Salus Populi Romani – ikona ukochana przez Franciszka
Maria Milvia Morciano – Watykan
Od czasu za?o?enia za pontyfikatu papie?a Liberiusza mi?dzy 352 a 366 rokiem bazylika papieska Santa Maria Maggiore z biegiem wieków by?a coraz bardziej wzbogacana. Wchodz?c do tej wielkiej ?wi?tyni i przechodz?c przez nawy, odczuwa si? z?ote ?wiat?o, które skupia si? w mozaikach apsydy i ?uku triumfalnego. Wszystko tchnie imieniem Maryi, Jej boskim macierzyństwem, p?aczem Dzieci?tka, którego ?ycie opowiadane jest tu od Narodzenia po dzieciństwo.
W?ród relikwii zwi?zanych z Dziewic? Maryj?, ikona Salus Populi Romani przypomina nierozerwaln? wi?? z mieszkańcami miasta, z papie?ami i z histori?. Obraz, który sta? si? znany na ca?ym ?wiecie, z biegiem czasu g??boko zwi?za? si? z pobo?no?ci? papie?a Franciszka, który w testamencie poprosi?, by zosta? pochowany w?a?nie w bazylice Santa Maria Maggiore, obok Kaplicy Paulińskiej, w której przechowywany jest wizerunek Matki Bo?ej.
Dzieci?tko mocno przytulone
?wi?ty wizerunek, wed?ug najnowszych badań i niedawnych prac restauracyjnych, pochodzi z okresu mi?dzy IX a XIII wiekiem. Jest to malowid?o wykonane na desce lipowej, przedstawiaj?ce popiersie Maryi z Dzieci?tkiem ?ci?le przytulonymi do siebie. P?aszcz – bizantyjski maforion – w g??bokim b??kicie ze z?ot? lamówk? otacza Jej twarz, opadaj?c i otulaj?c J? mi?kko pofa?dowan? tkanin?.
Tunika widoczna na piersi i w r?kawach równie? zdobiona jest z?otem. Twarz Maryi jest owalna, namalowana bia?ymi, zielonymi i ró?owymi poci?gni?ciami p?dzla, z gr? ?wiat?a i cienia rze?bi?c? w?ski nos, g?ste brwi i du?e piwne oczy o spojrzeniu intensywnym i odleg?ym, pe?nym s?odyczy. Usta s? ma?e, zgodnie z kanonami ?redniowiecznego idea?u pi?kna, i zdaj? si? sugerowa? delikatny u?miech.
Jej d?onie s? skrzy?owane w dobrze znanym kobiecym ge?cie, który pozwala pewnie trzyma? dziecko. Przedstawienie jest tak naturalistyczne, ?e na grzbiecie dolnej d?oni wida? zmarszczki skóry, pomarszczonej od ci??aru Jezusa spoczywaj?cego na jej ramieniu. Ten detal, obok innych cech stylu, sugeruje, ?e obraz powsta? w ?rodowisku rzymskim wczesnego ?redniowiecza.
Znak królewski
Na jednym z palców prawej d?oni widoczny jest pier?cień, natomiast lewa trzyma cenny niebieski chusteczkowy materia? zdobiony na czerwono i wykończony delikatnymi fr?dzlami. To tzw. manipulus lub mappula – zanim sta? si? elementem szat liturgicznych chrze?cijaństwa, by? symbolem przynale?nym arystokracji cesarskiej podczas uroczystych okazji. Stanowi zatem znak królewski, ale te? symbolicznie odnosi si? do wyj?tkowo uroczystych momentów, jak b?ogos?awieństwo palm w Niedziel? Palmow? czy Exultet – hymn rezurekcyjny – i t?umaczy nadanie Maryi tytu?u Regina Coeli, Królowej Nieba.
Dzieci?tko trzyma przy piersi bogato zdobion? ksi?g?, najwyra?niej Ewangeliarz, a jego twarz jest uniesiona ku Matce. Jego ma?a posta? odziana jest w okaza?y p?aszcz – himation – udrapowany w odcieniach z?ota i br?zu.
