kan. 701 KPK. Te same zasady, odpowiednio dostosowane, stosuje si? do definitywnie w??czonych cz?onków stowarzyszeń ?ycia apostolskiego (por. kan. 746 KPK).

II.        Co zrobi? po otrzymaniu informacji o potencjalnym przest?pstwie (notitia de delicto)?

a/ Co nale?y rozumie? pod poj?ciem ?wiadomo?? o przest?pstwie” (notitia de delicto)?

9.       Wiadomo?? o przest?pstwie (por. kan. 1717 § 1 KPK; kan. 1468 § 1 KKKW; art. 16 SST; art. 3 VELM), czasem zwana te? notitia criminis, oznacza ka?d? informacj? o mo?liwym przest?pstwie, która w jakikolwiek sposób dotrze do ordynariusza lub hierarchy. Nie jest konieczne, aby mia?a ona form? formalnego zg?oszenia.

10.     Wiadomo?? taka mo?e mie? zatem ró?ne ?ród?a: mo?e by? przedstawiona ordynariuszowi lub hierarsze formalnie, ustnie lub pisemnie, przez domnieman? ofiar?, jej opiekunów lub inne osoby, które utrzymuj?, i? maj? wiedz? o zdarzeniach; mo?e dotrze? do ordynariusza lub hierarchy podczas wykonywania przez niego obowi?zku nadzoru; mo?e by? przedstawiona ordynariuszowi lub hierarsze przez w?adze państwowe w trybie przewidzianym lokalnie obowi?zuj?cym prawem; mo?e by? podana do wiadomo?ci przez ?rodki spo?ecznego przekazu (w tym tak?e media spo?eczno?ciowe); mo?e dotrze? do niego w postaci zas?yszanych pog?osek, a tak?e w ka?dy inny stosowny sposób.

11.     Czasami wiadomo?? o przest?pstwie mo?e przyj?? z anonimowego ?ród?a, a wi?c od osób niezidentyfikowanych lub niemo?liwych do zidentyfikowania. Anonimowo?? osoby sk?adaj?cej zawiadomienie nie mo?e sprawia?, ?e taka wiadomo?? zostanie automatycznie uznana za fa?szyw?. Jednak?e z ?atwo zrozumia?ych wzgl?dów nale?y zachowa? wielk? ostro?no?? przy uwzgl?dnianiu tego rodzaju wiadomo?ci i w ?adnym razie do takiej praktyki nie zach?ca?.

12.     Podobnie nie zaleca si? odrzucania a priori wiadomo?ci o przest?pstwie pochodz?cej ze ?róde?, których wiarygodno?? na wst?pie wydaje si? w?tpliwa.

13.     Czasami wiadomo?? o przest?pstwie nie zawiera szczegó?owych okoliczno?ci zdarzenia (nazwiska, miejsca, czas…). Jednak nawet je?eli jest niejasna i nieokre?lona, musi by? odpowiednio oceniona i, na ile to mo?liwe, z nale?n? uwag? zg??biona.

14.     Trzeba przypomnie?, ?e wiadomo?? o delictum gravius powzi?ta w trakcie spowiedzi podlega naj?ci?lejszej tajemnicy spowiedzi (por. kan. 983 § 1 KPK; kan. 733 § 1 KKKW; art. 4 § 1, 5° SST). Zatem spowiednik, który w trakcie sprawowania sakramentu zostanie poinformowany o delictum gravius, powinien stara? si? przekona? penitenta do ujawnienia tej informacji inn? drog?, aby tym samym umo?liwi? dzia?anie powo?anym do tego osobom.

15.     Spoczywaj?cy na ordynariuszu czy hierarsze obowi?zek nadzoru nie przewiduje tego, by prowadzi? on sta?? kontrol? o charakterze dochodzeniowym wobec podleg?ych sobie duchownych. Nie pozwala mu jednak?e na zwalnianie si? od tego, by by? na bie??co poinformowanym o ich zachowaniu w tym wzgl?dzie, zw?aszcza je?eli dowiedzia? si? o podejrzeniach, gorsz?cych zachowaniach czy post?powaniu stanowi?cym powa?ne naruszenie porz?dku.

b/ Jakie dzia?ania nale?y podj?? po otrzymaniu wiadomo?ci o przest?pstwie?

16.     Art. 16 SST (por. te? kan. 1717 KPK i kan. 1468 KKKW) stanowi, ?e po otrzymaniu wiadomo?ci o przest?pstwie, nale?y przeprowadzi? dochodzenie wst?pne, je?eli wiadomo?? o przest?pstwie jest ?przynajmniej prawdopodobna” (saltem verisimilis). W przypadku, gdyby nie znaleziono podstaw dla uznania prawdopodobieństwa przedmiotowej wiadomo?ci o przest?pstwie, mo?na dalej nie procedowa?, pami?taj?c jednak o zachowaniu dokumentacji i sporz?dzeniu noty, w której zostan? przedstawione podstawy takiej decyzji.

17.     Nawet je?eli nie ma wyra?nego obowi?zku prawnego, w?adza ko?cielna powinna zawiadomi? w?a?ciwe w?adze państwowe o ka?dym przypadku, w którym uzna to za niezb?dne dla ochrony osoby pokrzywdzonej lub innych osób ma?oletnich przed ryzykiem nara?enia na kolejne przest?pstwa.

18.     Bior?c pod uwag? delikatno?? materii (cho?by ze wzgl?du na fakt, ?e grzechy przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu rzadko pope?niane s? w obecno?ci ?wiadków), uznanie braku prawdopodobieństwa (mog?ce prowadzi? do niewszczynania dochodzenia wst?pnego) mo?e nast?pi? tylko wówczas, gdy stwierdza si? oczywist? niemo?no?? post?powania weg?ug norm prawa kanonicznego, np. je?eli oka?e si?, ?e w czasie dokonywania czynu osoba, której si? go zarzuca, nie by?a jeszcze duchownym; je?eli jest oczywiste, ?e domniemana ofiara nie by?a ma?oletnia (w tej kwestii por. pkt 3); je?eli jest rzecz? wiadom?, ?e osoba, której dotyczy zg?oszenie, nie mog?a by? obecna na miejscu przest?pstwa w chwili, gdy mia?o doj?? do zarzucanego czynu.

19.     Jednak nawet w takich przypadkach zaleca si?, by ordynariusz lub hierarcha powiadomi? KNW o wiadomo?ci o przest?pstwie i decyzji o niewszczynaniu dochodzenia wst?pnego ze wzgl?du na jawny brak prawdopodobieństwa.

20.     Nale?y pami?ta?, ?e w takim przypadku, cho?by nie by?y spe?nione przes?anki przest?pstwa przeciwko osobie ma?oletniej, ale mia?o miejsce zachowanie niew?a?ciwe lub nieroztropne, je?eli jest to konieczne dla ochrony dobra wspólnego i unikni?cia zgorszenia, ordynariuszowi b?d? hierarsze przys?uguje prawo do podj?cia innych postanowień o charakterze administracyjnym wobec osoby, której zg?oszenie dotyczy (np. ograniczenie pos?ugi) lub na?o?enia na ni? karnego ?rodka zaradczego, o którym mowa w kan. 1339 KPK, celem zapobie?enia przest?pstwu (por. kan. 1312 § 3 KPK), b?d? te? udzielenia publicznej nagany, o której mowa w kan. 1427 KKKW. Je?eli ponadto mia?y miejsce przest?pstwa, które nie kwalifikuj? si? jako graviora, ordynariusz lub hierarcha powinien podj?? dzia?ania prawne dostosowane do okoliczno?ci.

21.     Wed?ug kan. 1717 KPK i kan. 1468 KKKW, zadanie dochodzenia wst?pnego nale?y do ordynariusza lub hierarchy, który otrzyma? wiadomo?? o przest?pstwie, lub te? do osoby przez niego wskazanej. Ewentualne zaniechanie tego obowi?zku mo?e stanowi? przest?pstwo ?cigane na podstawie Kodeksu Prawa Kanonicznego i motu proprio ?Come una madre amorevole”, jak równie? art. 1 § 1, b VELM.

22.     Ordynariuszem lub hierarch?, na którym spoczywa to zadanie, mo?e by? ordynariusz lub hierarcha duchownego, którego zg?oszenie dotyczy lub – je?eli nie jest to ta sama osoba – ordynariusz lub hierarcha miejsca, gdzie wydarzy?y si? domniemane czyny przest?pcze. W takim przypadku ?atwo zrozumie?, ?e s?uszn? rzecz? jest, by zainteresowani ordynariusze komunikowali si? i wspó?pracowali ze sob?, aby unikn?? konfliktów kompetencji b?d? powielania tych samych dzia?ań, zw?aszcza je?eli duchowny, którego sprawa dotyczy, jest zakonnikiem.

23.     Je?eli ordynariusz lub hierarcha napotyka na problemy we wszcz?ciu lub przeprowadzeniu dochodzenia wst?pnego, powinien niezw?ocznie zwróci? si? do KNW z pro?b? o rad? lub rozstrzygni?cie ewentualnych w?tpliwo?ci.

24.     Mo?e zdarzy? si?, ?e wiadomo?? o przest?pstwie dotrze bezpo?rednio do KNW, bez po?rednictwa ordynariusza lub hierarchy. W takim przypadku KNW mo?e zwróci? si? do niego o przeprowadzenie dochodzenia lub, na mocy art. 17 SST, poprowadzi? je sama.

25.     KNW mo?e tak?e – zgodnie z w?asnym os?dem, na wyra?ny wniosek lub w razie konieczno?ci – zwróci? si? do innego ordynariusza lub hierarchy o przeprowadzenie dochodzenia wst?pnego.

26.     Wst?pne dochodzenie kanoniczne nale?y przeprowadzi? niezale?nie od tego, czy równolegle prowadzone jest dochodzenie państwowe. Je?eli jednak prawo krajowe nie zezwala na prowadzenie, równolegle ze swoim, innego dochodzenia, w?a?ciwa w?adza ko?cielna powinna zaniecha? wszcz?cia wst?pnego dochodzenia i poinformowa? KNW o tym, co zosta?o zg?oszone, ewentualnie za??czaj?c przydatne materia?y. Je?eli wydaje si? stosowne poczeka? a? do zakończenia dochodzenia państwowego – czy to by móc skorzysta? z jego ustaleń czy z jakichkolwiek innych wzgl?dów – wskazane jest, by ordynariusz lub hierarcha skonsultowa? si? w tej sprawie z KNW.

27.     Dochodzenie nale?y prowadzi? przestrzegaj?c przepisów prawa państwowego obowi?zuj?cych w danym kraju (por. art. 19 VELM).

28.     Wiadomo, ?e równie? w odniesieniu do omawianych przest?pstw, istniej? terminy przedawnienia skargi karnej, które ulega?y znacznym zmianom na przestrzeni czasu. Obecnie obowi?zuj?ce terminy okre?la art. 7 SST[1]. Jednak poniewa? ten?e art. 7 § 1 SST upowa?nia KNW do uchylenia przedawnienia w poszczególnych przypadkach, ordynariusz lub hierarcha, który stwierdza, ?e termin przedawnienia up?yn??, powinien mimo wszystko podj?? dzia?ania po otrzymaniu wiadomo?ci o przest?pstwie i przeprowadzi? ewentualne dochodzenie wst?pne, a nast?pnie powiadomi? o jego wynikach KNW, której przys?uguje wy??czny os?d w przedmiocie podtrzymania lub uchylenia przedawnienia. Przekazuj?c akta, jest wskazane, ?eby ordynariusz lub hierarcha wyrazi? swoj? opini? na temat ewentualnego uchylenia przedawnienia, uzasadniaj?c j? istniej?cymi okoliczno?ciami (np. stanem zdrowia lub wiekiem duchownego, jego mo?liwo?ci? korzystania z prawa do obrony, krzywd? spowodowan? domniemanym przest?pstwem, wywo?anym zgorszeniem).

29.     W tych delikatnych czynno?ciach wst?pnych ordynariusz lub hierarcha mo?e zasi?ga? rady KNW (co zreszt? mo?e mie? miejsce na ka?dym etapie post?powania w sprawie), jak równie? wed?ug swego uznania konsultowa? si? z ekspertami w dziedzinie kanonicznego prawa karnego. W tym ostatnim przypadku nale?y jednak uwa?a?, by nie dopu?ci? do jakiegokolwiek niepotrzebnego i niezgodnego z prawem publicznego rozpowszechnienia informacji, co mog?oby przynie?? uszczerbek dalszemu mo?liwemu dochodzeniu wst?pnemu lub stwarza? wra?enie, ?e fakty czy te? wina duchownego zosta?y ju? z ca?? pewno?ci? stwierdzone.

30.     Nale?y zauwa?y?, ?e ju? na tym etapie obowi?zuje tajemnica urz?dowa. Jednocze?nie trzeba przypomnie?, ?e ani osobie zg?aszaj?cej zdarzenie, ani osobie, która twierdzi, ?e jest pokrzywdzona, ani ?wiadkom nie wolno narzuca? ?adnego obowi?zku milczenia odno?nie do faktów.

31.     Na mocy art. 2 § 3 VELM ordynariusz, który otrzymuje wiadomo?? o przest?pstwie, powinien bezzw?ocznie przekaza? j? ordynariuszowi lub hierarsze miejsca, w którym mia?o doj?? do zdarzenia, jak równie? ordynariuszowi lub hierarsze w?asnemu osoby, której zg?oszenie dotyczy, tj. w przypadku zakonnika, jego prze?o?onemu wy?szemu, je?eli jest ordynariuszem w?asnym, a w przypadku duchownego diecezjalnego, ordynariuszowi diecezji lub biskupowi eparchii jego inkardynacji. Je?eli ordynariusz lub hierarcha miejsca nie jest jednocze?nie ordynariuszem lub hierarch? w?asnym, zalecane jest, by nawi?zali oni ze sob? kontakt i ustalili, kto b?dzie prowadzi? dochodzenie. Je?eli zg?oszenie dotyczy cz?onka instytutu ?ycia konsekrowanego lub stowarzyszenia ?ycia apostolskiego, wy?szy prze?o?ony powinien poinformowa? tak?e najwy?szego prze?o?onego, a w przypadku instytutów i stowarzyszeń na prawie diecezjalnym równie? w?a?ciwego biskupa.

III.      Jak przebiega dochodzenie wst?pne?

32.     Dochodzenie wst?pne przebiega zgodnie z kryteriami i zasadami wskazanymi w kan. 1717 KPK lub kan.1468 KKKW. Kanony te omówiono w dalszej cz??ci dokumentu.

a/ Czym jest dochodzenie wst?pne?

33.     Nale?y zawsze pami?ta?, ?e dochodzenie wst?pne nie jest procesem, a jego celem nie jest osi?gni?cie pewno?ci moralnej odno?nie do przebiegu zdarzeń, b?d?cych przedmiotem doniesienia. Ma ono s?u?y?: a/ zebraniu danych potrzebnych do gruntowanego zbadania wiadomo?ci o przest?pstwie; oraz b/ ocenie jego prawdopodobieństwa, tj. ustaleniu tego, co nazywa si? fumus delicti, czyli dostatecznej podstawy prawnej i faktycznej, w oparciu o któr? oskar?enie mo?na uzna? za prawdopodobne.

34.     Dlatego te?, jak wskazuj? kanony podane w n. 32, dochodzenie wst?pne powinno zebra? bardziej szczegó?owe ni? przedstawione w wiadomo?ci o przest?pstwie informacje na temat faktów, okoliczno?ci i poczytalno?ci. Nie ma konieczno?ci, by ju? na tym etapie skrupulatnie gromadzi? dowody (zeznania, ekspertyzy), bowiem jest to zadanie, które b?dzie przeprowadzone na ewentualnym pó?niejszym etapie procedury karnej. Wa?ne, by w miar? mo?liwo?ci odtworzy? fakty, na których oparte jest oskar?enie, ustali? liczb? czynów przest?pnych i czas ich pope?nienia, ich okoliczno?ci, dane osobowe domniemanych ofiar, uzupe?niaj?c to pierwsz? ocen? ewentualnej wyrz?dzonej krzywdy fizycznej, psychicznej i moralnej. Nale?y te? zadba? o wskazanie mo?liwych zwi?zków z sakramentalnym forum wewn?trznym (w tym zakresie jednak nale?y pami?ta? o warunkach sformu?owanych w art. 24 SST[2]). Nale?y tak?e uwzgl?dni? ewentualne inne przest?pstwa zarzucane oskar?onemu (por. art. 8 § 2 SST[3]) i wskaza? problematyczne fakty w jego sylwetce i ?yciorysie. Pomocne mo?e by? zebranie zeznań i dokumentów, dowolnego rodzaju i pochodz?cych z dowolnego ?ród?a (w tym wyników dochodzenia lub procesu prowadzonego przez w?adze państwowe), które mog? okaza? si? rzeczywi?cie przydatne do zbadania okoliczno?ci i stwierdzenia prawdopodobieństwa oskar?eń. Ju? na tym etapie mo?na wskaza? ewentualne okoliczno?ci wyjmuj?ce, ?agodz?ce lub obci??aj?ce karalno??, przewidziane przez prawo. Przydatne mo?e te? by? zebranie ju? na tym etapie ?wiadectw wiarygodno?ci osób sk?adaj?cych doniesienie i domniemanych ofiar. Za??cznikiem do niniejszego Vademecum jest wzór zbiorczego zestawienia przydatnych danych, które powinien uwzgl?dni? i sporz?dzi? prowadz?cy dochodzenie wst?pne (por. n. 69).

35.     Je?eli w toku prowadzonego dochodzenia wst?pnego otrzyma si? inne wiadomo?ci o przest?pstwie, nale?y je gruntownie zbada? w ramach tego samego dochodzenia.

36.     Jak podkre?lono, pozyskanie wyników przeprowadzonego dochodzenia państwowego (lub pe?nego procesu przed s?dem państwowym) mo?e spowodowa?, ?e dochodzenie wst?pne stanie si? zb?dne. Jednak osoba odpowiedzialna za przeprowadzenie dochodzenia wst?pnego powinna uwa?nie to przeanalizowa?, poniewa? warunki prowadzenia post?powania państwowego (np. terminy przedawnienia, typologia przest?pstwa, wiek ofiary…) mog? si? znacz?co ró?ni? od tego, co okre?laj? przepisy prawa kanonicznego. Równie? w takim przypadku, w razie w?tpliwo?ci, zalecana mo?e by? konsultacja z KNW.

37.     Dochodzenie wst?pne mo?e okaza? si? zb?dne równie? w przypadku czynu notoryjnego i niebudz?cego w?tpliwo?ci (np. w przypadku pozyskania akt post?powania państwowego lub przyznania si? duchownego).

b/ Jakie czynno?ci prawne nale?y przeprowadzi?, by rozpocz?? dochodzenie wst?pne?

38.     Je?eli w?a?ciwy ordynariusz lub hierarcha uzna za stosowne powierzy? przeprowadzenie dochodzenia innej odpowiedniej osobie (por. n. 21), powinien wybra? j? wed?ug kryteriów wskazanych w kan. 1428 §§ 1-2 KPK lub kan. 1093 KKKW[4].

39.     Przy powo?ywaniu takiej osoby i uwzgl?dniaj?c wspó?prac?, jak? mog? zaoferowa? osoby ?wieckie, zgodnie z kan. 228 KPK i kan. 408 KKKW (por. art. 13 VELM), ordynariusz lub hierarcha powinien pami?ta?, ?e zgodnie z kan. 1717 § 3 KPK i kan. 1468 § 3 KKKW, je?eli w nast?pstwie dochodzenia wszcz?ty zostanie karny proces s?dowy, osoba ta nie b?dzie mog?a pe?ni? w nim funkcji s?dziego. Praktyka podpowiada, by to samo kryterium stosowa? do powo?ania delegata i asesorów w przypadku procesu pozas?dowego.

40.     W my?l kan. 1719 KPK i kan. 1470 KKKW ordynariusz lub hierarcha powinien wyda? dekret o wszcz?ciu dochodzenia wst?pnego, w którym powo?uje on osob? prowadz?c? dochodzenie i wskazuje w tek?cie, ?e osobie tej przys?uguj? uprawnienia, o których mowa w kan. 1717 § 3 KPK lub kan. 1468 § 3 KKKW.

41.     Mimo ?e prawo nie wymaga tego wprost, zaleca si? powo?anie notariusza b?d?cego kap?anem (por. kan. 483 § 2 KPK i kan. 253 § 2 KKKW, zawieraj?ce pozosta?e kryteria wyboru), który b?dzie asystowa? prowadz?cemu dochodzenie wst?pne, zapewniaj?c tym samym publiczn? wiarygodno?? sporz?dzanych przez niego akt (por. kan. 1437 § 2 KPK i kan. 1101 § 2 KKKW).

42.     Nale?y jednak zauwa?y?, ?e – poniewa? nie s? to akta procesowe – obecno?? notariusza nie jest konieczna do ich wa?no?ci.

43.     Na etapie dochodzenia wst?pnego nie przewiduje si? powo?ania rzecznika sprawiedliwo?ci.

c/ Jakie czynno?ci dodatkowe mo?na lub trzeba przeprowadzi? w trakcie dochodzenia wst?pnego?

44.     Przepisy kan. 1717 § 2 KPK i kan. 1468 § 2 KKKW oraz art. 4 § 2 i 5 § 2 VELM stanowi? o ochronie dobrego imienia osób, których sprawa dotyczy (oskar?onego, domniemanych ofiar, ?wiadków), tak, aby doniesienie nie prowadzi?o do wyrz?dzenia szkody, retorsji lub dyskryminacji. Prowadz?cy dochodzenie wst?pne powinien zatem szczególnie na to uwa?a?, stosuj?c wszelkie w?a?ciwe w tym wzgl?dzie ?rodki ostro?no?ci, jako ?e dobre imi? jest prawem wiernych, zagwarantowanym na mocy kan. 220 KPK i kan. 23 KKKW. Nale?y jednak zauwa?y?, ?e kanony te chroni? przed nieuprawnionym naruszeniem tego prawa – je?eli zatem zagro?one jest dobro wspólne, rozpowszechnianie informacji o zaistnieniu oskar?eń niekoniecznie musi stanowi? naruszenie dobrego imienia. Ponadto nale?y uprzedzi? osoby zwi?zane ze spraw?, ?e w przypadku wydania przez w?adze państwowe s?dowego postanowienia zabezpieczaj?cego lub nakazu udost?pnienia akt, Ko?ció? nie b?dzie ju? móg? zapewni? poufno?ci zeznań i dokumentacji pozyskanej w toku post?powania kanonicznego.