Pozycja stóp – jedna zawieszona i ukazana z profilu – nawi?zuje do staro?ytnej konwencji artystycznej maj?cej na celu nadanie postaci trójwymiarowo?ci. Prawa d?oń Maryi zdaje si? odwzorowywa? gest Syna: trzy wyci?gni?te palce – w jednym przypadku jako gest b?ogos?awieństwa, w drugim – prawdopodobnie – jako aluzja do Trójcy ?wi?tej.
Greckie litery u góry, po bokach g?owy Maryi, MP ΘY, s? skrótem od Mèter Theoù, czyli Matka Boga.
Tradycja przypisuje autorstwo ?w. ?ukaszowi
Wed?ug tradycji ikona zosta?a namalowana przez Ewangelist? ?ukasza, mia?a przyby? do Rzymu z Jerozolimy i by? umieszczona na Lateranie, w oratorium papieskim. Papie? Sykstus III, w latach 432–440, podarowa? j? bazylice Santa Maria Maggiore, gdzie znajduje si? do dzi? – pocz?tkowo na g?ównym o?tarzu, a od 1613 roku w Kaplicy Paolińskiej, zwanej tak?e Borghesiańsk?.
Ocalenie Ludu Rzymskiego
Do tego ?wi?tego wizerunku zwracali si? Rzymianie w chwilach zagro?enia. Na przyk?ad podczas zarazy w 509 roku, kiedy to ikona otwiera?a siedmiocz?onow? procesj? prowadzon? przez papie?a Grzegorza Wielkiego, zmierzaj?c? ulicami Rzymu ku bazylice ?w. Piotra.
Podobnie, w czasie epidemii cholery w 1837 roku, modli? si? do niej papie? Grzegorz XVI. Papie? Pius XII, 4 czerwca 1944 roku – kiedy mia?o doj?? do zbrojnego starcia mi?dzy wojskami niemieckimi a aliantami – zwróci? si? do niej, b?agaj?c o ocalenie miasta.
W końcu tak?e Papie? Franciszek modli? si? przed ni? samotnie na Placu ?w. Piotra, podczas Statio Orbis 27 marca 2020 roku, na pocz?tku pandemii.
Wspania?a kaplica
Ikona umieszczona jest w przepi?knej Kaplicy Paulińskiej, zwana tak?e Borghesiańsk? – od papie?a Paw?a V Borghese – znajduje si? na końcu lewej nawy, mi?dzy kaplic? Sforzów a zakrysti?, naprzeciwko Kaplicy Sykstyńskiej (Naj?wi?tszego Sakramentu), starszej o pó? wieku, po?o?onej wzd?u? prawej nawy. Zaraz po obj?ciu tronu papieskiego w 1605 roku, papie? Pawe? V, czyli Camillo Borghese, powierzy? lombardzkiemu architektowi Flaminio Ponziemu budow? kaplicy, która mia?a sta? si? miejscem przechowywania wizerunku Salus Populi Romani. Zosta?a ona uroczy?cie konsekrowana 27 stycznia 1613 roku, kiedy to sam papie? umie?ci? ikon? na o?tarzu.
Kaplica ma plan krzy?a greckiego, co o?ywia inaczej prostok?tne ?ciany, i jest bogato zdobiona marmurami w ró?nych kolorach, p?askorze?bami i rze?bami – w tym pos?gami papie?a Klemensa VIII Aldobrandiniego i Paw?a V Borghese na grobowcu. Przy tym okaza?ym, tak l?ni?cym pomniku, ?e niemal brak w nim cieni, pracowa?o wielu wybitnych artystów tamtej epoki. Rze?by i reliefy wykonali: Silla Longhi, Ambrogio Buonvicino, Giovanni Antonio Paracca zwany Valsoldo, Cristoforo Stati, Nicolas Cordier, Ippolito Buzio, Camillo Mariani, Pietro Bernini (ojciec s?ynnego Gian Lorenza), Stefano Maderno i Francesco Mochi.