45.     W ka?dym przypadku, zw?aszcza tam, gdzie zachodzi potrzeba podania informacji do wiadomo?ci publicznej, nale?y zachowa? wszelk? ostro?no?? w udzielaniu informacji na temat faktów, np. pos?uguj?c si? jak najbardziej zwi?z?? i ograniczon? do najistotniejszej tre?ci form?, unikaj?c szumnych obwieszczeń, powstrzymuj?c si? ca?kowicie od wszelkich przedwczesnych ocen co do winy lub niewinno?ci osoby, której zg?oszenie dotyczy, (ta bowiem b?dzie mog?a by? stwierdzona wy??cznie w toku ewentualnego post?powania karnego, którego zadaniem b?dzie zweryfikowanie zasadno?ci zarzutów) i szanuj?c ewentualn? wol? zachowania poufno?ci wyra?on? przez domniemane ofiary.

46.     Poniewa?, jak ju? powiedziano, na tym etapie nie mo?na jeszcze stwierdzi? winy osoby, której zg?oszenie dotyczy, z ca?? staranno?ci?  i dotyczy to zarówno komunikatów wyg?aszanych publicznie, jak i wyst?pień prywatnych — nale?y unika? jakichkolwiek deklaracji w imieniu Ko?cio?a, instytutu czy stowarzyszenia, czy w swoim w?asnym, które mog?yby stanowi? przes?ank? do przedwczesnej oceny meritum faktów.

47.     Nale?y te? pami?ta?, ?e doniesienia, procesy i decyzje dotycz?ce przest?pstw, o których mowa w art. 6 SST, obj?te s? tajemnic? urz?dow?. Nie oznacza to, ?e osoba sk?adaj?ca doniesienie – zw?aszcza je?eli ma zamiar zwróci? si? do w?adz państwowych – nie mo?e publicznie mówi? o swoich dzia?aniach. Poza tym poniewa? nie wszystkie formy wiadomo?ci o przest?pstwie s? doniesieniem, mo?na ewentualnie rozwa?y?, kiedy nale?y uzna?, ?e obowi?zuje tajemnica, uwzgl?dniaj?c zawsze kwesti? zachowania dobrego imienia, o której mowa w n. 44.

48.     W tym wzgl?dzie nale?y te? wspomnie? o obowi?zku lub braku obowi?zku ze strony ordynariusza lub hierarchy zawiadomienia w?adz państwowych o otrzymanej wiadomo?ci o przest?pstwie i wszcz?tym dochodzeniu wst?pnym. Stosuje si? tu dwie zasady: a/ istnieje obowi?zek przestrzegania prawa danego kraju (por. art. 19 VELM); b/ nale?y uszanowa? wol? domniemanej ofiary, o ile nie jest ona sprzeczna z wymogami ustawodawstwa państwowego i — jak b?dzie o tym mowa ni?ej (n. 56) — zach?ci? j? do wykonania swych praw i obowi?zków wobec w?adz państwowych, pami?taj?c o zachowaniu w dokumentacji ?ladu udzielenia takiej sugestii; nale?y unika? wszelkiego rodzaju zniech?cania domniemanej ofiary od podejmowania dzia?ania. W tym wzgl?dzie nale?y te? zawsze przestrzega? ewentualnych umów (konkordatów, porozumień) zawartych przez Stolic? Apostolsk? z danym krajem.

49.     Je?eli prawo danego kraju zobowi?zuje ordynariusza lub hierarch? do zawiadomienia o wiadomo?ci o przest?pstwie, nale?y tego dokona?, nawet je?eli przewiduje si?, ?e w oparciu o krajowe przepisy prawa nie b?dzie to skutkowa? wszcz?ciem post?powania (np. ze wzgl?du na zaistnia?e przedawnienie lub odmienn? kwalifikacj? czynu przest?pczego).

50.     Je?eli w?adze państwowe wydadz? zgodne z prawem postanowienie podlegaj?ce wykonaniu z ??daniem wydania dokumentów dotycz?cych spraw lub postanowienie o ich zabezpieczeniu (zaj?ciu), ordynariusz lub hierarcha powinien wspó?pracowa? z w?adzami państwowymi. Je?eli s? w?tpliwo?ci co do zgodno?ci z prawem takiego ??dania lub zaj?cia, ordynariusz lub hierarcha mo?e skonsultowa? si? ze prawnikami co do ?rodków odwo?awczych, przewidzianych w obowi?zuj?cych na danym terenie przepisach prawa. W ka?dym przypadku wskazane jest bezzw?oczne powiadomienie przedstawiciela Stolicy Apostolskiej.

51.     Je?eli zachodzi potrzeba wys?uchania osoby ma?oletniej lub innej osoby zrównanej z ma?oletni?, nale?y stosowa? si? do przepisów państwowych danego kraju i post?powa? w sposób dostosowany do wieku i stanu tej osoby, umo?liwiaj?c na przyk?ad towarzyszenie jej przez osob? pe?noletni?, któr? darzy ona zaufaniem, oraz unikaj?c jej bezpo?redniego kontaktu z oskar?onym.

52.     Szczególnie delikatnym zadaniem ordynariusza lub hierarchy na etapie dochodzenia wst?pnego jest zdecydowanie, czy i kiedy powiadomi? o nim oskar?onego.

53.     W tym zakresie nie ma jednego, wspólnego kryterium, i nie istniej? przepisy prawa, które regulowa?yby to jednoznacznie. Nale?y oceni? wszystkie dobra, jakie wchodz? w gr? – oprócz ochrony dobrego imienia osób zainteresowanych, nale?y te? uwzgl?dni? np. ryzyko mataczenia dochodzenia wst?pnego, zgorszenie wiernych, mo?liwo?? wcze?niejszego zebrania wszystkich poszlak, które nast?pnie mog? okaza? si? przydatne lub niezb?dne.

54.     Je?eli zapad?aby decyzja o wys?uchaniu osoby, której zg?oszenie dotyczy, to poniewa? jest to etap poprzedzaj?cy rozstrzygni?cie sprawy, nie ma obowi?zku powo?ywania dla niej adwokata z urz?du. Je?eli jednak sam zainteresowany uzna to za stosowne, mo?e korzysta? z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. Osobie, której zg?oszenie dotyczy, nie wolno nakazywa? sk?adania przysi?gi (por. ex analogia kan. 1728 § 2 KPK i kan. 1471 § 2 KKKW).

55.     W?adze ko?cielne powinny postara? si? o to, by domniemana ofiara i jej rodzina traktowane by?y z godno?ci? i szacunkiem, i powinny zapewni? im przyj?cie, wys?uchanie i towarzyszenie, równie? za po?rednictwem w?a?ciwych s?u?b, a tak?e pomocy duchowej, medycznej i psychologicznej, w zale?no?ci od danego przypadku (por. art. 5 VELM). Tak samo mo?na post?powa? wobec oskar?onego. Nale?y jednak unika? stwarzania wra?enia, ?e w ten sposób chce si? przes?dzi? o wynikach procesowych.

56.     Bezwzgl?dnie konieczne na tym etapie jest unikanie wszelkich dzia?ań, które przez domniemane ofiary mog?yby by? odczytane jako przeszkoda w dochodzeniu ich praw obywatelskich przed w?adzami państwowymi.

57.     Tam, gdzie istniej? struktury państwowe lub ko?cielne powo?ane do udzielania informacji lub ?wiadczenia wsparcia domniemanym ofiarom b?d? te? doradzania w?adzom ko?cielnym, po??dane jest skorzystanie z ich pomocy. Struktury takie maj? za zadanie udziela? porad, wskazywa? kierunki dzia?ania i ?wiadczy? pomoc, a ich analizy nie stanowi? w ?aden sposób kanonicznych decyzji procesowych.

58.     Celem ochrony dobrego imienia zaanga?owanych w spraw? osób oraz ochrony dobra publicznego, jak równie? niedopuszczenia do zaistnienia innych zdarzeń (np. wywo?anie zgorszenia, ryzyko ukrycia przysz?ych dowodów, gro?enie lub w inny sposób zniech?canie domniemanej ofiary od dochodzenia swoich praw, ochrona innych potencjalnych ofiar), na mocy art. 19 SST ordynariuszowi lub hierarsze, od pocz?tku dochodzenia wst?pnego przys?uguje prawo do na?o?enia ?rodków zapobiegawczych, wyszczególnionych w kan. 1722 KPK i kan. 1473 KKKW[5].

59.     ?rodki zapobiegawcze wymienione w tych kanonach stanowi? wykaz enumeratywny, co oznacza, ?e mo?na stosowa? tylko te, które s? wymienione, wybieraj?c jeden lub kilka spo?ród nich.

60.     Nie oznacza to, ?e ordynariusz lub hierarcha nie mo?e zastosowa? innych ?rodków dyscyplinarnych, zgodnie z przys?uguj?c? mu w?adz?. Te jednak, dla ?cis?o?ci terminologii, nie mog? by? okre?lane jako ??rodki zapobiegawcze”.

d/ W jaki sposób nak?ada si? ?rodki zapobiegawcze?

61.     Przede wszystkim trzeba zaznaczy?, ?e ?rodek zapobiegawczy nie jest kar? (t? wymierza si? dopiero na końcu procesu karnego), lecz aktem administracyjnym, którego cele opisane s? we wspomnianym kan. 1722 KPK i kan. 1473 KKKW. Zainteresowanemu nale?y jasno przedstawi?, ?e taki ?rodek nie ma charakteru karnego, tak, by nie uzna? on, i? zosta? os?dzony i ukarany przedwcze?nie. Nale?y te? podkre?li?, ?e ?rodki zapobiegawcze nale?y odwo?a? z chwil?, gdy ustanie przyczyna ich na?o?enia oraz ?e trac? one moc z chwil? zakończenia ewentualnego procesu karnego. Ponadto, je?eli wymagaj? tego okoliczno?ci, mog? one by? zmieniane (zaostrzane lub ?agodzone). Zaleca si? jednak szczególn? roztropno?? i rozeznanie przy ocenie tego, ?e przyczyna na?o?enia ?rodka zapobiegawczego usta?a. Nie wyklucza si? tak?e – po ich odwo?aniu – mo?liwo?ci ponownego na?o?enia tych ?rodków.

62.     Stwierdza si?, ?e nadal cz?sto stosowana jest dawna terminologia ?suspensa a divinis”, dla wskazania zakazu sprawowania pos?ugi na?o?onego na duchownego jako ?rodek zapobiegawczy. Terminu tego nale?y unika?, podobnie jak i terminu ?suspensa ad cautelam”, poniewa? w ?wietle obowi?zuj?cych przepisów suspensa stanowi kar?, a na tym etapie kara nie mo?e by? jeszcze na?o?ona. Prawid?ow? nazw? mo?e by? np. zakaz sprawowania pos?ugi.

63.     Nale?y unika? rozwi?zania polegaj?cego tylko na przeniesieniu duchownego na inny urz?d, przeniesieniu go do innego okr?gu ko?cielnego lub innego domu zakonnego, uznaj?c tym samym, ?e jego oddalenie z miejsca domniemanego przest?pstwa i od domniemanych ofiar stanowi zadowalaj?ce rozwi?zanie sprawy.

64.     ?rodki zapobiegawcze, o których mowa w n. 58, nak?adane s? w formie poszczególnego nakazu, podanego do wiadomo?ci zgodnie z przepisami prawa (por. kan. 49 i nast?pne w zwi?zku z kan. 1319 KPK oraz kan. 1406 w zwi?zku z kan. 1510 i nast?pne KKKW).

65.     Trzeba przypomnie?, ?e w przypadku decyzji o zmianie lub odwo?aniu ?rodków zapobiegawczych, powinna by? ona podj?ta w drodze stosownego dekretu, podanego do wiadomo?ci zgodnie z przepisami prawa. Nie ma natomiast takiej konieczno?ci na zakończenie ewentualnego procesu, jako ?e wraz z jego zakończeniem ?rodki zapobiegawcze przestaj? obowi?zywa? moc? samego prawa.

e/ Co nale?y uczyni?, aby zamkn?? dochodzenie wst?pne?

66.     Zaleca si?, w imi? sprawiedliwo?ci i rozs?dnego jej wymierzania, aby czas trwania dochodzenia wst?pnego by? dostosowany do przy?wiecaj?cego mu celu, tj. stwierdzenia uzasadnionego prawdopodobieństwa wiadomo?ci o przest?pstwie i tego, czy w zwi?zku z tym istnieje fumus delicti. Nieuzasadnione przed?u?anie dochodzenia wst?pnego mo?e stanowi? zaniedbanie ze strony w?adzy ko?cielnej.

67.     Je?eli dochodzenie prowadzi?a odpowiednia osoba powo?ana przez ordynariusza lub hierarch?, powinna ona przekaza? mu wszelkie akta dochodzenia wraz z w?asnym os?dem jego wyników.

68.     W my?l kan. 1719 KPK i 1470 KKKW, ordynariusz lub hierarcha wydaje dekret o zamkni?ciu dochodzenia wst?pnego.

69.     Na podstawie art. 16 SST, po zamkni?ciu dochodzenia wst?pnego i niezale?nie od jego wyniku, ordynariusz lub hierarcha ma obowi?zek jak najszybciej przes?a? do KNW uwierzytelniony odpis odno?nych akt. Do odpisu akt i zbiorczego zestawienia w formie tabeli, stanowi?cego Za??cznik do niniejszego Vademecum, ordynariusz lub hierarcha powinien do??czy? w?asn? ocen? wyników dochodzenia (votum), dodaj?c równie? ewentualne sugestie co do trybu dalszego post?powania (np. czy uwa?a za stosowne wszcz?cie post?powania karnego, a je?eli tak, jakiego rodzaju; czy mo?na uzna? za wystarczaj?c? kar? na?o?on? przez w?adze państwowe; czy raczej w danym przypadku ordynariusz lub hierarcha powinien zastosowa? ?rodki administracyjne; czy nale?y podtrzyma? przedawnienie, czy te? je uchyli?).

70.     Je?eli ordynariusz lub hierarcha prowadz?cy dochodzenie wst?pne jest prze?o?onym wy?szym, wskazane jest, by przekaza? kopi? akt sprawy równie? najwy?szemu prze?o?onemu (lub odpowiedniemu biskupowi w przypadku instytutów lub stowarzyszeń na prawie diecezjalnym), poniewa? zazwyczaj to w?a?nie z tymi prze?o?onymi nawi?zuje nast?pnie kontakt KNW. Ze swej strony najwy?szy prze?o?ony wysy?a do KNW w?asne votum, jak w n. 69.

71.     Je?eli ordynariusz, który prowadzi? dochodzenie wst?pne, nie jest ordynariuszem miejsca, w którym dosz?o do domniemanego przest?pstwa, ten pierwszy powinien przekaza? drugiemu wyniki dochodzenia.

72.     Akta wysy?ane s? w pojedynczym egzemplarzu; wskazane jest, by by?y uwierzytelnione przez notariusza, którym powinien by? notariusz kurii, chyba ?e do dochodzenia wst?pnego wyznaczono odr?bnego notariusza.

73.     Przepisy kan. 1719 KPK i kan. 1470 KKKW stanowi?, ?e orygina?y wszystkich akt nale?y przechowywa? w tajnym archiwum kurii.

74. Zgodnie z art. 16 SST, po wys?aniu akt dochodzenia wst?pnego do KNW, ordynariusz lub hierarcha zawsze czekaj? na udzielenie im przez KNW dalszych informacji lub instrukcji.

75.     Oczywi?cie, je?eli w tym czasie pojawi?yby si? nowe okoliczno?ci zwi?zane z dochodzeniem wst?pnym lub nowe oskar?enia, nale?y jak najszybciej przekaza? je do KNW, w celu uzupe?nienia materia?u b?d?cego ju? w jej posiadaniu. Je?eli za? uznano by za stosowne ponowne otwarcie dochodzenia wst?pnego z uwagi na te nowe okoliczno?ci, nale?y bezzw?ocznie powiadomi? o tym KNW.

IV.       Co na tym etapie mo?e uczyni? KNW?

76.     Po otrzymaniu akt dochodzenia wst?pnego KNW zwykle bezzw?ocznie potwierdza ten fakt ordynariuszowi, hierarsze, najwy?szemu prze?o?onemu (w przypadku zakonników równie? Kongregacji ds. Instytutów ?ycia Konsekrowanego i Stowarzyszeń ?ycia Apostolskiego; je?eli natomiast duchowny nale?y do Ko?cio?a wschodniego, Kongregacji ds. Ko?cio?ów Wschodnich; i wreszcie Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów, je?eli duchowny nale?y do terytorium podlegaj?cego tej dykasterii), przekazuj?c – o ile nie uczyniono tego wcze?niej – numer protoko?u nadany sprawie. We wszelkiej dalszej korespondencji z KNW nale?y powo?ywa? si? na ten numer.

77.     W dalszej kolejno?ci, po uwa?nym zapoznaniu si? z aktami, KNW ma ró?ne mo?liwo?ci dzia?ania: mo?e spraw? umorzy?; mo?e zwróci? si? o gruntowniejsze przeprowadzenie dochodzenia wst?pnego; mo?e na?o?y? ?rodki dyscyplinarne niemaj?ce charakteru karnego, zwykle poprzez nakaz karny; mo?e na?o?y? ?rodki karne lub pokut? b?d? te? udzieli? upomnienia lub nagany; mo?e wszcz?? proces karny; mo?e wskaza? inne drogi pasterskiej troski. O podj?tej decyzji powiadamia si? ordynariusza wraz ze stosownymi wskazówkami co do jej wykonania.

a/ Czym s? ?rodki dyscyplinarne niemaj?ce charakteru karnego?

78.     ?rodki dyscyplinarne niemaj?ce charakteru karnego to poszczególne akty administracyjne (czyli akty ordynariusza, hierarchy lub tak?e KNW), poprzez które oskar?onemu co? si? nakazuje lub czego? zakazuje. W tym przypadku jest to na ogó? mniejsze lub wi?ksze, w zale?no?ci od danej sprawy, ograniczenie sprawowania pos?ugi, jak równie? czasami nakaz zamieszkania w okre?lonym miejscu. Trzeba podkre?li?, i? nie s? to kary, lecz czynno?ci w?adzy rz?dzenia, których celem jest zagwarantowanie i ochrona dobra wspólnego i dyscypliny ko?cielnej, a tak?e niedopuszczenie do zgorszenia wiernych.

b/ Czym jest nakaz karny?

79.     Zwyk?? form?, w której nak?adane s? tego rodzaju ?rodki, jest nakaz karny, o którym mowa w kan. 1319 § 1 KPK i kan. 1406 § 1 KKKW. Przepis kan. 1406 § 2 KKKW zrównuje z nim upomnienie z zagro?eniem kar?.

80.     Wymogi formalne, które powinien spe?nia? nakaz, zosta?y przypomniane wy?ej (kan. 49 i nast?pne KPK oraz kan. 1510 i nast?pne KKKW). Jednak?e aby mo?na by?o mówi? o nakazie karnym, w jego tek?cie musi by? wyra?nie wskazana kara, gro??ca adresatowi nakazu karnego w razie niezachowania na?o?onych na niego ?rodków.

81.     Nale?y przypomnie?, ?e w my?l kan. 1319 § 1 KPK nakaz karny nie mo?e zawiera? zagro?enia kar? ekspiacyjn? wymierzan? na sta?e; ponadto kara powinna by? jasno wskazana. Wy??czenia kar maj?ce zastosowanie do wiernych obrz?dku wschodniego okre?la kan. 1406 § 1 KKKW.

82.     Od tego aktu administracyjnego przys?uguje rekurs w terminach przepisanych prawem.

c/ Czym s? karne ?rodki zaradcze, pokuty i nagany publiczne?

83.     Odno?nie do definicji karnych ?rodków zaradczych, pokut i nagan publicznych odsy?a si? do kan. 1339 i kan.1340 § 1 KPK oraz kan. 1427 KKKW[6].

V.        Jakie rozstrzygni?cia mog? zapa?? w procesie karnym?

84.     Rozstrzygni?cie na zakończenie procesu karnego, czy to s?dowego czy pozas?dowego, mo?e by? trojakie:

- skazanie (?constat”), je?eli z moraln? pewno?ci? stwierdzi si? win? oskar?onego co do przypisywanego mu przest?pstwa. W takim przypadku nale?y wskaza? konkretnie rodzaj kary kanonicznej wymierzonej lub zadeklarowanej;

- uniewinnienie (?constat de non”), je?eli z moraln? pewno?ci? stwierdzi si? brak winy oskar?onego, ze wzgl?du na brak czynu, niepope?nienie go przez oskar?onego, czyn nie jest przewidziany w prawie jako przest?pstwo lub pope?nienie go przez osob? niepoczytaln?;

- uwolnienie (?non constat”), je?eli nie jest mo?liwe uzyskanie moralnej pewno?ci co do winy oskar?onego z uwagi na brak dowodów, ich niewystarczalno?? lub sprzeczno?? odno?nie do zaistnienia czynu, pope?nienia go przez oskar?onego, lub uznania, ?e zosta? on pope?niony przez osob? niepoczytaln?.

O dobro publiczne i dobro oskar?onego mo?na zadba? w drodze odpowiednich upomnień, ?rodków karnych i innych ?rodków pasterskiej troski (por. kan. 1348 KPK).

Orzeczenie (w formie wyroku lub dekretu) powinno wskazywa?, do jakiego z tych trzech rodzajów nale?y, tak, aby by?o jasne, czy ?uznaje si?”, czy ?uznaje si?, ?e nie”, czy te? ?nie uznaje si?”.

VI.       Jakie s? mo?liwe tryby post?powania karnego?

85. Zgodnie z prawem s? trzy mo?liwe procedury karne: s?dowy proces karny; pozas?dowy proces karny; procedura wprowadzona na mocy art. 21 § 2, 2° SST.

86. Procedura okre?lona w art. 21 § 2, 2° SST[7] jest zastrze?ona do najci??szych przypadków i kończy si? bezpo?redni? decyzj? Ojca ?wi?tego. Jednak nawet tam, gdzie pope?nienie przest?pstwa jest ca?kowicie oczywiste, przewiduje ona, by oskar?onemu zapewnione by?o prawo do obrony.