Partie malowane freskiem s? dzie?em Cavaliera d'Arpino, Ludovica Cigoliego (autor kopu?y), a tak?e Guido Reniego, Passignano, Giovanniego Baglione, Baldassare Croce, a nieco pó?niej Giovanniego Lanfranco.
O?tarz g?ówny zosta? pocz?tkowo wykonany z drewna gruszy, w 1607 roku, a nast?pnie zast?piony marmurem diaspro z Barga i poz?acanym br?zem. Para kolumn korynckich podtrzymuje przerwany fronton, który otacza p?askorze?b? autorstwa Stefano Maderno, przedstawiaj?c? papie?a Liberiusza kre?l?cego w ?niegu zarys, który wyznaczy plan bazyliki.
Relikwiarz, w którym przechowywana jest ikona Salus Populi Romani, zosta? zaprojektowany jako tabernakulum, wed?ug projektu Girolama Rainaldiego i wykonany przez Pompea Targone. Ikon? podtrzymuje tryumfalny lot z?oconych anio?ów, wy?aniaj?cych si? z g??bokiego b??kitu lapis-lazuli, daj?c wra?enie, ?e Maryja z Dzieci?tkiem wygl?daj? z otwartego okna nieba, sk?d przeb?yskuje rajskie z?ote ?wiat?o.
Grób Franciszka - interwencja Matki Bo?ej
W swoim testamencie z 29 czerwca 2022 roku papie? Franciszek poprosi?, by po ?mierci zosta? pochowany ?w niszy nawie bocznej mi?dzy kaplic? Paulińsk? (kaplic? Salus Populi Romani), a kaplic? Sforzów tej?e bazyliki papieskiej”. Grób mia?by by? ?w ziemi, prosty, bez szczególnych ozdób i z jedynym napisem: Franciscus”.
Kardyna? Rolandas Makrickas, archiprezbiter koadiutor bazyliki Santa Maria Maggiore ujawni? po pogrzebie Franciszka, ?e to on zasugerowa? papie?owi, by nie by? pochowany w Bazylice ?w. Piotra – jak to zazwyczaj bywa w przypadku papie?y – lecz w miejscu tak bardzo mu bliskim, do którego przychodzi? si? modli? wielokrotnie: najpierw jako kap?an, pó?niej kardyna?, a w końcu – a? 126 razy – jako papie?.
Rozmawia? o tym z Franciszkiem 13 maja 2022 roku, w uroczysto?? Matki Bo?ej Fatimskiej. Wtedy jednak Franciszek mówi?, ?e b?dzie pochowany w Bazylice ?wi?tego Piotra. Za kilka dni papie? jednak zaprosi? kardyna?a do Domu ?w. Marty i powiedzia?: ?Matka Bo?a powiedzia?a mi, ?ebym przygotowa? grób”. I doda?: ?Ciesz? si?, ?e Matka Bo?a o mnie nie zapomnia?a. Szukaj miejsca, gdzie móg?by by? mój grób, bo chc? by? pochowany tutaj”.
Z Maryj? przej?? przez drzwi ?mierci
Papie? kilkakrotnie wypowiada? si? na temat ?mierci. ?Troch? strachu – powiedzia? podczas audiencji generalnej 24 sierpnia 2022 roku – bo nie wiem, co oznacza to przej?cie, a przej?cie przez te drzwi budzi niepokój. Ale zawsze jest r?ka Pana, która prowadzi ci? dalej, a po przej?ciu przez drzwi zaczyna si? ?wi?to”.
?wi?to zapowiedziane przez ikon? Maryi, która – stoj?c u progu bram nieba – pozwala sobie wyobrazi?, ?e przyjmuje Franciszka, towarzysz?c mu ?na drugi brzeg”.
Dzi?kujemy, ?e przeczyta?a?/e? ten artyku?. Je?li chcesz by? na bie??co zapraszamy do zapisania si? na newsletter klikaj?c tutaj.