87.     Je?eli chodzi o s?dowy proces karny, nale?y uwzgl?dni? stosowne przepisy prawa, zarówno te zawarte w odpowiednich Kodeksach, jak i w art. 8-15, 18-19, 21 § 1, 22-31 SST.

88. W s?dowym procesie karnym nie jest wymagany podwójny zgodny wyrok, tote? rozstrzygni?cie podj?te w ewentualnej drugiej instancji w formie wyroku stanowi res iudicata (por. te? art. 28 SST). Od wyroku, który przeszed? w stan rzeczy os?dzonej, przys?uguje jedynie restitutio in integrum, pod warunkiem przedstawienia elementów jasno wskazuj?cych na jego niesprawiedliwo?? (por. kan. 1645 KPK, kan. 1326 KKKW) lub skarga o niewa?no?? wyroku (por. kan. 1619 i nast?pne KPK, kan. 1302 i nast?pne KKKW). Trybuna? powo?any do tego rodzaju procesu jest zawsze kolegialny i sk?ada si? z co najmniej trzech s?dziów. Prawo apelacji od wyroku pierwszej instancji przys?uguje nie tylko stronie oskar?onej, która czuje si? nies?usznie pokrzywdzona wyrokiem, ale tak?e rzecznikowi sprawiedliwo?ci KNW (por. art. 26 § 2 SST).

89.     W my?l art. 16 i 17 SST, s?dowy proces karny mo?e odbywa? si? w KNW lub by? powierzony ni?szemu Trybuna?owi. O podj?tej w tym zakresie decyzji informowani s? w drodze odpowiedniego pisma podlegaj?cego wykonaniu wszyscy zainteresowani.

90.     Równie? w trakcie trwania procesu karnego, czy to s?dowego czy pozas?dowego, na oskar?onego mo?na na?o?y? ?rodki zapobiegawcze, o których mowa w n. 58-65.

a/ Czym jest pozas?dowy proces karny?

91. Pozas?dowy proces karny, zwany czasem ?procesem administracyjnym”, to forma procesu karnego, która ogranicza ilo?? formalno?ci wymaganych w procesie s?dowym po to, by przyspieszy? bieg post?powania, jednak bez znoszenia gwarancji procesowych wymaganych dla sprawiedliwego procesu (por. kan. 221 KPK i kan. 24 KKKW).

92.     W przypadku przest?pstw zastrze?onych dla KNW, art. 21 § 2, 1° SST, uchylaj?c kan. 1720 KPK i kan. 1486 KKKW, stanowi, ?e jedynie KNW, w poszczególnych przypadkach, ex officio b?d? na wniosek ordynariusza lub hierarchy, mo?e podj?? decyzj? co do wyboru tego trybu post?powania.

93.     Podobnie jak proces s?dowy, równie? pozas?dowy proces karny mo?e odbywa? si? w KNW lub by? powierzony ni?szej instancji, tj. ordynariuszowi lub hierarsze oskar?onego, b?d? te? osobom trzecim wskazanym do tego przez KNW, na ewentualny wniosek ordynariusza lub hierarchy. O podj?tej w tym zakresie decyzji informowani s? wszyscy zainteresowani w drodze odpowiedniego pisma podlegaj?cego wykonaniu.

94.     Pozas?dowy proces karny jest prowadzony wed?ug nieco odmiennych wymogów obu Kodeksów. W przypadku w?tpliwo?ci co do tego, który z Kodeksów stosowa? (np. w przypadku duchownych obrz?dku ?acińskiego pos?uguj?cych w Ko?cio?ach wschodnich lub duchownych obrz?dku wschodniego pos?uguj?cych na terytoriach ?acińskich), nale?y wyja?ni? z KNW, który Kodeks ma by? podstaw? post?powania, a nast?pnie skrupulatnie decyzji tej przestrzega?.

b/ Jak przebiega pozas?dowy proces karny wed?ug KPK?

95.     Gdy ordynariusz otrzymuje od KNW zadanie przeprowadzenia pozas?dowego procesu karnego, przede wszystkim musi podj?? decyzj?, czy b?dzie prowadzi? ten proces osobi?cie, czy te? powo?a swojego delegata. Ponadto musi powo?a? dwóch asesorów, którzy b?d? wspomagali jego samego lub jego delegata na etapie rozwa?ania dowodów i argumentów. Przy ich wyborze mo?e by? wskazane dostosowanie si? do kryteriów, o których mowa w kan. 1424 i kan. 1448 § 1 KPK. Konieczne jest ponadto powo?anie notariusza, spe?niaj?cego kryteria, o których mowa w n. 41. Nie jest przewidziane powo?anie rzecznika sprawiedliwo?ci.

96. Powy?szych nominacji dokonuje si? w formie dekretu. Od powo?anych osób nale?y za??da? z?o?enia przysi?gi, i? b?d? wiernie wype?nia?y powierzone im zadanie, z zachowaniem tajemnicy. Z?o?enie przysi?gi powinno by? odnotowane w aktach.

97.     Nast?pnie ordynariusz (lub jego delegat) powinien wszcz?? proces dekretem wzywaj?cym oskar?onego do stawiennictwa. W dekrecie tym musi by? zawarte: precyzyjne wskazanie wzywanej osoby, miejsce i czas stawiennictwa, cel, dla którego jest wzywana, tj. podanie do wiadomo?ci aktu oskar?enia (poprzez ogólne opisanie w tek?cie podstaw oskar?enia) i stosownych dowodów (których w dekrecie nie trzeba jeszcze wymienia?), zapewniaj?c oskar?onemu skorzystanie z prawa do obrony.

98.     Cho? w przypadku procesu pozas?dowego nie jest to wprost przewidziane prawem, jednak – poniewa? chodzi o materi? karn? – jest ze wszech miar stosowne, by oskar?ony, zgodnie z przepisem kan. 1723 i kan. 1481 §§ 1-2 KPK, posiada? reprezentuj?cego go pe?nomocnika i/lub adwokata, wybranego przez siebie lub – je?eli tego nie uczyni – ustanowionego z urz?du. Nazwisko adwokata nale?y poda? ordynariuszowi (lub jego delegatowi) przed posiedzeniem, na którym maj? by? przedstawione zarzuty i dowody, wraz z uwierzytelnionym pe?nomocnictwem, zgodnie z kan. 1484 § 1 KPK, celem koniecznej weryfikacji, czy spe?nione s? wymogi okre?lone w kan. 1483 KPK[8].

99.     Je?eli oskar?ony odmówi lub zaniecha stawiennictwa, ordynariusz (lub jego delegat) powinien oceni?, czy wezwa? go ponownie.

100.   Oskar?onego, który odmówi lub zaniecha stawiennictwa za pierwszym b?d? za drugim wezwaniem, nale?y pouczy?, ?e proces b?dzie toczy? si? dalej pomimo jego nieobecno?ci. Pouczenia takiego mo?na udzieli? ju? w chwili pierwszego wezwania. Je?eli oskar?ony zaniecha? lub odmówi? stawiennictwa, nale?y to odnotowa? w protokole i procedowa? dalej.

101.   W ustalonym dniu i godzinie posiedzenia, na którym maj? by? przedstawione zarzuty i dowody, oskar?onemu i jego adwokatowi, je?eli mu towarzyszy, okazuje si? akta dochodzenia wst?pnego. Nale?y pouczy? o obowi?zku zachowania tajemnicy urz?dowej.

102.   Szczególn? uwag? nale?y zwróci? na fakt, ?e je?eli dany przypadek obejmuje sakrament pokuty, nale?y przestrzega? art. 24 SST, który stanowi, ?e nie wolno ujawni? nazwiska domniemanej ofiary oskar?onemu, chyba ?e sama ofiara wyrazi na to jednoznaczn? zgod?.

103.   Nie ma obowi?zku, by w posiedzeniu przedstawiaj?cym zarzuty i dowody uczestniczyli asesorzy.

104.   Podanie oskar?onemu do wiadomo?ci oskar?enia i dowodów s?u?y daniu mu mo?liwo?ci obrony (por. kan. 1720, 1° KPK).

105.   Pod poj?ciem ?oskar?enia” rozumie si? przest?pstwo, do którego mia?o doj?? wed?ug doniesienia domniemanej ofiary lub innej osoby zgodnie z ustaleniami dochodzenia wst?pnego. Przedstawienie oskar?enia oznacza zatem powiadomienie oskar?onego o tym, jakie przest?pstwo mu si? zarzuca wraz z jego opisem (np. miejsce zdarzenia, liczba i ewentualnie nazwiska domniemanych ofiar, okoliczno?ci).

106.   Pod poj?ciem ?dowodów” rozumie si? ca?o?? materia?u zgromadzonego w toku dochodzenia wst?pnego, jak równie? innych ewentualnie pozyskanych materia?ów. Przede wszystkim jest to protokó? z przyj?cia doniesienia z?o?onego przez domniemane ofiary, nast?pnie dokumenty dotycz?ce sprawy (np. karty choroby, korespondencja, w tym elektroniczna, zdj?cia, dowody zakupów, wyci?gi z rachunków bankowych), protoko?y z zeznań ewentualnych ?wiadków i wreszcie ewentualne ekspertyzy bieg?ych (lekarskie - w tym psychiatryczne - psychologiczne, grafologiczne), które prowadz?cy dochodzenie wst?pne uzna? za stosowne pozyska? lub zleci?. Je?eli wed?ug prawodawstwa państwowego obowi?zuj? w tym wzgl?dzie szczególne zasady poufno?ci, nale?y ich przestrzega?.

107.   Ca?o?? wy?ej wymienionych materia?ów nazywana jest ?dowodami”, bowiem, cho? zosta?y zgromadzone na etapie poprzedzaj?cym proces, w chwili wszcz?cia procesu pozas?dowego automatycznie staj? si? materia?em dowodowym.

108.   Na dowolnym etapie procesu ordynariusz lub jego delegat mog? zarz?dzi? zebranie dalszych dowodów, je?eli uznaj? w oparciu o wyniki dochodzenia wst?pnego tak? potrzeb?. Mo?e si? tak zdarzy? równie? na wniosek oskar?onego na etapie obrony. Wyniki nale?y oczywi?cie przedstawi? oskar?onemu w jej trakcie. Wszystko, co zostanie zgromadzone w nast?pstwie wniosków z?o?onych przez obron?, nale?y przedstawi? oskar?onemu na wyznaczonym nowym posiedzeniu, podczas którego zostan? przedstawione oskar?enia i dowody, w przypadku pojawienia si? nowych elementów oskar?enia lub dowodów. W przeciwnym razie materia? taki nale?y uzna? po prostu za element uzupe?niaj?cy obron?.

109.   Obrona mo?e dokonywa? si? na dwa sposoby: a/ mo?e by? przedstawiona na tym samym posiedzeniu i zaprotoko?owana, a protokó? podpisany przez wszystkich obecnych (jednak w szczególno?ci przez: ordynariusza lub jego delegata; oskar?onego i, je?eli wyst?puje, jego adwokata; notariusza); b/ poprzez wyznaczenie rozs?dnego terminu, w którym obrona b?dzie przedstawiona ordynariuszowi lub jego delegatowi w formie pisemnej.

110.   Nale?y koniecznie pami?ta?, ?e zgodnie z kan. 1728 § 2 KPK, oskar?ony nie musi przyzna? si? do pope?nienia przest?pstwa i nie wolno ??da? od niego przysi?gi de veritate dicenda.

111.   Obrona oskar?onego mo?e oczywi?cie pos?ugiwa? si? wszystkimi godziwymi ?rodkami, np. sk?ada? wnioski o przes?uchanie ?wiadków stron, przedstawia? dokumenty czy ekspertyzy bieg?ych.

112.   Je?eli chodzi o dopuszczenie tych dowodów (a w szczególno?ci odebranie zeznań od ewentualnych ?wiadków), obowi?zuj? kryteria uznaniowo?ci przys?uguj?ce s?dziemu wed?ug przepisów prawa ogólnego dotycz?cego procesu spornego[9].

113.   Je?eli w danym przypadku zaistnieje taka konieczno??, ordynariusz lub jego delegat powinien oceni? wiarygodno?? osób wyst?puj?cych w procesie[10]. Jednak, w my?l art. 24 § 2 SST, ma taki obowi?zek wzgl?dem osoby sk?adaj?cej doniesienie, je?eli sprawa dotyczy sakramentu pokuty.

114.   Poniewa? jest to proces karny, nie ma obowi?zku, by osoba sk?adaj?ca doniesienie wyst?powa?a na etapie procesowym. W rzeczywisto?ci bowiem wykona?a ona ju? swoje prawo poprzez to, ?e przyczyni?a si? do sformu?owania oskar?enia i zgromadzenia dowodów. Od tego momentu oskar?enie prowadzone jest dalej przez ordynariusza lub jego delegata.

c/ Jak kończy si? pozas?dowy proces karny wed?ug KPK?

115.   Ordynariusz lub jego delegat wzywa obu asesorów do sporz?dzenia oceny dowodów i argumentów obrony, o czym mowa w kan. 1720, 2° KPK, wyznaczaj?c im na to rozs?dny termin. W swoim dekrecie mo?e te? wezwa? ich na wspólne posiedzenie, podczas którego sporz?dz? tak? ocen?. Celem takiego posiedzenia jest oczywi?cie u?atwienie analizy, dyskusja i konfrontacja. Posiedzenie takie jest fakultatywne, ale zalecane. Prawo nie przewiduje dla niego ?adnych szczególnych wymogów formalnych.

116.   Asesorom nale?y wcze?niej dostarczy? ca?o?? akt procesowych i przyzna? im odpowiedni czas na ich przestudiowanie i sformu?owanie osobistej oceny. Wskazane jest przypomnienie im o obowi?zku zachowania tajemnicy urz?dowej.

117.   Cho? prawo tego nie wymaga, wskazane jest, by opinia asesorów zosta?a sporz?dzona na pi?mie, co u?atwi pó?niej przygotowanie dekretu pozas?dowego (decreto conclusivo) przez tego, kto jest do tego zobowi?zany.

118.   Jednocze?nie, je?eli ocena dowodów i argumentów obrony nast?puje na posiedzeniu wspólnym, zaleca si?, by poszczególne wypowiedzi i ca?a dyskusja by?y notowane, np. w formie protoko?u podpisanego przez uczestników. Notatki te obj?te s? tajemnic? urz?dow? i nie wolno ich rozpowszechnia?.

119.   Je?eli ordynariusz lub jego delegat z pewno?ci? stwierdza przest?pstwo (por. kan. 1720, 3° KPK), powinien wyda? dekret zamykaj?cy proces, w którym wymierza kar?, ?rodek karny lub pokut?, jakie uzna za najw?a?ciwsze dla naprawienia zgorszenia, przywrócenia naruszonej sprawiedliwo?ci i poprawy sprawcy.

120.   Ordynariusz powinien zawsze pami?ta?, ?e, je?eli zamierza wymierzy? kar? ekspiacyjn? na sta?e, zgodnie z art. 21 § 2, 1° SST musi wcze?niej uzyska? do tego upowa?nienie KNW. Tym samym uchylony zostaje, ale tylko w odniesieniu do tych przypadków, zakaz nak?adania kar ekspiacyjnych wymierzanych na sta?e w drodze dekretu, o którym mowa w kan. 1342 § 2 KPK.

121.   Do kar wymierzanych na sta?e nale?? tylko te wymienione w wykazie zawartym w kan. 1336 § 1 KPK[11], z zastrze?eniem tre?ci kan. 1337 i kan. 1338 KPK[12].

122.   Poniewa? jest to proces pozas?dowy, nale?y pami?ta?, ?e dekret karny nie jest wyrokiem – ten bowiem mo?e zapa?? jedynie w wyniku procesu s?dowego, cho?, podobnie jak wyrok, równie? dekret wymierza kar?.

123.   Dekret taki stanowi czynno?? dokonan? osobi?cie przez ordynariusza lub jego delegata, dlatego te? nie musi by? podpisany przez asesorów, a jedynie uwierzytelniony przez notariusza.

124.   Poza ogólnymi wymogami formalnymi obowi?zuj?cymi dla ka?dego dekretu (por. kan. 48-56 KPK), dekret karny musi wskazywa? w ogólnym zarysie g?ówne podstawy oskar?enia, przebieg procesu, a przede wszystkim przynajmniej pokrótce przedstawi? racje, na których opiera si? rozstrzygni?cie: prawne (a wi?c powo?anie si? na kanony, na których opiera si? decyzja – np. te, w których zdefiniowane jest przest?pstwo, te, które okre?laj? ewentualne okoliczno?ci wyjmuj?ce, ?agodz?ce lub obci??aj?ce – i, przynajmniej w podstawowym zakresie, opis rozumowania prawnego, które doprowadzi?o do ich zastosowania), oraz faktyczne.

125.   Uzasadnienie faktyczne stanowi oczywi?cie cz??? wymagaj?c? najwi?kszej staranno?ci, poniewa? autor dekretu musi przedstawi? racje, na podstawie których w drodze porównania materia?u oskar?enia i stwierdzeń obrony, co te? powinien skrótowo przedstawi?, doszed? do uznania tego, i? ma pewno??, ?e przest?pstwo zosta?o lub nie zosta?o pope?nione, b?d? te? nie uzyska? co do tego wystarczaj?cej pewno?ci moralnej.

126.   Rozumiej?c doskonale, ?e nie wszyscy posiadaj? dog??bn? znajomo?? prawa kanonicznego i jego formalnego j?zyka, wymaga si?, aby dekret karny przede wszystkim wyra?nie na?wietla? przeprowadzone rozumowanie, a ?cis?? precyzj? terminologiczn? uznaje si? za mniej istotn?. W razie potrzeby nale?y zwróci? si? o pomoc do kompetentnych osób.

127.   Podanie dekretu do wiadomo?ci w ca?ej jego tre?ci (a zatem nie tylko cz??ci rozstrzygaj?cej) winno nast?pi? poprzez przewidziane prawem ?rodki (por. kan. 54-56 KPK[13]) i w wymaganej formie.

128.   W ka?dym przypadku nale?y jednak przes?a? do KNW uwierzytelnion? kopi? akt procesowych (je?eli wcze?niej nie zosta?y one przekazane) oraz dekretu podanego do wiadomo?ci.

129.   Je?eli KNW postanowi o przej?ciu prowadzenia przez siebie pozas?dowego procesu karnego, wszelkie wymogi, o których mowa pocz?wszy od n. 91, b?d? oczywi?cie ci??y?y na niej, z zastrze?eniem prawa do zwrócenia si? o wspó?prac? do ni?szych instancji, je?eli b?dzie to konieczne.

d/ Jak przebiega pozas?dowy proces karny wed?ug KKKW?

130.   Jak powiedziano w n. 94, pozas?dowy proces karny prowadzony wed?ug KKKW zawiera kilka elementów specyficznych, w?a?ciwych temu prawu. Aby nie obci??a? niniejszego tekstu i unikn?? zb?dnych powtórzeń, poni?ej wskazane zostan? tylko te specyficzne elementy. Dlatego te? do opisanej dot?d praktyki, wspólnej z KPK, nale?y dostosowa? ni?ej opisane ró?nice.

131.   Przede wszystkim trzeba przypomnie? o obowi?zku ?cis?ego stosowania si? do przepisu kan. 1486 KKKW, pod rygorem niewa?no?ci dekretu karnego.

132.   W pozas?dowym procesie karnym prowadzonym wed?ug KKKW nie jest przewidziany udzia? asesorów, natomiast obowi?zkowy jest udzia? rzecznika sprawiedliwo?ci.

133.   Posiedzenie, na którym oskar?onemu zostaj? podane do wiadomo?ci oskar?enie i dowody, powinno odbywa? si? obowi?zkowo w obecno?ci rzecznika sprawiedliwo?ci i notariusza.

134.   W my?l kan. 1486 § 1, 2° KKKW, posiedzenie, na którym oskar?ony zaznajamiany jest z zarzutami, a nast?pnie przedstawia swoj? obron?, odbywa si? jedynie w formie ustnej dyskusji. Nie oznacza to jednak, ?e obrona nie mo?e by? przedstawiona w formie pisemnej.

135.   Wzywa si? do szczególnie uwa?nego rozwa?enia, w oparciu o ci??ar przest?pstwa, czy kary, o których mowa w kan. 1426 § 1 KKKW, s? rzeczywi?cie w?a?ciwe dla uzyskania tego, co stanowi kan. 1401 KKKW. Przy podejmowaniu decyzji co do wymierzanej kary nale?y stosowa? si? do przepisu kan. 1429[14] i kan. 1430[15] KKKW.

136.   Hierarcha lub jego delegat powinien zawsze pami?ta?, ?e na podstawie art. 21 § 2, 1° SST zniesione s? zakazy, o których mowa w kan. 1402 § 2 KKKW. Dlatego te? w drodze dekretu mo?e on wymierzy? kar? ekspiacyjn? na sta?e, uzyskuj?c jednak do tego celu wcze?niejsze upowa?nienie KNW, wymagane w tym?e art. 21 § 2, 1° SST.

137.   Przy sporz?dzaniu dekretu karnego obowi?zuj? kryteria wskazane w n. 119-126.

138. Podanie dekretu do wiadomo?ci odbywa si? zgodnie z zasadami ustalonymi w kan. 1520 KKKW i musi mie? w?a?ciw? form?.

139.   W zakresie wszelkich innych kwestii, nieomówionych w powy?szych numerach, nale?y odnie?? si? do obja?nień podanych odno?nie do procesu pozas?dowego prowadzonego wed?ug KPK, w tym równie? w zakresie ewentualnego prowadzenia procesu przez KNW.

e/ Czy dekret karny obj?ty jest tajemnic? urz?dow??

140.   Jak ju? zosta?o powiedziane (por. n. 47), akta procesu oraz rozstrzygni?cie obj?te s? tajemnic? urz?dow?. Nale?y ca?y czas przypomina? o tym wszystkim uczestnikom procesu, bior?cym w nim udzia? z jakiegokolwiek tytu?u.

141.   Dekret nale?y w ca?o?ci poda? do wiadomo?ci oskar?onego. Je?eli oskar?onego reprezentuje pe?nomocnik, mo?na go dor?czy? temu pe?nomocnikowi.

 

VII.     Co mo?e si? wydarzy? kiedy kończy si? procedura karna?

142.   W zale?no?ci od rodzaju wszcz?tej procedury istniej? ró?ne mo?liwo?ci przys?uguj?ce osobom wyst?puj?cym w niej jako strony.

143.   Je?eli wszcz?ta zosta?a procedura, o której mowa w art. 21 § 2, 2° SST, poniewa? chodzi tu o akt Papie?a, jest on niezaskar?alny (por. kan. 333 § 3 KPK i 45 § 3 KKKW).

144.   Je?eli przeprowadzony zosta? s?dowy proces karny, otwieraj? si? mo?liwo?ci zaskar?enia przewidziane w prawie, którymi s?: skarga o niewa?no??, restitutio in integrum i apelacja.

145.   W my?l art. 20, 1° SST, jedynym trybuna?em drugiej instancji, do którego mo?na spraw? skierowa?, jest Trybuna? KNW.

146.   Przy sk?adaniu apelacji nale?y przestrzega? przepisów prawa, pami?taj?c o tym, ?e art. 28, 2° SST zmienia termin na z?o?enie apelacji, ustanawiaj?c termin zawity jednego miesi?ca, którego bieg nale?y liczy? zgodnie z dyspozycj? kan. 202 § 1 KPK i kan. 1545 § 1 KKKW.

147.   Je?eli przeprowadzony zosta? pozas?dowy proces karny, istnieje mo?liwo?? z?o?enia rekursu od kończ?cego go dekretu, z zachowaniem wymogów, o których mowa w przepisach prawa, tj. kan. 1734 i nast?pne KPK oraz kan. 1487 KKKW (por. cz??? VIII).

148.   Apelacje i rekursy, zgodnie z kan. 1353 KPK oraz kan. 1319 i kan. 1487 § 2 KKKW, maj? skutek zawieszaj?cy kar?.

149.   Poniewa? kara zostaje zawieszona i nast?puje powrót do fazy analogicznej do etapu przedprocesowego, pozostaj? w mocy ?rodki zapobiegawcze, z zachowaniem ograniczeń i trybu opisanych w n. 58-65.

VIII.    Co nale?y uczyni? w przypadku rekursu od dekretu karnego?

150.   Prawo przewiduje ró?ny tryb post?powania dla ka?dego z Kodeksów.

a/ Co przewiduje KPK w przypadku rekursu od dekretu karnego?

151.   Osoba zamierzaj?ca wnie?? rekurs od dekretu karnego, zgodnie z kan. 1734 KPK, powinna najpierw, w terminie zawitym dziesi?ciu dni u?ytecznych od zawiadomienia o dekrecie, prosi? autora (ordynariusza lub jego delegata) o jego zmian?.

152.   Zgodnie z kan. 1735 KPK autor dekretu w terminie trzydziestu dni od otrzymania pro?by mo?e na ni? odpowiedzie?, poprawiaj?c swój dekret (w takim przypadku jednak wskazane jest, by bezzw?ocznie skonsultowa? si? w tej sprawie z KNW) lub odrzucaj?c pro?b?. Mo?e równie? w ogóle na pro?b? nie odpowiedzie?.

153.   Wyst?puj?c przeciwko poprawionemu dekretowi, odrzuceniu pro?by lub brakowi odpowiedzi ze strony autora, sk?adaj?cy rekurs mo?e zwróci? si? do KNW bezpo?rednio, za po?rednictwem autora dekretu (por. kan. 1737 § 1 KPK) lub za po?rednictwem pe?nomocnika, w zawitym terminie pi?tnastu dni u?ytecznych, o którym mowa w kan. 1737 § 2 KPK[16].

154.   Je?eli rekurs hierarchiczny zosta? z?o?ony autorowi dekretu, ma on obowi?zek bezzw?ocznie przekaza? go do KNW (por. kan. 1737 § 1 KPK). Nast?pnie (podobnie, jak wówczas, gdy rekurs zosta? z?o?ony bezpo?rednio do KNW), autor dekretu powinien jedynie czeka? na ewentualne instrukcje lub wnioski ze strony KNW, która w ka?dym przypadku poinformuje go o wyniku rozpatrzenia rekursu.

b/ Co przewiduje KKKW w przypadku rekursu od dekretu karnego?

155.   W porównaniu do KPK, procedura oparta na KKKW jest prostsza. Kan. 1487 § 1 KKKW stanowi bowiem jedynie, ?e rekurs nale?y przes?a? do KNW w terminie dziesi?ciu dni u?ytecznych od podania dekretu do wiadomo?ci.

156.   Autor dekretu w takim przypadku nie musi nic robi?, a jedynie czeka? na ewentualne instrukcje lub wnioski ze strony KNW, która w ka?dym przypadku poinformuje go o wyniku rozpatrzenia rekursu. Je?eli chodzi o ordynariusza, powinien on przyj?? do wiadomo?ci zawieszaj?cy skutek rekursu, o którym mowa w n. 148.

IX.       Czy jest co?, o czym trzeba pami?ta? zawsze?

157.   Od momentu otrzymania wiadomo?ci o przest?pstwie oskar?onemu przys?uguje prawo do z?o?enia pro?by o zwolnienie ze wszystkich obowi?zków zwi?zanych ze stanem duchownym, w tym od celibatu, i jednocze?nie, z ewentualnych ?lubów zakonnych. Ordynariusz lub hierarcha powinien wyra?nie poinformowa? go o tym prawie. Je?eli duchowny zdecyduje si? skorzysta? z tej mo?liwo?ci, musi napisa? stosown? pro?b?, skierowan? do Ojca ?wi?tego, w której przedstawi si? i wy?o?y pokrótce swoje powody. Pro?ba musi by? jasno oznaczona dat? i podpisana przez petenta. Nale?y przekaza? j? do KNW wraz z votum ordynariusza lub hierarchy. KNW ze swej strony zajmie si? przekazaniem jej i – je?eli Ojciec ?wi?ty przychyli si? do pro?by – przeka?e ordynariuszowi lub hierarsze reskrypt udzielaj?cy dyspensy, prosz?c go o zgodne z wymogami prawa og?oszenie go prosz?cemu.

158.   Od wszystkich poszczególnych aktów administracyjnych, wydanych lub zatwierdzonych przez KNW, przys?uguje rekurs na podstawie art. 27 SST[17]. Aby rekurs móg? by? uznany za dopuszczalny, musi w jasny sposób okre?la? ??danie (petitum) i zawiera? uzasadnienie prawne (in iure) oraz faktyczne (in facto), na których si? opiera. Sk?adaj?cy rekurs musi zawsze korzysta? z pomocy adwokata, posiadaj?cego stosowne pe?nomocnictwo.

159.   Je?eli dana konferencja biskupów przygotowa?a wytyczne odno?nie do post?powania w przypadkach seksualnego wykorzystywania osób ma?oletnich, do czego w 2011 roku zach?ca?a KNW, niniejszy tekst nale?y w tych wytycznych uwzgl?dni?.

160.   Zdarza si? czasami, ?e wiadomo?? o przest?pstwie dotyczy duchownego ju? zmar?ego. W takim przypadku nie mo?e by? wszcz?te ?adne post?powanie karne.

161.   Je?eli duchowny, którego dotyczy zg?oszenie, umrze w trakcie dochodzenia wst?pnego, nie ma mo?liwo?ci wszcz?cia w jego nast?pstwie post?powania karnego. Zaleca si? jednak ordynariuszowi lub hierarsze, by tak czy inaczej poinformowali o sprawie KNW.

162.   Je?eli oskar?ony duchowny umrze w trakcie prowadzenia procesu karnego, nale?y o tym powiadomi? KNW.

163.   Je?eli w trakcie trwania dochodzenia wst?pnego oskar?ony duchowny utraci swój stan kanoniczny na skutek udzielenia dyspensy lub wymierzenia kary w innym post?powaniu, ordynariusz lub hierarcha powinien oceni?, czy w?a?ciwe jest kontynuowanie dochodzenia wst?pnego, z punktu widzenia mi?o?ci pasterskiej i uwzgl?dniaj?c potrzeb? sprawiedliwo?ci wobec domniemanych ofiar. Je?eli natomiast tak si? wydarzy ju? po wszcz?ciu procesu karnego, mo?e by? on mimo wszystko doprowadzony do końca, cho?by po to, aby ustali? odpowiedzialno?? za ewentualne przest?pstwo i wymierzy? ewentualn? kar?. Nale?y przypomnie?, ?e dla kwalifikacji czynu jako delictum gravius, istotne jest, czy osoba oskar?ana by?a osob? duchown? w chwili pope?nienia ewentualnego przest?pstwa, a nie w chwili prowadzenia post?powania.

164.   Maj?c na uwadze przepisy zawarte w Instrukcji Sulla riservatezza delle cause z dnia 6 grudnia 2019 r., w?a?ciwa w?adza ko?cielna (ordynariusz lub hierarcha) powinna odpowiednio informowa? domnieman? ofiar? oraz osob? oskar?an?, je?eli zg?osz? tak? potrzeb?, na temat poszczególnych etapów post?powania, dbaj?c o to, by nie ujawnia? informacji obj?tych sekretem papieskim lub tajemnic? urz?dow?, których rozpowszechnienie mog?oby przynie?? uszczerbek osobom trzecim.

***

Zamierzeniem niniejszego Vademecum nie jest zast?pienie formacji specjalistów w sprawach prawa kanonicznego, zw?aszcza w zakresie dotycz?cym materii karnej i procesowej. Jedynie pog??biona znajomo?? prawa i jego interpretacji mo?e odpowiednio przys?u?y? si? prawdzie i sprawiedliwo?ci, do których szczególnie starannie nale?y d??y? w sprawach delicta graviora z uwagi na to, jak g??bok? ran? stanowi? one dla wspólnoty Ko?cio?a.

 

[1] Art. 7 SST - § 1. Przy utrzymaniu w mocy prawa Kongregacji Nauki Wiary do uchylenia przedawnienia w poszczególnych przypadkach, skarga karna odno?nie do przest?pstw os?dzanych tylko przez Kongregacj? Nauki Wiary wygasa na skutek przedawnienia po up?ywie dwudziestu lat. § 2. Przedawnienie liczy si? zgodnie z kan. 1362 § 2 Kodeksu Prawa Kanonicznego oraz z kan. 1152 § 3 Kodeksu Kanonów Ko?cio?ów Wschodnich. Natomiast w przypadku przest?pstwa, o którym w art. 6 § 1, n. 1, przedawnienie zaczyna si? liczy? od dnia, w którym nieletni skończy? osiemna?cie lat.

[2] Art. 24 SST - § 1. W sprawach dotycz?cych przest?pstw, o których mowa w art. 4, § 1, trybuna? nie mo?e ujawni? nazwiska oskar?yciela ani oskar?onemu, ani te? jego obrońcy, je?li oskar?yciel nie udzieli? wyra?nej zgody. § 2. Ten?e trybuna? powinien szczególnie uwa?nie oceni? wiarygodno?? oskar?yciela. § 3. W ka?dym wypadku trzeba stara? si? ca?kowicie unikn?? jakiegokolwiek niebezpieczeństwa naruszenia tajemnicy sakramentalnej.

[3] Art. 8 SST - § 2. Ten Najwy?szy Trybuna? s?dzi równie? inne przest?pstwa […] ze wzgl?du na powi?zania osoby i wspólnictwo.

[4] Kan. 1428 KPK - § 1. S?dzia lub przewodnicz?cy trybuna?u kolegialnego mo?e dla przeprowadzenia instrukcji sprawy wyznaczy? audytora, dobieraj?c go spo?ród s?dziów trybuna?u albo z osób zatwierdzonych przez biskupa do tej funkcji. § 2. Do sprawowania funkcji audytora biskup mo?e zatwierdzi? duchownych lub ?wieckich, odznaczaj?cych si? dobrymi obyczajami, roztropno?ci? i wiedz?. Kan. 1093 KKKW - § 1. S?dzia lub przewodnicz?cy trybuna?u kolegialnego mo?e dla prowadzenia instrukcji sprawy wyznaczy? audytora, dobieraj?c go albo spo?ród s?dziów trybuna?u albo z chrze?cijan dopuszczonych do tego urz?du przez Biskupa eparchialnego. § 2. Biskup eparchialny mo?e dopu?ci? do urz?du audytora chrze?cijan, którzy wyró?niaj? si? dobrymi obyczajami, roztropno?ci? i wiedz?.

[5] Kan. 1722 KPK - Celem unikni?cia zgorszenia, ochrony wolno?ci ?wiadków i gwarancji wymiaru sprawiedliwo?ci, ordynariusz […] mo?e […] oddali? oskar?onego od ?wi?tej pos?ugi lub jakiego? urz?du i zadania ko?cielnego, oraz nakaza? lub zakaza? pobytu w jakim? miejscu lub terytorium, a nawet zabroni? publicznego uczestnictwa w Naj?wi?tszej Eucharystii […]. Kan. 1473 KKKW - Celem unikni?cia zgorszenia, ochrony wolno?ci ?wiadków i gwarancji wymiaru sprawiedliwo?ci, Hierarcha […] mo?e […] zabroni? oskar?onemu wykonywania ?wi?ceń, urz?du, pos?ugi lub innego zadania, nakaza? lub zakaza? pobytu w jakim? miejscu lub terytorium, a nawet zabroni? publicznego przyjmowania Naj?wi?tszej Eucharystii […].

[6] Kan. 1339 KPK - § 1. Tego, kto znajduje si? w bardzo bliskiej okazji pope?nienia przest?pstwa lub na kogo w wyniku przeprowadzonego dochodzenia pada powa?ne podejrzenie pope?nienia przest?pstwa, ordynariusz mo?e osobi?cie lub przez innego upomnie?. § 2. Temu, którego post?powanie powoduje zgorszenie lub powa?ne naruszenie porz?dku publicznego, mo?e tak?e udzieli? nagany, w sposób dostosowany do szczególnych warunków osoby i faktu. § 3. Upomnienie lub nagana powinny by? zawsze mo?liwe do stwierdzenia przynajmniej na podstawie jakiego? dokumentu przechowywanego w tajnym archiwum kurii. Kan. 1340 § 1 KPK: Pokut?, która mo?e by? na?o?ona w zakresie zewn?trznym, jest obowi?zek wykonania jakiego? aktu religijno?ci, pobo?no?ci lub mi?o?ci. Kan. 1427 KKKW - § 1. Z zachowaniem prawa partykularnego, publiczna nagana udzielana jest w obecno?ci notariusza lub wobec dwóch ?wiadków, lub w formie pisemnej, tak jednak, aby przyj?cie i tre?? pisma by?y mo?liwe do stwierdzenia na podstawie jakiego? dokumentu. § 2. Nale?y si? wystrzega?, aby owa nagana publiczna nie spowodowa?a wi?kszej nies?awy sprawcy ni? jest to proporcjonalne do czynu.

[7] Art. 21 § 2, 2° SST - Kongregacja Nauki Wiary mo?e: […] 2° pozostawi? w najci??szych przypadkach bezpo?rednio do decyzji Papie?a kwesti? wydalenia ze stanu duchownego lub pozbawienia urz?du, wraz z dyspens? od prawa celibatu, gdy jest oczywiste pope?nienie przest?pstwa, po daniu winnemu prawa do obrony.

[8] Kan. 1483 KPK - Pe?nomocnik i adwokat winni by? pe?noletni i nienaruszonej s?awy. Adwokat ma by? ponadto katolikiem, chyba ?e biskup diecezjalny zezwoli inaczej, doktorem prawa kanonicznego lub sk?din?d prawdziwie bieg?ym i zatwierdzonym przez tego? biskupa.

[9] Ex analogia kan. 1527 KPK - § 1. Mog? by? przytoczone dowody jakiegokolwiek rodzaju, które wydaj? si? po?yteczne do poznania sprawy i s? godziwe.

[10] Ex analogia kan. 1572 KPK - Przy ocenie zeznań, s?dzia, ??daj?c w razie potrzeby ?wiadectw kwalifikacyjnych, winien wzi?? pod uwag?: 1) jaki jest stan osoby i jaka jej uczciwo??; 2) czy zeznanie jest na podstawie w?asnej wiedzy, zw?aszcza z osobistego widzenia i s?yszenia, czy jest opini? ?wiadka, opiera si? na pog?oskach lub na zas?yszeniu od innych; 3) czy ?wiadek jest sta?y i trwale ze sob? zgodny, czy te? zmienny, niepewny lub chwiejny; 4) czy ma wspó??wiadków zeznania i czy jest potwierdzony lub nie przez inne elementy dowodowe.

[11] Kan. 1336 KPK - § 1. Kary ekspiacyjne, które mog? obowi?zywa? przest?pc? albo na sta?e, albo na czas okre?lony lub nieokre?lony, oprócz innych, ustanowionych ewentualnie ustaw?, s? nast?puj?ce: 1) zakaz lub nakaz przebywania na okre?lonym miejscu lub terytorium; 2) pozbawienie w?adzy, urz?du, zadania, prawa, przywileju, uprawnienia, ?aski, tytu?u, odznaczenia, nawet czysto honorowego; 3) zakaz korzystania z tego, co wyliczono w n. 2, lub zakaz korzystania z tego w okre?lonym miejscu lub poza okre?lonym miejscem; tego rodzaju zakazy nigdy nie powoduj? niewa?no?ci; 4) karne przeniesienie na inny urz?d; 5) wydalenie ze stanu duchownego.

[12] Kan. 1337 KPK - § 1. Zakaz przebywania na okre?lonym miejscu lub terytorium mo?e dotyczy? zarówno duchownych, jak i zakonników; natomiast nakaz przebywania - duchownych diecezjalnych oraz zakonników w ramach ich konstytucji. § 2. Do wydania nakazu przebywania na okre?lonym miejscu lub terytorium, wymagana jest zgoda ordynariusza tego miejsca, chyba ?e chodzi o dom przeznaczony równie? dla duchownych spoza diecezji, odbywaj?cych pokut? lub podejmuj?cych popraw?. Kan. 1338 KPK - § 1. Pozbawienia i zakazy, wyliczone w kan. 1336, § 1, n. 2 i 3, nigdy nie obejmuj? w?adzy, urz?dów, zadań, praw, przywilejów, uprawnień, ?ask, tytu?ów, odznaczeń, które nie podlegaj? w?adzy prze?o?onego ustanawiaj?cego kar?. § 2. Nie mo?na pozbawi? w?adzy ?wi?ceń, lecz jedynie zakaza? jej wykonywania lub niektórych jej aktów; równie? nie mo?na pozbawi? kogo? stopni akademickich. § 3. Odno?nie do zakazów wyliczonych w kan. 1336, 1, n. 3 nale?y zachowa? norm? odnosz?c? si? do cenzur, podan? w kan. 1335.

[13] Kan. 54 KPK - § 1. Poszczególny dekret, powierzony do realizacji wykonawcy, osi?ga swój skutek w momencie wykonania; poza tym od momentu powiadomienia osoby powag? wydaj?cego decyzj?. § 2. Tylko wtedy mo?na si? domaga? wykonania poszczególnego dekretu, gdy zosta? zgodnie z przepisem prawa dor?czony jako prawomocny dokument. Kan. 55 KPK - Zachowuj?c przepisy kan. 37 i 51, gdy bardzo powa?na przyczyna nie pozwala na dor?czenie tekstu dekretu na pi?mie, wtedy powiadomienie o dekrecie ma miejsce przez odczytanie temu, dla którego jest przeznaczony, wobec notariusza lub dwóch ?wiadków. Zredagowany dokument o tym fakcie winien by? podpisany przez wszystkich obecnych. Kan. 56 KPK - Powiadomienie o dekrecie ma miejsce, je?eli osoba, dla której jest przeznaczony, prawnie wezwana po odbiór dekretu lub wys?uchanie jego tre?ci, nie maj?c s?usznego powodu nie stawi?a si? albo odmówi?a z?o?enia podpisu.

[14] Kan. 1429 KKKW - § 1. Zakaz przebywania na okre?lonym miejscu lub terytorium mo?e dotyczy? tylko duchownych, zakonników lub cz?onków stowarzyszeń ?ycia wspólnego na wzór zakonników; natomiast nakaz przebywania na okre?lonym miejscu lub terytorium tylko duchownych nale??cych do eparchii, z zachowaniem prawa instytutów ?ycia konsekrowanego. § 2. Do wydania nakazu przebywania na okre?lonym miejscu lub terytorium wymagana jest zgoda Hierarchy miejsca, chyba ?e odnosi si? to albo do domu instytutu ?ycia konsekrowanego na prawie papieskim lub patriarszym, w którym to przypadku wymagana jest zgoda w?a?ciwego prze?o?onego, albo do domu wyznaczonego dla wielu duchownych eparchialnych dla pokuty lub poprawy.

[15] Kan. 1430 KKKW - § 1. Pozbawienia karne mog? dotyczy? tylko tej w?adzy, urz?dów, pos?ug, zadań, praw, przywilejów, uprawnień, ?ask, tytu?ów, odznaczeń, które znajduj? si? pod w?adz? prze?o?onego ustanawiaj?cego kar? lub Hierarchy, który ustanowi? s?d karny lub je wymierzy? dekretem; to samo dotyczy karnego przeniesienia na inny urz?d. § 2. Nie mo?na pozbawi? w?adzy ?wi?ceń, lecz tylko zabroni? wykonywania wszystkich lub niektórych jej aktów wed?ug norm prawa wspólnego; równie? nie mo?na pozbawi? kogo? stopni akademickich.

[16] Kan. 1737 § 2 KPK - Rekurs nale?y wnie?? w zawitym terminie pi?tnastu u?ytecznych dni, które […] biegn? wed?ug przepisu kan. 1735.

[17] Art. 27 SST - Przeciw poszczególnym aktom administracyjnym, wydanym lub zatwierdzonym przez Kongregacj? Nauki Wiary w przypadkach przest?pstw, które os?dza tylko ona, dopuszcza si? odwo?anie, które winno zosta? przed?o?one w nieprzekraczalnym terminie sze??dziesi?ciu dni u?ytecznych Kongregacji Zwyczajnej (czyli Feria IV) tej?e dykasterii, która os?dza zasadno?? i zgodno?? z prawem, eliminuj?c jakiekolwiek dalsze odwo?anie, o czym w art. 123 Konstytucji apostolskiej ?Pastor bonus”.